سمیه فتاحی

رشد روزافزون کاربرد وب، اهمیت موتورهای کاوش و ارزیابی کیفیت آن ها را در پاسخ به نیازهای کاربران، بیش از پیش نمایان ساخته است. یکی از رویکردهای ارزیابی کیفیت، رضایت کاربران است. کاربرد یک موتور کاوش در گرو رضایت کاربران از آن است که معیاری برای کیفیت موتور کاوش به شمار می رود. در ایران نیز موتورهای کاوش بسیاری ساخته شده اند. برخی از این موتورها کاربردی همگانی دارند و برای جست وجوی اطلاعات در وب به کار می روند و برخی نیز برای جست وجو در یک پایگاه داده پدید آمده اند. پایگاه اطلاعات علمی ایران (گنج) یکی از پایگاه هایی است که موتور کاوش ویژه خود را دارد. این پایگاه نزدیک به 530 هزار پایان نامه و رساله را در بر دارد و از پایگاه های اطلاعات علمی کلیدی در کشور با کاربران بسیار است. از این رو، ارزیابی میزان رضایت کاربران این سامانه با توجه به انبوه مخاطبان آن امری حیاتی است. در قالب این پژوهش شاخص هایی برپایه مدل ای کوآل جهت ارزیابی رضایت کاربران سامانه «گنج» توسعه داده شد. شاخص های توسعه داده شده برپایه روش دلفی غربال سازی و بمنظور ارزیابی رضایت کاربران سامانه «گنج» بومی سازی شد. همچنین ارزیابی سطح رضایت کاربران به کمک پرسشنامه مبتنی بر ایکوال صورت گرفت. نتایج تحلیل داده های 156 پرسش نامه گردآوری شده، نشان می دهند که کاربردپذیری، اطلاعات و تعامل سرویس به ترتیب بعنوان عوامل اصلی رضایت کاربران از سامانه «گنج» هستند. در بُعد کاربردپذیری، میزان آسانی کار با «گنج» در بالاترین اولویت قرار دارد. به همین ترتیب راحتی تعامل با سامانه و جذابیت ظاهری سامانه بعنوان عوامل اصلی معرفی شدند.

در دنیای امروز، یکی از مصادیق رشد و توسعه شرکت ها، به وجود آمدن و تولید یک محصول جدید است که در آن عوامل زیادی اهمیت پیدا می کنند. قیمت گذاری و بازاریابی یک محصول جدید در کنار محصولات فعلی (قدیمی) نکته های حائز اهمیتی در تعیین مقدار تقاضا و میزان سود است. در این پژوهش از چهار رویکرد بازی تعادل نش، بازی استکلبرگ محصول جدید (محصول جدید - رهبر)، بازی استکلبرگ محصول قدیمی (محصول قدیمی- رهبر) و بازی با همکاری، برای به دست آوردن مقدار تقاضا، سود و قیمت هر دو محصول قدیمی و جدید، استفاده شده است. این رویکردها در دو حالت کلی و با محدودیت (تبلیغات محصول قدیمی غیر مجاز) مورد بحث و بررسی قرار گرفتند. نتایج پژوهش نشان می دهد که بازی با همکاری در مجموع سود بیشتری دارد ولی درصورتی که بازیکنان قدرت تصمیم گیری یکسانی دارند بازی نش پیشنهاد می شود و اگر قدرت بیشتری در بازار دارند به شکلی که می توانند تصمیم های خود را به بازیکن دیگر تحمیل نمایند بازی استکلبرگ پیشنهاد می گردد.

