محمود ابوترابی

محمود ابوترابی

مدرک تحصیلی: استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۱۴ مورد از کل ۱۴ مورد.
۱.

تحلیل اثربخشی روایات معصومین(ع) بر نظرات تفسیری علامه طباطبایی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: روایات تفسیری حجیت سنت نفسیر قرآن به قرآن جایگاه سنت در تفسیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 515 تعداد دانلود : 247
یکی از مباحث مهم پیرامون تفسیر «المیزان» نقش و جایگاه روایات است. دیدگاه اثربخشی روایات بر نظرات تفسیری علامه طباطبایی در میان سایر نظرات قابل تأمل است. پژوهش پیرامون این دیدگاه به خاطر جایگاه تفسیر علامه طباطبایی و رفع ابهامات پیرامون این تفسیر و روش قرآن به قرآن ضرورت دارد و از این جهت که این دیدگاه مورد تحلیل قرار گرفته و مبانی و شواهد اثربخشی روایات استخراج شده است دارای نوآوری است. یکسان بودن حقیقت ولایت با قرآن از حیث صدق، عدم افتراق قرآن از عترت، مبیّن قرآن بودن اهل بیت، حجیت سنت و بیانات معصومان، عدم دسترسی به بلندای معارف جز مطهرون، نگارش تفسیر«البیان فی الموافقه بین الحدیث والقرآن» قبل از تفسیر «المیزان»، تدریس و تعلیقه بر احادیث «بحار الأنوار»، نگارش تفاسیر موضوعی بر اساس روایات، هماهنگی نظرات علامه با روایات در تفسیر «المیزان» از مهم ترین مبانی و شواهد اثربخشی روایات بر نظرات تفسیری علامه طباطبایی(ره) است. مبانی و شواهد ارائه شده نشان از اثربخشی مستقیم و با واسطه روایات بر نظرات تفسیری علامه داشته است.
۲.

واکاوی حکم عملیات استشهادی با تأکید بر ادله قرآنی آن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ادله انتحار شهادت عملیات استشهادی فقه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 367 تعداد دانلود : 664
جهاد در راه خدا از ارکان اسلام است. مکتبی که خدا در آن، همگان رابنده خویش و عزیز در برابر یکدیگر خوانده و برای دفع هرگونه سلطه جویی مستکبران، باب جهاد را گشوده است. برای تحقق دفاع که مسلمانان در هر شرایط، مکلف به آن اند، عنایت به ابزار و روش های متناسب با هر عصری، ضروری می نماید. دفاع در برابر متجاوز در شرایط نبود امکانات نظامی مناسب، شکل خاصی به خود می گیرد و آن عملیات استشهادی است که در آن فرد به کشتن دیگر اقدام می کند، درحالی که به کشته شدن خود قطع و یقین دارد. برخی به سبب شباهت ظاهری عملیات شهادت طلبانه با انتحار با آن مخالفت می کنند و آن را خودکشی می نامند. ازاین رو این تحقیق با بررسی متون فقهی و دینی در پی حکم فقهی عملیات استشهادی با بررسی ادله و مبانی فقهی موافقان و مخالفان عملیات استشهادی است. نتایج پ ژوهش فرارو که به روش تحلیلی و با مطالعه و بررسی کتاب های فقهی و پژوهش های مختلف انجام گرفته، نشان می دهد که اقدامات شهادت طلبانه از مشروعیت برخوردار است. ازاین رو شهادت طلبی برای خدا به معنای خودکشی نیست و نسبت به دلایل مطرح، به لحاظ تفاوت در قصد و هدف خروج موضوعی دارد.
۳.

