راضیه سادات سیدخراسانی

یکی از آفت های دین داری، تحریف در محتوای دین است. قرآن مجید و روایات معصومان مهم ترین منبع دین هستند که همواره مورد سوءقصد بدخواهان واقع شده اند. به دلیل اعجاز بیانی، آیه حفظ، آیه عدم ورود باطل در قرآن و همچنین به دلیل اهتمام ویژه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم، اهل بیت علیها السلام و مسلمانان بر نگهداری آیات الهی، قرآن از تحریف لفظی مصون بوده؛ ولی از تغییر در محتوای آیات و مصادیق آنها در امان نمانده است. حکام جور برای تنزیه خود و صحیح سازی ایده و عملکرد خویش، دست به تحریف معنوی آیات و روایات نبوی زدند و مردم نیز به دلیل فاصله گرفتن از ثقل اکبر، از مطالب انحرافی استقبال کردند و خود را از معارف ناب اسلام محروم ساختند. پژوهش پیش رو به صورت توصیفی تحلیلی به مسئله تحریف معنوی و مصادیق آن پرداخته است. تحریف معنویِ صورت گرفته در آیات و روایات تأثیر مهمی بر تغییر باور و شناخت مردم و در نهایت عمل آنها داشته است. تعصب، دنیاطلبی، حقد و کینه، تقدس زدایی از چهره پیامبر و منزلت بخشی به خلفاء، از جمله عوامل تحریف معنوی است.

ولایت اهل بیت علیهما السلام یکی از مباحث مهم کلامی و اعتقادی در فرهنگ اسلامی است. در تعالیم قرآن و روایات، مسئله ولایت پذیری نه تنها از ویژگی های فرد مؤمن، بلکه شرط ایمان قلمداد شده تا آنجا که در روایات، مرگ همراه با عدم شناخت به امام معصوم، مرگ جاهلی دانسته شده است. این مهم در پرتو معرفت و شناخت، اطاعت و پیروی و محبت نسبت به امامان معصوم علیهما السلام حاصل می شود و پذیرش آن آثار فراوانی برای فردِ ولایت مدار به همراه دارد و سلامت روانی فرد را تأمین می کند. این پژوهش به شیوه توصیفی تحلیلی و با رویکرد قرآنی روایی درصدد است تا براساس آیات قرآن کریم و روایات معصومان علیهما السلام به ولایت پذیری و چگونگی تأثیر آن بر سلامت روان براساس مکتب روان شناسی شناختی بپردازد. برایند و نتیجه این تحقیق آن است که از منظر قرآن و روایات، ولایت پذیری اهل بیت علیهما السلام در سه ساحت فردی، اجتماعی و آینده، تغییر بینش ایجاد می کند که در راستای آن سلامت روان به دست می آید. تزکیه نفس، ایمان حقیقی، نظم اجتماعی، امنیت، رستگاری و قبولی عبادات، ازجمله آثاری است که موجب سلامت روان فرد مؤمن به ولایت ولی الهی می شود.

دائرهالمعارف لایدن به سر ویراستاری خانم جین دمن مک اولیف در قالب 6 جلد و حدود هزار مقاله تنظیم شده است. چاپ آن از سال 2001 م از سوی انتشارات بریل شهر لیدن هلند آغاز شد و در سال 2006 م با چاپ جلد ششم پایان یافت. مدخلهای لایدن چندین سال پس از نگارش به زبان فارسی ترجمه شدند. با توجه به این مهم که بیش تر نویسندگان این دائره المعارف غیر مسلمان هستند، برخی از مطالب صاحبان مدخل ها مورد تأیید مسلمانان نیست. این امر موجب شده طی سال های مختلف با نقدهای زیادی روبرو شود که تاکنون بیش از 60 مقاله در نقد این دائره المعارف در ایران یافت شده-است و در آینده تعداد آن بیش تر هم خواهد شد. افزون بر آن مذهب نویسندگان مسلمان لایدن، سنّی است که موجب شده مدخل های لایدن بر اساس منابع اهل تسنن نوشته شود. این مقاله، به شمارش مقالات نقد شده بر لایدن در ایران پرداخته و ضمن توضیح اندکی پیرامون این مقالات، آن ها را معرفی می کند. هدف نگارنده بیان این مهم است که اگر سر ویراستار محترم در نگارش این دائره المعارف از پژوهش گران مهم اسلامی بهره میبرد، با توجه به فراوانی آنان که مقاله به آن پرداخته است، خطاهای کمتری در آن رخ می داد. چرا که عمده اشکالات این دائره المعارف عدم تتبّع جامع و کامل، آشنا نبودن به برخی منابع مهم، اکتفا کردن به منابع اهل سنت و کم توجهی به منابع شیعی و بهره نگرفتن از روایات اهل بیت پیامبر اکرم9 است. البته در مواردی نگارش مدخل با غرض و سوء نیت انجام شده است.