پایگاه اطلاعاتی گنج پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات با برخورداری از نزدیک به یک میلیون رکورد علمی، امکان جستجو در پایان نامه ها، نشریات علمی داخلی، مقالات، همایش ها، طرح های پژوهشی وگزارش های دولتی را فراهم می کند. روزانه تعداد زیادی از پژوهشگران نیازهای منابع علمی و پژوهشی خود را از پایگاه گنج تامین می کنند. نیازها و رفتارهای کاربران مختلف این پایگاه متنوع بوده و شناخت دقیق تر آن موجب خواهد شد تا مدیران این پایگاه بتوانند استراتژی های متناسب با هر یک از گروه های کاربران را به منظور مدیریت بهتر پایگاه و ارائه خدمات کاراتر اتخاذ نمایند. یکی از راه های شناخت کاربران، خوشه بندی آن ها و شناخت ویژگی های هر خوشه است. هدف این پژوهش، خوشه بندی کاربران براساس تحلیل رفتار جستجوی آن ها با استفاده از مدل LRFM است. در این پژوهش، داده های لاگ جستجوی کاربران پایگاه گنج به مدت سه ماه جمع آوری و مورد استفاده قرار گرفت. با استفاده از داده های لاگ رفتار جستجوی کاربران، شاخص های مدل LRFM ، محاسبه شد و سپس الگوریتم K-means بر روی آن ها اعمال شد. تعداد خوشه بهینه بر اساس معیارهای مختلف محاسبه شد. نتایج بدست آمده از خوشه بندی براساس ماتریس ارزش مشتری، کاربران را در چهار گروه بهره مند، مشکوک، نامطمئن و متناوب قرار می دهد و بر اساس ماتریس وفاداری، کاربران در چهار گروه وفادار، بالقوه، نامطمئن و تازه وارده ارزیابی می شوند.

یکی از اهداف ایجاد سامانه ها ی اطلاعاتی ارائه خدمات متناسب با ویژگی های شناختی کاربران آن است. این امر باعث افزایش بهره وری سامانه، رضایت کاربران و علاقه مندی آنان به استفاده از سامانه های اطلاعاتی می گردد. با توجه به اینکه آموزش و یادگیری الکترونیکی، یکی از پرکاربردترین حوزه های ارتباط انسان با رایانه و ارائه اطلاعات است، بستر پیاده سازی و ارزیابی این پژوهش در محیط یادگیری الکترونیکی است. هدف پژوهش حاضر، ارزیابی کارایی یک سامانه یادگیری الکترونیکی هوشمند در مقایسه با یک سامانه یادگیری الکترونیکی ساده است. سامانه یادگیری الکترونیکی هوشمند، سامانه ای است که مطابق با ویژگی های شخصیتی و احساسی کاربر عمل می کند. در این پژوهش، سامانه یادگیری الکترونیکی هوشمند از مدلی استفاده می کند که در آن میزان خوشایندی به عنوان یکی از مهمترین متغیرها در تعیین احساسات محاسبه و براساس آن با کاربران تعامل انجام می شود. مدل به کارگرفته شده، مدلی است که توانایی تشخیص خوشایندی کاربران را براساس ویژگی های شخصیتی، اهداف یادگیرنده و رویدادهای محیط یادگیری دارد. ارزیابی مدل در دوگام انجام می گیرد: گام اول تعیین اینکه آیا مدل در محیط آموزش الکترونیکی با محتواهای گوناگون آموزشی قابلیت کاربردپذیری دارد و گام دوم اینکه ارائه راهبردهای مناسب به کاربران پس از پیش بینی وضعیت احساسی آن ها براساس میزان خوشایندی، تاثیر بر وضعیت رضایت و میزان یادگیری کاربران داشته است یا خیر. ارزیابی مدل در گام اول، در دو سامانه آموزش درس مبانی کامپیوتر و برنامه سازی برای دانشجویان رشته مهندسی کامپیوتر دانشگاه تهران و آموزش لغات زبان انگلیسی به صورت عمومی برای تمام افراد انجام گرفت. نتایج نشان داد قدرت پیش بینی میزان خوشایندی در مولفه احساس در محیط های آموزشی با محتواهای گوناگون آموزشی یکسان است و قابلیت تعمیم مدل تأیید شد. در گام دوم، دو سامانه آموزش لغات زبان انگلیسی در دو نسخه ساده و هوشمند مورد بررسی قرار گرفت. در نسخه ی هوشمند خوشایندی به صورت خودکار تشخیص داده می شود و متناسب با آن، سامانه، واکنشی را درخور وضعیت کاربر ارائه می کند و اطلاعات را نمایش می دهد. نتایج مقایسه دو سامانه اطلاعاتی هوشمند و ساده نشان داد که کاربران سامانه هوشمند را جذاب تر و نزدیک تر به ویژگی های شخصیتی شان می دانند. همچنین آن ها تأیید کردند که سامانه هوشمند، وضعیت احساسی آن ها را به خوبی درک کرده و متناسب با آن واکنش نشان داده است و این سامانه می تواند در بهبود فرآیند یادگیری آن ها موثر واقع شود زیرا نحوه ارائه اطلاعات براساس ویژگی های شناختی کاربران صورت گرفته است.