رویکردی نو در اتقان سندی روایات «تفسیر و تأویل به رأی» قرآن کریم(مقاله پژوهشی حوزه)

تعداد بازدید : 897 تعداد دانلود : 277
مذمت عقلی، حرمت فقهی و دوزخ کلامی «تفسیر و تأویل به رأی قرآن» که نتیجه ای جز سقوط ماهیت وحیانی، خطاناپذیر و جاودانه قرآن و نفوذ غیر روشمند اندیشه های بشری در استخراج آموزه های قرآنی ندارد، مورد پذیرش همه فرق اسلامی است. ضرورت بررسی سندی-رجالی روایات فریقین در تشخیص ماهیت تفسیر و تأویل به رأی و حدود مفهومی آن بر قرآن پژوهان پوشیده نیست. پرسش اساسی مقاله حاضر که با روش نقلی، تحلیلی و توصیفی پژوهش شده است، واکاوی سندی جدیدی در «روایات تفسیر و تأویل به رأی شیعه» و در راستای استحکام سندی-رجالی روایات این باب است. نتیجه پژوهش حاضر اولا دستیابی به هفت دسته روایات که به طور غیر مستقیم مؤید مفاد روایات قوم است؛ ثانیا استخراج سندی-رجالی سی و پنج روایت که به طور مستقیم به مسأله «تفسیر و تاویل به رای قرآن» پرداخته و دستیابی به یازده روایت «مسند» و شش روایت «صحیح» و در نهایت شش روایت «صحیح و مسند» است. ضعف سندی روایات این باب به دلیل: سازگاری با مفاد آیات قرآن، کثرت نقل در منابع فریقین، کثرت راویان و پذیرش از سوی عالمان فریقین، جبران و مآلا از تواتر معنوی و اجمالی بهره مند اند.
۴.

کنکاشی در «تفسیر مصداقی» گزاره «و یُعلّمُکم ما لَمْ تکونوا تَعلَمون» ذیل آیه 151 بقره(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: آیه 151 بقره تفسیر مصداقی علوم نظری عقل عملی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 370 تعداد دانلود : 800
آیه 151 بقره و نظایر آن، به دلیل اشتمال بر فلسفه وحیِ نبوی، علت غایی بعثت و نیاز ضروری و دائمی جوامع بشری به علوم انبیاء، که اختصاص به عصر انحطاط علمیِ بشر ندارد، همواره مورد عنایت ویژه مفسّران، متکلمان و حکمای فریقین بوده است. نقطه عطف آیه فوق، گزاره «و یُعلّمُکم ما لَمْ تکونوا تَعلَمون» است که علی رغمِ توافقی که مفسّران در تفسیر مفهومی آن دارند، تفسیر مصداقی آن، همواره معرکه آراء بوده است. پرسش اساسی پژوهش حاضر، که به روش تحلیلی، تطبیقی و بنیادین نگارش یافته، چیستی تفسیر مصداقی عبارت فوق، پس از نقّادی آراء مفسّران فریقین و گزینش دیدگاه مختار است. دستاورد این پژوهش، ایصال به دو مصداق مفهوم شناسانه مشتمل بر: بخش مهمی از علوم حضوری و حصولی در علوم نظری و خصیصه غفلت زدایی وحی در حوزه عقل عملی و یک مصداق وجودشناسانه که شامل مراحل وجودیِ والای نزاهت های روحی و کمالات اخلاقی است می باشد.
۵.

بررسی دیدگاه عدم دستیابی به مدلول برخی از آیات بدون آگاهی بر سبب نزول (با تکیه بر دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان)(مقاله ترویجی حوزه)

