علیرضا مشبکی اصفهانی

امروزه مفاهیمی نظیر بومگردی و اقامتگاه های بومگردی، به عنوان مکانیسم های کنترل پیامدهای منفی گردشگری موردتوجه قرارگرفته است. یکی از مهم ترین ابزارها جهت حرکت به سمت نگرش بومگردی و ارائه محصولات در اقامتگاه های بومگردی، اجرای استانداردها و ارائه آن ها به صورت تجربه محور می باشد. معماری متنوع گیلان با آن همه عناصر بی بدیل خود همچون ایوان،کرسی، سقف های منحصربه فرد در طراحی این گونه مجموعه هایی که در معرض دید و استفاده عموم قرار می گیرد همواره می تواند یکی از بهترین گزینه ها چه از منظر هویتی وچه از منظر اقلیمی باشد، چراکه معتقدیم حفظ و احیای صرفاً کالبدی یک سرزمین نمی تواند آن را ارزنده و فعال نگه دارد. به نظر می رسد که استفاده از معماری بومی گیلان جاذبه های مؤثری برای گردشگران خصوصاً گردشگران خارجی برای آشنایی با فرهنگ معماری گیلان مهیا سازد؛ همچنین باعث رونق مرکز اقامتی مزبور گردد. قلمرو مکانی این تحقیق اقامتگاه های بوم گردی شهرستان ماسال است در این راستا فراهم کردن امکانات و تسهیلات رفاهی برای آسایش بیشتر مسافران امری لازم و ضروری می نماید. این تحقیق بر اساس شیوه توصیفی تحلیلی با رویکرد کیفی صورت گرفته است. نحوه گردآوری اطلاعات در بخش ادبیات و پیشینه پژوهش با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و میدانی و بررسی اسناد تاریخی انجام شده است. نتایج حاصل از این تحقیق کمک بسیاری به بازشناسی معماری بومی و سنتی گیلان و توسعه مراکز بومگردی و جذب توریست خواهد شد.

امروزه محیط زیست و معضلاتی که آن را تهدید می کند، یکی از مهم ترین چالش های پیش رو در جوامع مختلف است. بنابراین، این مسئله ابعاد مختلف طرح های و ایده های نو در جامعه را تحت شعاع قرار می دهد.  معماری  به عنوان یکی از ساختارهایی که ارتباط نزدیکی با زمین و چهره طبیعیت دارد، می تواند نقش مهمی در مسائل زیست محیطی داشته باشد. جزیره کیش یکی از مناطق مهم و  استراتژیک در جغرافیای کنونی ایران است که مورد توجه بخش گردشگری و  فرهنگی است. لذا بررسی معماری  ساحلی در آن  و چالش های زیست محیطی که با آن مواجهه است، مسئله مهم و قابل ارزیابی است. پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و از نظر روش و ماهیت جزء پژوهش های توصیفی - تحلیلی می باشد. در این پژوهش ضمن شناخت مقدماتی از گردشگری ساحلی به بررسی نقش گردشگران و تأثیرات زیست محیطی پروژه های مرتبط با آن در تخریب محیط زیست و معماری ساحلی جزیره کیش  پرداخته شده است. در این پژوهش اطلاعات جمع آوری شده به کمک مدل تحلیلی SWOT مورد پردازش و تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. یافته های پژوهش نشان می دهد براساس ماتریس ارزیابی عوامل داخلی نشان می دهد که عوامل داخلی در امر گردشگری و معماری ساحلی واکنش مناسبی نداشته است و  از قوت ها در مقابل ضعف ها به طور مناسبی استفاده نشده است. همچنین بررسی ماتریس ارزیابی عوامل خارجی نشان می دهد ارگان ها و گردشگران در امر معماری و گردشگری ساحلی نسبت به عوامل خارجی واکنش نسبتاً مناسبی داشته اند و علی رغم ضعف درونی، می توان با استراتژی های تعاملی، مبتنی بر ماتریس تعیین راهبرد بهینه، از فرصت های موجود در جهت رفع موانع استفاده نمود. اهداف پژوهش: 1.بررسی قوت ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدهای موثر بر معماری ساحلی 2.یافتن راهبردهای بهینه جهت بهبود کیفی معماری ساحلی در کیش سؤالات پژوهش: 1. عوامل زیست محیطی پروژه های مرتبط با گردشگری، چه تأثیری در معماری ساحلی کیش خواهد داشت؟ 2. راهبردهای مقابله با تأثیرات مخرب بر معماری ساحلی جزیره کیش کدام اند؟

