محمدرضا باغبان زاده امشه

کتاب منهاج السنه از جمله آثار ابن تیمیه است که وی در آن تلاش دارد تا با استناد به موارد شاذ و نادر و گاه اسناد ضعیف و دروغ، جایگاه اهل بیت پیامبر| از جمله اعتقاد به امام عصر# را تضعیف و حتی انکار نماید. نویسنده با بهره گیری از روش تحقیق کتابخانه ای و با رویکرد تحلیلی توصیفی تلاش دارد تا با استناد به روایات اهل سنت، به تحلیل و نقد مبانی ابن تیمیه در انکار امام عصر# پرداخته و نشان دهد که ابن تیمیه با استفاده از ترفند دروغ سازی و با تکیه بر روایات بسیار شاذ و نادر، سعی داشته تا باور شیعیان به مهدی موعود را به چالش کشیده و با اتهام شیعه در استناد به روایات غیرمنقول از اهل سنت، جایگاه امام عصر را ضعیف جلوه دهد، این در حالی است که منابع روایی اهل سنت خلاف گفته ها و اندیشه های ابن تیمیه را نشان می دهد و روایات مشهوری را که محدثان نقل نموده اند، نشان از جایگاه والا و اعتقاد عمیق شیعیان به موعودی دارد که پیامبر| به آن بشارت داده است.

ابن تیمیه (بنیان گذار مکتب سلف در جهان اسلام) از جمله شخصیت هایی است که در برخورد با آرای مخالف نظر خود، با محکوم کردن آنان به تکفیر، ایشان را به توبه توصیه نموده و در صورت امتناع، حکم به قتل آنان می دهد. در این میان، شیعیان نیز از جمله کسانی هستند که به تکفیر محکوم شده اند. مسئله تحقیق برآن است که چگونه ابن تیمیه باوجود منابع دست اول و متواتر، درجوامع روایی اهل سنت که در اثبات حقانیت مذهب شیعه وجود دارد، به تکفیر و منحط بودن این مکتب می پردازد. پژوهش پیش رو، با بهره گیری از روش تحقیق کتابخانه ای و با رویکرد تحلیلی توصیفی، صورت پذیرفته و یافته های تحقیق در واکاوی اندیشه ابن تیمیه نشان می دهد که وی، یا اصلاً مصداقی برای ادعای خود ارائه نمی دهد و به کلی گویی می پردازد و یا اگر مصداقی ذکر می کند، شیعه را از جاعلان حدیث معرفی نموده که از روایات ضعیف بهره جسته اند. این در حالی است که منابع روایی و تاریخی اهل سنت، مشحون از استناداتی است که اندیشه او در باب تکفیر شیعه را به چالش می کشد.

در این نوشتار با توجه به داستان وادی نمل، تلاش شده تا به نقل مفاهیم اخلاقی، در مکالمه بین مورچه و سلیمان نبی × که زعامت و پیشوایی جامعه انسانی را برعهده داشته است بر اساس چنین گفتگویی، ضمن اثبات شعور و درک حیوانات، انطباق شاخص های اخلاقی قابل ملاحظه ای که در این گفتگو وجود داشته، با جامعه کنونی ترسیم می گردد. مفاهیم عالی چون: شکر نعمت، لزوم انتقادپذیری حاکمان، توجه به رضایتمندی حق تعالی و لزوم پرهیز رهبر جامعه از فساد و ظلم و برقراری عدالت در سطوح مختلف جامعه و نیز وظیفه رعایا در مقابل حکومت، از مهم ترین نکات اخلاقی قابل برداشت از داستان مورچه در سوره نمل است که به صورت حکمت در قصص قرآنی از زبان حیوانات با مسائل اخلاقی جامعه امروز دلالت دارد.

مناظره از مصادیق خاص در رفتار ارتباطی بین انسان ها است. این رفتار ارتباطی خاص نیازمند الگویی اخلاقی است تا از آسیبهای پیش روی آن پرهیز شود. مناظرات امام رضا(ع) به عنوان یک انسان کامل، حیث هدایتگرانه و الهی داشته، منجر به منافعی برای طرف مناظره گردیده است. این پژوهش ضمن آنکه اختلاف نظر و یا نگاه منفی صاحبان نقد نسبت به روایی یا ناروایی مناظره را مغفول نگذاشته، بلکه اذعان می دارد مناظره اخلاق محور، مقبول ترین نوع آن و نتیجه ای به سود هر دو طرف داشته است. با مطالعه مناظرات رضوی، شاخص های اخلاقی هشت گانه الگوی رفتاری از قبیل حق جویی، انصاف، احترام، مدارا، امانتداری، صداقت، بی طرفی و حسن نیت به دست آمد. مقاله پیش رو به تبیین موارد مذکور در ایجاد یک مناظره اخلاقی خواهد پرداخت.

اندیشه رؤیت خداوند، در تعالیم ابن تیمیه که از شاگردان مکتب احمد بن حنبل شمرده می شود، بسیار پررنگ است. استناد وی به ظاهرگرایی در صفات خبری خداوند او را به اعتقاد به جسمانیت و مکان مندی خدا سوق داده است. هرچند ابن تیمیه خود را از پیروان سلف می داند، معتقد است در کلام سلف، سخنی مبنی بر جسمانیت یا عدم جسمانیت خداوند ذکر نشده است؛ درحالی که با استناد به سخنان امام علی(ع) در متون اولیه اهل سنت که او نیز در شمار سلف امت رسول خدای| است و ابن تیمیه خود را موظف به تبعیت از آنان می داند، رؤیت، جسمانیت و مکان مندی خداوند به کلی نفی شده است.