کلید واژه ها: تفسیر المیزان امکان فهم سبب نزول تفسیر قرآن به قرآن تاثیرپذیری از رویات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 634
برخی از صاحب نظران علوم قرآنی بر این باور هستند که در بعضی از آیات قرآن بدون آگاهی بر سبب نزول امکان فهم وجود ندارد. با توجه به اینکه سخن حاضر با دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان که قرآن را در روشنگری و بیان خود نیازمند چیز دیگر نمیداند، مغایرت دارد؛ لذا ضرورت دیده شد، پژوهشی در نحوه تبیین آیات مورد بحث مولفان آثار علوم قرآنی در تفسیر المیزان صورت پذیرد. با توجه به ساختار پژوهش و کمیت آن، به احصای آیاتی پرداخته شد که بیشترین استناد توسط دانشمندان علوم قرآنی درباره بحث حاضر را داشته-اند. نتیجه تحقیق آنکه در تبیین معنای آیات ایشان متکی به ظاهر آیات و روش قرآن به قرآن است. با این وجود در آیاتی که سبب نزول به صورت روایت از معصوم(ع) نقل شده و ملاک احادیث معتبر را دارد، در نظریه تفسیری ایشان نمود دارد، بدین ترتیب که در استنباط مطلبی که آیه به صورت قطع بدان دلالت ندارد، دیدگاهی که روایات بدان اشاره دارند را تقویت میکند و با این بیان میتوان گفت که علامه طباطبایی در بیان آرای تفسیری خود متأثر از روایات معصومان(ع) بوده است و تا جایی که ظاهر آیه بدان دلالت دارد، مورد استناد ایشان قرار گرفته است.
۶.

روش تربیتی مقایسه ای در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تربیت روش های تربیتی روش مقایسه ای مبانی کارکردها و نتایج

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 905 تعداد دانلود : 955
روش تربیتی مقایسه ای از پرکاربردترین روش های تربیت در قرآن کریم است. در این روش مربی نخست به بیان تقابل دو موضوع متضاد و ذکر نتایج آن می پردازد و در مرحله بعد، به مقایسه دو طرف تقابل می پردازد و با مراجعه به دیگر آیات مشابه تبیین دقیقی از دو طرفِ موضوع ارائه کرده، زمینه سنجش و انتخاب آگاهانه و آزادانه را برای متربیان فراهم می کند. این پژوهش با بررسی آیات تقابلی قرآن مانند توحید و شرک، فجور و تقوی، قلب سلیم و بیمار، حزب الله و حزب شیطان و مراجعه به تفاسیر معتبر، به روش توصیفی−تحلیلی و با هدف تبیینِ یک روشِ تربیتی پرکاربرد در قرآن کریم و استخراج مبانیِ و کارکردهای آن صورت گرفته است. دستاوردهای پژوهش نشان می دهد که روش مقایسه ای در قرآن بسیار به کار رفته و مبانی آن عبارتند از: «وجود تضادّ در مجموعه جهان هستی»، «خدا تنها حقیقت بدون ضد»، «تضاد عقل و جهل در انسان» و «انتخابگری انسان از میان اضداد». این روش برای مربیان کارکردهای ارزشمندی مانند ایجاد راهی نو در آموزش عقاید، پاسخ گویی به برخی شبهات و سؤالات دینی، تبیین و توضیح پیامدهای رفتار ، و نتایج مهمی نیز برای متربیان، مانند پرورش و تقویت اراده، قدرت گزینش و انتخاب، پرورش نیروی تفکر و قدرت استدلال، معرفت افزایی، ایجاد علاقه به فضایل و نفرت از رذایل دارد.
۷.