در دوره قاجار به دلیل تحولاتی که در عرصه های مختلف سیاسی و فرهنگی رخ داده، تفاوت های عمده ای در ارزش ها، تفکرات، گرایش ها و شیوه های معماری و شهرسازی پدیدار شد. این تنوع و گوناگونی که تا حد زیادی تحت تأثیر تقابل سنت و تجدد در عرصه های مختلف شکل گرفته بود، بیش از همه در حوزه معماری عمارت های مسکونی نمود پیدا کرده است. این تفاوت ها در تمامی اجزای تشکیل دهنده یک خانه از بدو ورود تا سایر فضاهای داخلی رخ نموده است. پژوهش انجام شده بر آن است تا با بررسی ویژگی های کالبدی عمارت های دوره قاجار در دو شهر تهران و شیراز با توجه به خصوصیات معماری هر شهر، به این پرسش پاسخ دهد که آیا قرار داشتن در یک دوره تاریخی، شباهت معماری تمامی خانه های آن دوران را سبب می شود؟ یا با توجه به فرهنگ هر شهر، هر منطقه معماری خاص خود را دارا می باشد. روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی بوده، نحوه گردآوری اطلاعات در بخش ادبیات و پیشینه تحقیق از طریق مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و در بخش میدانی از طریق بازدیدها و برداشت میدانی در عرصه معماری خانه ها بوده است. همین طور در بخش تحلیل و ارزیابی با منطق قیاسی به مطالعه تطبیقی خانه های تهران و شیراز در دوره قاجار پرداخته شده است. در نهایت این نتیجه حاصل شد که به علت تجددگرایی مردم تهران (عامل تشدیدکننده قرار گرفتن تهران به عنوان پایتخت) و همین طور به علت سفرهای بسیار درباریان به کشورهای اروپایی، معماری شهر تهران تا حد زیادی با سبک و سیاق معماری اروپایی ترکیب شده و حتی در بسیاری از موارد سنت شکنی شده است. برخلاف شهر تهران، شهر شیراز هنوز پایبند به معماری سنتی خود بوده است.

بازارهای ایرانی یکی از مهم ترین بخش های تشکیل دهنده ساختار شهر در شهرهای تاریخی و فرهنگی باستان بوده اند. این بازارها علاوه بر تاثیرگذاری بر ساختار کلی شهر و شکل گیری محله ها، به عنوان یکی از مظاهر مهم معماری، در میان مردم از اهمیت برخوردار بوده و در جهان نام آور شده اند. هدف این مقاله شناسایی و استخراج مولفه های تاثیر گذار در معماری دوره های صفویه و زندیه در جهت کاربست مجدد در فضاهای دوره معاصر می باشد. نمونه های بررسی شده در این مقاله بازار قیصریه اصفهان و بازار وکیل شیراز می باشد.این تحقیق بر اساس شیوه توصیفی – تاریخی با رویکرد کیفی و نگرش کالبدی صورت گرفته است. نحوه گردآوری اطلاعات در بخش ادبیات و پیشینه پژوهش با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و میدانی و بررسی اسناد تاریخی و در بخش تحلیل با منطق قیاسی انجام شده است. نتایج حاصل از این تحقیق کمک بسیاری به بازشناسی جایگاه و پیشینه ی تاریخی شهرهای اصفهان و شیراز، همچنین میزان اهمیت و رونق آن در زمان های گذشته خواهد کرد.

