مرضیه مسیحی پور

نسخه ترجمه قرآن حاضر که در این مقاله بررسی می شود میکروفیلمی است متعلق به مسیح ذبیحی نویسنده گرگانی (1308- 1356) که با شماره 3997 در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگهداری می شود. مهم ترین اهمیت ترجمه های کهن، گنجینه ای عظیم از واژگان است که در این آثار نهفته است و دلیل آن کوشش مترجمان برای یافتن معادل های دقیق واژگان و تعابیر قرآنی است که سبب شده مترجمان قرآن برای رسیدن به این هدف، سه راه را در پیش گیرند: یکی استفاده از واژگان کهن و فراموش شده، دیگر استفاده از واژه های گویشی، و راه سوم که موجب ارتقای ذخیره های زبانی شده است آن است که با استفاده از ظرفیت های زبانی، واژه های نو ساختند که این امر سبب شده فواید لغوی فراوانی در شناخت و بررسی این ترجمه ها وجود داشته باشد. براساس مفردات و ویژگی های دستوری موجود در نسخه 3997 و نیز با سنجش مختصات زبانی و دستوری این نسخه با نسخه های 999، 2046، 1713 آستان قدس (الف پایان فعل، دشمناوگی، سازواری، اُ، آمدن حرف نهی/ نفی پیش از جزء اول فعل مرکب و حذف ی میانجی در ضمیر متصل شان/ تان) می توان گفت که قرآن 3997 متعلق به حوزه زبانی ماوراءالنهر است.

دربار عثمانی در زمان سلطان محمّد فاتح و فرزندش، سلطان بایزید دوم، از مراکز حامی زبان و ادب فارسی بود؛ به گونه ای که برخی ایرانیان با شنیدن اخبار امنیت و حمایت پادشاهان آن دیار، راه مهاجرت اختیار کردند. یکی از این افراد، صوفیی با نام محمودبن حسین موسوی مشهدی بود که بر اثر فتنه ها و ظلم های حادث شده در خراسانِ اواخر قرن نهم، ناگزیر به سوی دربار عثمانی روانه شد. او در قیصریه، با شیخ سیدعبیدالله تستری شیرازی ملاقات و دو سال و نیم در خانقاه او اقامت کرد. پس از آن، بدان نیت که به دربار سلطان بایزید دوم راه یابد و بنا به توصیه سیدعبیدالله، رساله ای در تصوّف با نام « تحفهالغیب » نوشت. این رساله، یک مقدّمه و چهار باب دارد و در آن، ابیات فارسی و عربی درخور توجّهی از شاعران مشهور و ناشناخته آمده است. در این مقاله، به شناسایی محمودبن حسین مشهدی و شیخ او، سیدعبیدالله، می پردازیم. پس از آن، ضمن تعیین حدود زمانی تألیف تحفهالغیب ، تنها نسخه خطی شناخته شده آن (محفوظ در کتابخانه ایاصوفیا، استانبول) را معرّفی می کنیم. در بخش معرّفی رسم الخط اثر با یکی از ویژگی های درخور توجّه آن، یعنی نقطه گذاری، آشنا می شویم. ضمناً   موضوع این رساله و مشرب فکری نویسنده آن را از نظر می گذرانیم و در نهایت به سبک زبانی و وجه ادبی تحفهالغیب اشاره می کنیم.

عین القضات همدانی از عارفان مشهور ایرانی اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری است. او در اوان جوانی به مطالعه کتب کلامی پرداخت تا حقیقت و مبنای عقاید خود را دریابد، اما به نوعی تحول و انقلاب فکری رسید و پس از آن به تصوف گرایید. از آثارش چنین دریافت می شود که با کتاب های ادیانی جز اسلام آشنایی داشت. با توجه به ذهن جستجوگر او و محل زندگی اش، که عموماً در غرب ایران بود، می توان احتمال داد که با عقاید اهل حق آشنا بوده و تحت تأثیر اندیشه های آنان قرار گرفته است. در این مقاله برای اثبات یا رد این احتمال، ضمن بررسی منابع مرتبط و به ویژه آثار عین القضات و کتب آیینی اهل حق، مباحث مهمی مثل معاد، تمرّد ابلیس، گناه اولیه، وحدت، حلول، جبر و اختیار و آفرینش جهان به صورت تطبیقی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

لری کهگیلویه ای از گویش های جنوب غربی ایران است که در بخش غربی استان کهگیلویه و بویراحمد رواج دارد. از جمله مهم ترین ویژگی های زبان لری، کاربرد فراوان صفت است. از آن جا که زندگی عشایر لر با زمین و دام پیوندی عمیق داشت، گویش وران لر نیز به وضع صفات و واژه هایی با مرزبندی برای پدیده های اطراف خود، برای هرکدام از این دو عنصر حیاتی زندگی کوچ نشینی پرداختند. به نظر می رسد این نظام صفات و واژگان نوعی نشانه گذاری بر پدیده های واحد بود تا مخاطب در دریافت مصداق کلام گوینده با مشکل روبرو نشود. در نوشته پیش رو واژه های مرتبط با زندگی روستایی در گویش لری شاخه کهگیلویه از زیرشاخه های گویش لری کهگیلویه و بویراحمدی ارائه می شود. به این منظور، تا آ ن جا که مقدور بود واژه های مربوط به زندگی روستایی (اعم از مکان ها، زمان ها، گیاهان، ابزارها، پرندگان و حشرات) جمع آوری شد. لازم به ذکر است که حوزه جغرافیایی گردآوری این واژه ها، روستاهای اطراف شهرستان لنده می باشد.