معناشناسی نسخ تدریجی، مشروط و تمهیدی از منظر آیت الله معرفت رحمه الله تعالی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: نسخ تدریجی نسخ مشروط نسخ تمهیدی علامه معرفت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 289 تعداد دانلود : 197
علامه معرفت از قرآن پژوهان برجسته معاصر، با وضع اصطلاحاتی همچون «نسخ مشروط»، «نسخ تمهیدی» و «نسخ تدریجی»، به دنبال برطرف کردن شبهات پیرامون نسخ در قرآن و بستن راه طعنه به قرآن عزیز بوده است. اما از آنجا که این نظریه در اواخر عمر شریفشان مطرح شد و فرصت کافی برای پرداختن و تحلیل بیشتر آن وجود نداشت، ابهاماتی در آن به وجود آمد که موجب خلط و عدم تفکیک این سه اصطلاح گردید. در این نوشتار با بررسی بیانات ایشان در رابطه با این سه نسخ و کاوش در برخی مصادیق آنها، حاصل آمد که «نسخ مشروط»، تغییر تدریجی حکم با تغییر شرایط است که با برگشت شرایط سابق، حکم هم قابل اعاده است؛ مانند آیات صفح و قتال، یا آیات عدد رزمندگان که تغییر حکم با تغییر شرایط صورت گرفته و حکم سابق با برگشت شرایط سابق قابل اعاده است. «نسخ تمهیدی»، تغییر تدریجی حکمی است که مقدمه و تمهیدی برای رفع کامل آن بوده است، مانند زدن زنان هنگام نشوز، یا مراحل نسخ برده داری، که حکم آنها مقدمه ای برای نسخ تدریجی آنها بوده است. بنابر این، «تدریجیت» نقطه اشتراک نسخ مشروط و تمهیدی است و «نسخ تدریجی» بر هر دو آنها صادق است؛ ولی لحاظ های مختلفِ تغییر شرایط و تمهیدی بودن، مرز آنها را جدا می کند. عدم تمرکز مباحث علامه معرفت از یک طرف و برداشت غیر دقیق و غیر همه جانبه برخی محققان از سوی دیگر، موجب شده مقصد این مقاله نو تلقی شود.
۸.

ضوابط نسخ تدریجی آیات از دیدگاه علامه معرفت(مقاله پژوهشی حوزه)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 492 تعداد دانلود : 767
نسخ تدریجی، مشروط و تمهیدی، از نوآوری های آیت الله معرفت و به معنای رفع و تغییر تدریجی حکم سابق است که اگر تغییر تدریجی حکم با تغییر شرایط باشد و لحاظ برگشت و اعاده حکم با برگشت شرایط شود، «نسخ مشروط» و اگر تغییر تدریجی حکم با لحاظ مقدمات و تمهیداتی برای رفع آن باشد، «نسخ تمهیدی» نامیده می شود. از آنجا که این نظریه در اواخر عمر وی مطرح شد، فرصت تبیین چارچوب کامل آن حاصل نشد، ازاین رو مانند نسخ مصطلح و دیگر مسائل علمی، نیازمند تعریف ضوابطی است تا ضمن تشخیص صحیح آن، از خلط آن با سایر مسائل و انحراف در آن جلوگیری شود. در این نوشتار به روش توصیفی-تحلیلی، بر اساس آراء وی از نسخ تدریجی و بیان برخی مصادیق قرآنی که از آن داشته ، برخی شرایط عام و شرایط اختصاصی برای نسخ تدریجی اصطیاد، شمول و دامنه آن بررسی شده و استمرار این نوع نسخ بر مبنای قاعده جری و تطبیق، به اثبات رسیده است.
۹.

حیات طیبه از منظر قرآن و روایات

کلید واژه ها: حیات طیبه ایمان روح زندگی.

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 468 تعداد دانلود : 905
حیات طیبه برخاسته از مرتبه بالای روح انسانی است. انسان مؤمن در سیر متعالی و تعالی معنوی خویش که تولدی بعد از تولد می یابد، به افاضه الهی از دل ایمانش مؤید به روحی می شود که حیات طیبه ثمره آن است. اگر حیات طیبه حیاتی جدید و برتر از حیات معمولی و منشأ آثاری بس ارزشمند برای انسان مؤمن است، در حقیقت مؤمن حائز مرتبه جدیدی از روح شده که از پرتو آن روح، این حیات و آثارش پدیدار شده است. البته این مرتبه فائقه روح که استعداد ویژه ای بوده و اکنون فعلیت یافته است، ظهور و شکوفایی اش را از ایمان و عمل صالح می گیرد. سعی این پژوهش بر این است که ویژگی های حیات طیبه راکه جامع خیر دنیا و آخرت و سرشار از آرامش هست را بیان دارد، مقاله حاضر به روش کتابخانه ای و شیوه ای تحلیلی-توصیفی سامان یافته است که در صدد پاسخگویی به این سوالات است که: حیات طیبه چیست؟ و ویژگی های آن در قرآن و روایات چه می باشد؟ راه های دستیابی به حیات طیبه چه می باشد؟ در پایان به این نتیجه خواهیم رسید که حیات طیبه در حقیقت پیدایش حیاتی جدید و فوق حیات معمولی و ظاهری است؛ حیاتی برخوردار از نورانیت و ایمان و احسان به خلق، تعامل با دیگران، حیاتی سرشار از معنویت همراه با قناعت و پرهیز از افراط و تفریط ؛ حیاتی به دور از غفلت، سهو و نسیان و توجه به ابعاد مادی و معنوی در زندگی اسلامی که هدف آن رستگاری و فلاح و نجاح است. خداوند سبحان به غیر از زندگی دنیوی، زندگی دیگری را برای انسان مطرح می کند که نتیجه آن کمال وجود آدمی و تحقق بخشیدن اغراض روحی و معنوی انسان است.
۱۱.