مکان در بر گیرنده لایه های اجتماعی و فیزیکی محیط است ، اما حس تعلق، لایه های ادراک، مفاهیم و تجربیات مکان را شرح می دهد. فعالیتها و شکل کالبدی موجود در مکان بر حس وابستگی افراد تاثیر می گذارد، از سوی دیگر ارتباطات فرهنگی و اجتماعی، خاطرات و مفاهیم شخصی نیز بر وابستگی و احساس تعلق به مکان موثر است. تعلق مکانی رابطه هم پیوندی بین انسان و محیط است. امروزه مفاهیمی چون حس مکان، احساس تعلق خاطر و دلبستگی به مکان در حوزه های معماری و شهرسازی مخصوصاً در مطالعات محیطی بسیار مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. این در حالی است که به ساز و کار ارتباط میان این دو مفهوم چندان پرداخته نشده است. دراین پژوهش بعد از تبیین مفاهیمی همچون حس مکان، حس تعلق خاطر و عوامل موثر بر آنها، چارچوب نظری پژوهش بر اساس ادبیات تحقیق استخراج می شود. نمونه مورد مطالعه منطقه اورمانات در غرب کشور می باشد. هدف این پژوهش شناسایی، سنجش و ارزیابی موله های تاثیرگذار در میزان حس تعلق خاطر در منطقه اورامانات کردستان می باشد. روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و جهت گرداوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای و میدانی، طرح مصاحبه عمیق و تهیه پرسشنامه بسته جهت نگارش مبانی نظری و گردآوری اطلاعات ساکنین منطقه مورد مطالعه استفاده شده است. در اینجا با استفاده از جدول مورگان و کرجسی حدود 350 پرسشنامه تدوین شد که بر اساس آن مشارکت کنندگان نظرات و فهم خود را در باره مکان سکونتشان بیان کردند. با توجه به مصاحبه ها و برداشت میدانی که صورت گرفت پارامترهایی همچون فرهنگ، جامعه، طبیعت و فعالیت که از تاثیرگذارترین جنبه ها بر احساس تعلق خاطر ساکنین به شمار می آمدند از بین خیل زیادی از پارامترهای موثر انتخاب شدند و بر اساس آن فرضیه هایی تدوین شد. در ادامه این فرضیه ها، مورد آزمون قرار گرفتند و از طریق آزمون مقایسه میانگینها و کاربرد ضریب همبستگی پیرسون و سطح معناداری، میزان تاثیر این پارامترها بر حس تعلق خاطر ساکنین مشخص شد.

امروزه صنعت گردشگری به عنوان بزرگترین و متنوع ترین صنعت دنیا به حساب می آید و بسیاری از کشورها این صنعت را بخشی از منبع اصلی درآمد، اشتغال زایی، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی خود تلقی می کنند. مناطق ساحلی بطور ذاتی برای انسانها جاذب و از پتانسیل لازم جهت اجتماع گردشگران برخوردار می باشندوبی تردیدمی توان به گردشگری ساحلی به عنوان یک منبع جهت ارزش افزوده و درآمد ویژه برای شهرهای ساحلی نگریست. اماتوجه به این نکته ضروری به نظرمی رسد که محیط زیست ساحلی بسیارحساس و آسیب پذیر بوده،و فشارهای ناشی ازفعالیت های مبتنی برگردشگری ازجمله ایجاد پروژه های مختلف درراستای جذب گردشگرمانند: هتل ها، بازارها، کلوپ های غواصی، اسکله هاو... می تواند تعادل اکولوژیکی محیط را برهم بزند. روش انجام پژوهش حاضر به شیوه توصیفی وتحلیلی می باشدوجمع آوری داده هاازطریق مطالعات کتابخانه ای و مشاهدات میدانی انجام گرفته است. هدف پژوهش ازنوع کاربردی بوده وضمن شناخت مقدماتی ازگردشگری ساحلی به بررسی نقش گردشگر ان درتخریب محیط زیست جزیره کیش و تاثیرات زیست محیطی پروژه های مرتبط باگردشگری پرداخته شده است.درادامه به بررسی عوامل مخل همچون تغییرات کاربری ها و تأثیر آن بر تغییر شکل سواحل وهمینطورتغییرات ایجاد شده در سواحل ماسه ای ناشی ازتاثیر سازه های انسان ساخت پرداخته شده است. درپایان با ارائه ی جدول swot راه کارهایی جهت توسعه گردشگری ساحلی در این جزیره پیشنهاد شده است. نتایج بدست آمده حاکی ازآن است که افزایش روزافزون گردشگران و ایجاد تاسیسات گردشگری ورفاهی برای آنان سبب تخریب و تغییر شکل چهره طبیعی سواحل شده است که این امرنیاز به برنامه ریزی در زمینه توسعه پایدار سواحل راضروری می نماید.