تحلیل رابطه ای یکی از گونه های شناخته شده معناشناسی ساختگراست که بر اساس روابط میان واحدهای زبانی، به تبیین مفهومی واژگان می پردازد. واژه حق یکی از مفاهیم کلیدی و بنیادی در جهان بینی قرآن است که کشف حوزه معنایی آن در شبکه معنایی قرآن اهمیت بسیاری دارد. زیرا با کشف روابط مفهومی حق، میدان واژگان هم معنا، زیرشمول و مقابل آن ترسیم شده و جایگاه این مفهوم در جهان بینی قرآن تعیین می شود. پژوهش پیش رو به روش توصیفی تحلیلی، بر اساس دستاوردهای معناشناسی ساختگرا، با کمک مؤلفه های معنایی حق به تبیین روابط مفهومی آن پرداخته و به این نتیجه رسیده است که حق در قرآن کریم با واژه هایی چون؛ پیامبر، کتاب و وعده رابطه شمول معنایی و با قسط و صدق رابطه هم معنایی و با واژه هایی نظیر؛ بهره و نصیب، واجب شدن و توحید رابطه چندمعنایی دارد. باطل، کذب و لعب در تقابل مکمل و ظن، ریب و ظلم در تقابل ضمنی با حق هستند.

یکی از ویژگی های برجسته و طبیعی موجود در یک زبان، تقابل معنایی است که معناشناسی نوین ساختگرا آن را بالنده کرد. تقابل معنایی، یکی از انواع روابط مفهومی در سطح واژه است که با استفاده از آن و سایر روابط مفهومی، میدان معنایی واژگان به دست می آید. شناخت مقابل های هر واژه در روشن شدن معنای دقیق آن بسیار مؤثر است. کشف میدان معنایی براساس تقابل، یکی از روش های پذیرفته شده و کاربردی معناشناسی است. درخصوص معنای حق، پژوهش های پراکنده ای و بیشتر با رویکرد حقوقی انجام گرفته است؛ ولی پژوهش مستقلی درباره تقابل های معنایی حق انجام نشده است؛ ازاین رو، انجام پژوهشی مستقل و درخور در این خصوص، ضرورت دوچندان دارد. در پژوهش پیش رو، به روش توصیفی تحلیلی، براساس نظریه های واژگانی معناشناسی ساختگرا، تقابل معنایی حق و باطل در قرآن کریم تبیین شده است. نیز با تبیین مؤلفه های معنایی حق مانند ثبات، استواری و مطابقت و تحلیل مشخصه های معنایی باطل یعنی فساد، نابودی و عدم ثبات حق این نتیجه به دست آمد که حق در قرآن کریم در سه گونه از انواع تقابل، واژه مقابل دارد. حق با واژه هایی چون باطل، کذب و لعب تقابل مکمل دارد و با بغیر الحق، تقابل واژگانی و با واژگانی مانند ظن، شرک و ظلم تقابل ضمنی دارد.

تفسیر علمی یکی از گرایش های تفسیری، در جهت کشف و تبیین اعجاز علمی قرآن کریم است. مفسران در میزان کارایی این تفسیر به سه گروه تقسیم می شوند: برخی در بهره مندی از آن، راه افراط را پیموده اند، برخی دیگر، تفریط گونه، قرآن را کتاب هدایتی صرف می دانند و از ورود در تفسیر علمی آیات پرهیز دارند. عده ای دیگر از جمله آیه الله مکارم شیرازی، راه میانه را برگزیده اند. از نظر ایشان، قرآن کتاب هدایت است و بیان برخی اسرار نیز، در راستای هدف تربیتى آن بوده است. با این وجود می توان از آیات طبیعی، حقایقی را کشف کرد. این مقاله با مطالعه ای توصیفی- تحلیلی در آثار ایشان، به دنبال تبیین دیدگاه وی در خصوص گستره تفسیر علمی و تعیین معیارهای مخصوص آن است. براین اساس، تفسیر علمی با تکیه بر بهره مندی از علوم طبیعی قطعى و عدم تکلّف در تفسیر آیه و پرهیز از تحمیل نظریات متغیر بر قرآن، مورد تأیید ایشان است.