نقد و بررسی اشکالات کلامی دکتر ذهبی به «تفسیر امام حسن عسکری(ع)»

نویسنده:

کلید واژه ها: امام عسکری (ع) التفسیر و المفسرون اشکالات کلامی ذهبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 232 تعداد دانلود : 402
محمدحسین ذهبی از متفکران و اساتید علوم قرآن و حدیث معاصر می باشد. وی در کتاب معروف «التفسیر و المفسرون» پس از نقل بخش هایی از متن تفسیر امام حسن عسکری(ع) با عناوین: «ولایه علیّ»؛ «روایات مکذوبه فی فضل اهل بیت»؛ «الشجره التی نهی آدم عن الأکل منها»؛ «توسل الأنبیاء و الأمم السابقه بمحمد صلی الله علیه و سلم و بأهل البیت»؛ و مانند آن بدون ارایه دلایل، این تفسیر را متهم به آفت غلوّ، خروج از دائره آموزه های معقول و مقبول گرایشات شیعی و تلاعب با نصوص قرآنی می نماید و استناد آن به امام(ع) را برخاسته از بهتان و دروغ بزرگان شیعه قلمداد کرده است. نظر به این که بسیاری از عالمان و محققان شیعه استناد این تفسیر را به امام(ع) موجّه می دانند؛ لذا در این مقاله، به روش تحلیلی و توصیفی، به بررسی آراء ذهبی پرداخته و پاسخ دقیق و مدلّلی به دیدگاه های ایشان داده شده است. در پایان، با استناد به دلایل موجود در منابع اسلامی و حتی منابع اهل تسنن این نتیجه حاصل آمد که تفسیر امام(ع)، از همه اشکالات و اتهامات مورد نظر ذهبی مبراست و دلایل نقلی و عقلی موید صحت و تأیید آن هاست.
۱۲.

مفهوم شناسی فضل الاهی و عوامل برخورداری از آن در قرآن کریم

کلید واژه ها: قرآن فضل عوامل روایات ایمان تقوا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 783 تعداد دانلود : 44
فضل خدا قطره های زلال باران رحمت الاهی است که بر همگان می بارد و هم چون غذایی نیروبخش است که یک دانشمند نیک سرشت برای تعلیم و تربیت و دانش افزایی از آن نیرو می گیرد و یک ستمگر برای بیدادگری بیشتر از آن سود می برد. این مقاله به عنوان «مفهوم فضل الاهی و عوامل برخورداری از آن در قرآن کریم» به رشته تحریر درآمده است. فضل به معنای افزونی و زیادتی در خیر و عطای بیش از استحقاق گیرنده است. شناخت معنای فضل و گستردگی آن در قرآن کریم می تواند در بهره مندی و صعود انسان نقش مؤثری داشته باشد. سعی این پژوهش بر آن است که معنای فضل را بررسی و مهم ترین عوامل فضل را نشان داده و بیان دارد که عوامل فضل و برخورداری از آن الطاف خداوند در جهان برای بهره مندی و آسایش بندگان می باشد و کافر و مؤمن هر دو را در بر می گیرد. مقاله حاضر به روش کتابخانه ای و شیوه ی توصیفی و تحلیلی سامان یافته است که در صدد پاسخگویی به این سؤالات است که مفهوم فضل در قرآن چیست؟ و عوامل برخورداری از فضل از منظر قرآن کدامند؟ در پایان نیز به این نتیجه خواهیم رسید که فضل الهی دائم مانند باران رحمت در حال ریزش است و جذب و دریافت آن به ظرف وجودی بندگان بر می گردد.
۱۳.