معماری و شهرسازی علومی هستند که در ارتباط با نیازهای زیستی-سکونتی انسان می باشد. اهمیت این علوم زمانی مشخص می شود که نیازهای انسان جنبه کالبدی-فضایی می یابد و هدف دسترسی به فضایی شایسته جهت انسان می باشد، فضایی که علاوه بر داشتن ابعاد انسانی، خصلتی باشد که مقام انسان طلب می کند. از آنجایی که گفته می شود معلولیت، محدودیت نیست سعی بر آن می باشد که با طرح این پرسش که: «چگونه کیفیت فضای شهر و معماری در جهت کمک به این شهروندان تأثیر می گذارد»، به این موضوع پرداخته شود. مقاله پیش رو از نوع کاربردی و روش پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی می باشد. روش گردآوری اطلاعات در بخش ادبیات پژوهش و پیشینه پژوهش از نوع مطالعه اسنادی و کتابخانه ای می باشد و در بخش تجزیه و تحلیل از منطق استقرایی استفاده شده است. این مقاله به دنبال دستیابی به الگویی از فضا و مکان با استفاده از تعریف معماری و همچنین معیارهای طراحی فضاهایی به منظور سازگار کردن این فضا برای زندگی این دسته از شهروندان می باشد.

امروزه در عصر صنعت، انقلاب صنعتی و پیشرفت های فنی- تکنولوژیکی مسائل و مشکلات فراوانی را به وجود آورده است. مصرف انرژی فسیلی و آلودگی ها و تغییرات اقلیمی حاصل از آن و تولید گازهای گلخانه ای از جمله دی اکسید کربن به معضلی برای جوامع بشری تبدیل شده است. همچنین با توجه به رو به اتمام بودن منابع سوخت فسیلی، امروزه نیاز به یافتن جایگزین مناسبی به عنوان سوخت بیش ازپیش احساس می شود. در راستای حل این موضوع لزوم بررسی همه جانبه و اصلاح ساختار ساختمان های در حال احداث، امری ضروری به نظر می رسد. یکی از راه کارهای ارائه شده در این راستا طراحی و ساخت ساختمان های انرژی صفر (ZEB) می باشد، (ZEB) ساختمانی است که انرژی مصرفی کل سال آن با منابع انرژی تجدید پذیر فراهم شود. اصل مصرف انرژی شبکه صفر به عنوان یک ابزار برای کاهش آلایندگی کربن و کاهش میزان وابستگی به سوخت های فسیلی در نظر گرفته می شوند. تکنولوژی استفاده از انرژی جلبکی، یکی از روش های ارائه شده جهت ساختمان های صفر انرژی می باشد. این پژوهش به بررسی چگونگی استفاده از انرژی جلبکی به عنوان انرژی مصرفی در ساختمان ها می پردازد، در این راستا مطالعات به صورت اسنادی- کتابخانه ای انجام شده و شاخص های انرژی تولید شده از این طریق و همینطور عوامل موثر بر میزان آن، از طریق مطالعات ادبیات موجود و آزمایشات صورت گرفته استخراج شده است.

سرزمین باستانی ایران خاستگاه بسیاری از گیاهان و درختان بوده است. تنوع اقلیمی در کنار پیشینه ی کهن فرهنگی ایران و نیز استفاده گسترده از انواع گیاهان در نظام های غذایی و پزشکی ایرانیان باعث شده تا این مردمان در طی اعصار ارزش ویژه ای برای گیاهان قائل شوند. همچنین به علت تأثیرگذاری ادیان مختلف در فرهنگ ایرانیان نقش مایه گیاهان اساطیری و مقدس از منظر آئین ها هم بررسی شده است. هدف این تحقیق کاربردی بوده و در ابتدا ضمن شناسایی ساختار نمادین سه گونه از پرکاربردترین گیاهان باستانی(گل نیلوفر آبی-گل انار، درخت نخل، برگ کنگر ) به چگونگی پیدایش آن ها و تاثیرشان بر هنرهای صدر اسلام (تذهیب،تشعیر، مینیاتورو...) و پیش از اسلام(هخامنشیان و ساسانیان) در زمینه ی هنر نقش برجسته پرداخته است. سپس به تحلیل این نقوش درجهت شناسایی زیر ساخت های فرهنگی و اندیشه و تمدن آن ها پرداخته شده است. داده های پژوهش حاضر به روش توصیفی– تاریخی سامان یافته است ، گرد آوری اطلاعات نیز به روش کتابخانه ای و میدانی تنظیم شده است. یافته های این تحقیق مبنی بر این است که استفاده از نقوش گیاهان اساطیری و مقدس در هنر صدر اسلام و پیش از اسلام(هخامنشیان و ساسانیان)، ورای جنبه ی تزیینی، کاربرد نمادین واعتقادی داشته و به عبارتی ریشه در باورهای مذهبی این ادوار دارد. نمادهایی که بیانگرشکوه و برکت، خیر خواهی، باروری،جاودانگی، مانایی و هم چنین دوام سلطنت و قدرت بوده اند. هم چنین در گوشه هایی از هنر این دوران های طلایی تأثیرپذیری از تمدن های مجاور بین النهرین، روم و یونان نیز دیده می شود و می توان استنتاج کرد اسطوره و آیین نقش بسزایی در پیدایش المان های اصلی هنرهای صدر اسلام، هخامنشی و ساسانی که بر گرفته از طبیعت بوده را داشته اند.

یکی از راههای برقراری ارتباط با محیط پیرامون ادراک بصری می باشد ، مکتب روانشناسی گشتالت در زمینه ادراک بصری بسیار تاثیرگذار است. زیرا دستگاه عصبی انسان ساده ترین طرح در هر وضعیت را بر می گزیند و این امر در کالبد ، پلان و هندسه حمام ایرانی قابل مشاهده است. ولی تا کنون از این منظر به بررسی و مطالعه حمام ایرانی پرداخته نشده است. در این پژوهش، حمام قبله (خانم) که بنایی به یادگار مانده از دوره صفوی می باشد و تا امروز نیز به مردم خدمات ارائه می دهد، مبنای مطالعه قرار گرفته است. روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی با رویکردی کیفی می باشد. همینطور هدف کلی از نوع کاربردی بوده و به دنبال بررسی میزان حضور قوانین گشتالت در این حمام می باشد. این مقاله به تحلیل ساختار فضایی حمام قبله بر پایه اطلاعات کتابخانه ای و میدانی می پردازد به این ترتیب که ابتدا داده های پژوهش در زمینه ساختار فضایی بنا استخراج شده و سپس تحلیلها بر اساس قوانین گشتالت بر روی داده های برداشت شده صورت می گیرد. در نتیجه تحلیل های انجام شده مشاهده گردید که قوانین گشتالت تاثیر بسزایی در ساختار کالبدی و فضایی حمام قبله داشته است.

نیاز به وجود یک سرپناه باعث شده است انسان ها همواره حتی در طول سفر از آن غافل نباشند. امروزه با ورود صنعت به کشور و بهره گیری از وسایط نقلیه موتوری، کاروانسراها رونق اولیه خود را از دست داده و در اثر متروک ماندن رو به ویرانی نهاده اند و تعدادی دیگر تغییر کاربری داده و به پاساژ، پارکینگ، انبار و... تبدیل شده اند. این در حالی است که در گذشته به ویژه عصر صفویه که مقارن با عصر طلایی و شکوفایی احداث کاروانسراهای ایران است، کاروانسراها مسکن و مأوای امنی برای مسافران و بازرگانان بوده اند. بررسی کاروانسراها در عصر صفوی ازآن جهت دارای اهمیت است که این دوران حاوی ویژگی های منحصربه فردی است که از بارزترین آن ها فعالیت فراوان عمرانی در زمینه راه ها و به ویژه ساخت این بناهاست. پژوهش حاضر با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و بازدیدهای میدانی می باشد. با استفاده از روش قیاسی به بررسی گونه شناسی کاروانسراها و مبنای ساختار فضایی آن ها، در پاسخ دهی به نیازهای فردی و اجتماعی و ویژگی های کالبدی آن پرداخته شده است. نمونه های موردی شامل هشت عدد از کاروانسراهای دوره صفویه بوده که با روش تصادفی انتخاب شده اند. در نهایت می توان در دستیابی به الگوهای فضایی و کالبدی در جهت توسعه و باز زنده سازی کاروانسراهای در حال تخریب کمک نمود و در جهت باز زنده سازی و احیاء مجدد این کاروانسراها اقدامات مؤثری صورت داد.

بناهای آرامگاهی ایران در دوره های پس از اسلام در قالب ساخت مقابر باشکوه برسر گور اولیای مذهبی و گاه شاهان و افراد مشهور، رواج پیدا کرد. در دوره سلجوقیان(5و6ه.ق) احداث این مقابر به عنوان یک بنای مذهبی به اوج خود رسید و ساخت مقابر با پلان های متنوع در تمام پهنه تحت حکومت سلجوقیان فراگیر شد. در دوره ایلخانیان(7و8ه.ق) نیز مقابر بسیاری ساخته شده که ویژگی آن ها پیروی از الگوهای متداول عهد سلجوقیان بوده است. هدف این پژوهش از نوع کاربردی بوده و با رویکردی کیفی به بررسی ویژگی های کالبدی معماری مقابر دوره سلجوقیان و ایلخانیان مراغه پرداخت شده است. جامعه آماری در این پژوهش شامل مقبره های دو دوره سلجوقیان و ایلخانیان در شهرستان مراغه بوده و با توجه به محدود بودن تعداد آن ها به چهار عدد، نمونه های آماری پژوهش، هر چهار مقبره، شامل گنبد سرخ، برج مدور، گنبد کبود(دوره سلجوقیان) و گنبد غفاریه(دوره ایلخانیان) را در بر گرفته است. روش پژوهش در بخش ادبیات و پیشینه ی پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی بوده و در بخش تحلیلی از منطق قیاسی استفاده شده است. روش گردآوری اطلاعات، مبتنی بر مطالعات اسنادی و کتابخانه ای به همراه بازدید، مشاهده و برداشت میدانی بوده است. چهار مقبره مورد بررسی در این پژوهش، از لحاظ کاربرد مصالح و تکنیک ساخت با توجه به دوره زمانی و موقعیت مکانی یکسان، مشابهت های بسیاری دارند. می توان گفت معماران ایلخانی، پلان و مصالح و روش های ساختمانی را از دوران سلجوقیان در این منطقه اقتباس کرده اند.

دوران هنر اسلامی شکوهمند ترین برهه ی تاریخ هنر و یکی از ارزشمند ترین دستاورد های بشری در عرصه هنری به شمار می آید و شامل انواع متنوعی از تخصصها همچون معماری ، خوشنویسی، نقاشی، سرامیک و مانند اینها می شود .در هنر اسلامی عناصر تکرار شونده زیادی وجود دارد، مانند: استفاده از طرح های هندسی یا ترسیمی غیر واقع گرایانه از گل و گیاه که به اسلیمی معروفند. نقوش اسلیمی در هنر اسلامی اغلب به عنوان نمادی از طبیعت بیکرانی به کار می رود که مخلوق خداست ، همچنین تعمد در عدم بازنمایی و تقلید دقیق طبیعت را معمولاً به عنوان نشانی از فروتنی هنرمندان دانسته اند که معتقد بودند ایجاد کمال تنها خاص خداوند است . در این پژوهش ابتدا به سیر پیدایش نقوش گیاهی در هنر صدر اسلام و زمینه کاربرد آنها پرداخته شده ، سپس به چگونگی شکل گیری صورت انتزاعی نمادها و هم چنین به میزان تاثیر پذیری این نقوش از دوران قبل از آن پرداخته است. در این پژوهش که به صورت توصیفی - تحلیلی است وگرد آوری اطلاعات نیز به شیوه ی کتابخانه ای و میدانی تنظیم شده است ،یافته ها بیانگر این است که نقوش اسلیمی در ابتدا به دلیل ممنوعیت تصویر سازی انسان در صدر اسلام متداول شد که بن مایه هایی از هنر ساسانی داشته و کم کم بر اساس تعالیم خاص آن دوران، شکلی انتزاعی و آبستره را به خود گرفت و بر سایرهنر های این دوره هم تاثیر گذار بوده است.