رابطه میان عقل و دین از منظر قرآن و روایات

کلید واژه ها: قرآن روایات انسان عقل دین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 28 تعداد دانلود : 10
از منظر دین مبین اسلام، انسان موجودی مرکب از روح و جسم و دارای نیروی ادراکی فوق العاده ای به نام «عقل» است. خالق انسان از آغاز آفرینش در تأمین نیازهای او، هم عقل را در خلقت او قرار داد و هم «دین» را از طریق انبیاء بر بشریت عرضه فرمود. رابطه میان این دو همواره مورد توجه متفکران بوده، گروهی به تناقض میان آن دو و گروهی به هماهنگی آن دو رای داده اند و گروهی با حرمت نهادن بر یکی، دیگری را مورد بی مهری قرار داده است. این مقاله که به روش کتابخانه ای تحلیلی نگارش یافته، در صدد پاسخ به این مسأله اساسی است: عقل و دین از منظر تعالیم وحیانی اسلام چه رابطه ای با یکدیگر دارند؟ بررسی منابع دینی نشان می دهد اساساً عقل و دین بایکدیگر تعارضی ندارند؛ بلکه عمیقاً در سازواری و سازگاری ذاتی با یکدیگر قرار دارند و رفع منطقی نیازهای بشری به آن وابسته است؛ نه عقل در برابر دین ایستاده و نه دین مقابل عقل جبهه گرفته. وحی و عقل از حجّت های الاهی و از منابع معرفت انسانی اند و مکمّل هم؛ و این رابطه هماهنگ بین آن دو در تمام آموزه های دین اسلام مشاهده می شود. عدم توجه به رابطه بین عقل و دین محرومیت انسان را از این دو حجت الاهی در پی خواهد داشت.
۱۴.

آسیب شناسی خدمت رسانی از منظر قرآن و روایات

کلید واژه ها: قرآن روایات خلق خدمت خدمات رسانی آسیب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 456 تعداد دانلود : 86
در بینش موحدان، رابطه «خلق» با «خالق»، رابطه «عیال الله» بودن است و بنده ای نزد او محبوب تر است که مظهر بیشتری از لطف و خدمت به «عیال الله» باشد. کم توجهی به مقوله خدمت و خدمات رسانی از آسیب های عمده مشهود در جامعه کنونی بشر است که سبب بروز مشکلات فردی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در میان خلق و «خانوار الهی» شده است. خدمت رسانی از منظر کلامی، تفسیری، فرهنگی، اقتصادی و غیر آن، قابل پژوهش است و از امور پسندیده ای است که هر انسانی فطرتاً تمایل به انجام آن دارد؛ گرچه روش و نوع اجرای آن نسبت به افراد متفاوت است. این مقاله رویکردی است آسیب شناسانه به موضوع خدمت رسانی با تکیه بر قرآن و سخنان گوهر بار ائمه اطهار(ع) است که ناب ترین نکته ها را در معرفی و تبیین موانع خدمت رسانی ارائه کرده اند. در این مقاله، ضمن طرح آیات و روایات و بیانات دانشمندان؛ موانع و آسیب های عرصه خدمت رسانی مورد پژوهش قرار گرفت و سرانجام این نتیجه به دست آمد که که برخی عوامل درونی مانند ضعف معرفتی و برخی عوامل بیرونی مانند ثروت اندوزی، مانع راه خدمت رسانی اند.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان