علی اکبر خمسه عشری

جنگ پدیده ای خوشایند نیست که یادآوری آن به جامعه، امری مطلوب باشد. اما در ورای جنبه های تلخ و سیاه هر جنگ می توان به جنبه های سفید این پدیده نیز نظرکرده و حتی آن ها را به نسل های نو یادآوری کرد. هر نبردی بی شک شاهد دلاوری، ایثار و میهن پرستی عده ای بوده است که برای این ارزش ها از جان خود گذشته اند. در این حالت، یادآوری جنگ در قالب یادمان ها باید به پررنگ کردن یاد این افراد، مکان های خاطره انگیز و ارزش های فطری و انسانی مرتبط با جنگ بپردازد. یادمان های جنگ به عنوان نمادهایی در زندگی روزمره نسل های جدید، قرار است خاطراتی از جنگ را زنده نگه دارد. اما این نمادها چگونه باید باشند؟ آیا روایت مستقیم یک اثر هنری از جنگ، به عنوان مثال، مجسمه یک رزمنده پاسخ مناسبی به امر «یادآوری» است؟ نمونه های متنوعی در سراسر جهان با این موضوع اجرا شده است. مقاله حاضر به بررسی این نمونه ها می پردازد و از خلال آن ها دنبال پاسخ ا مناسبی برای این پرسش است. نتایج تحقیق حاکی از آن هستند که در موضوع یادمان های مرتبط با جنگ، با یک طیف مواجه هستیم که یک سوی آن واقع نمایی و نگاه موزه ای است و سوی دیگر آن نگاه انتزاعی و استعاره ای. هرچند واقع نمایی ارتباط سریع تری با مخاطب برقرار می کند اما ماندگاری اثر در ذهن مخاطب به دلیل سادگی آن اندک خواهد بود. در مقابل یادمان هایی که دارای لایه های پیچیده تری بوده و تفسیرپذیر هستند اگرچه ممکن است در جذب اولیه مخاطب ضعیف باشند اما درگذر زمان کارکرد بهتری را به عنوان یک اثر یادمانی ایفا می کنند. بنابراین به نظر می رسد یادمان های جنگ متناظر با جنبه های حماسی و ارزش های ملی باید با بیان تمثیلی و استعاره ای ارائه شوند و آثاری که به یادآوری خاطرات مربوط است می تواند از بیان واقع گرایانه بهره گیرد. بررسی نمونه ها حاکی از آن است که انتخاب رویکرد مناسب با موضوع یادمان، در جذب مخاطب و انتقال پیام به نسل جدید موفق تر خواهد بود.

نقاط عطف به عنوان فضاهای پررونق و بستر زندگی جمعی، مکان های خاطره انگیز و از عناصر بنیادین شهر به شمار می روند. امروزه نقش و جایگاه نقاط عطف در زندگی شبانه نیز آنها را به عناصر اصلی شناخت شهروندان از شهر بدل کرده است. بنابراین نقاط عطف نقشی تعیین کننده در هویت شهر داشته و پیونددهنده نقشه ذهنی شهروندان از منظر روز و شب است. با توجه به نقش نقاط عطف در خوانایی نقشه ذهنی، اهمیت مدیریت منظر شبانه این نقاط برای ارتقای میزان رضایت مردم از مطلوبیت فضاهای شهر و نیز هدایت و پرورش سلیقه عمومی جامعه روشن می شود. در حال حاضر منظر شبانه تهران علی رغم اجرای برنامه های نورپردازی مقطعی توسط مدیریت شهری و صرف هزینه های بسیار از سوی بخش خصوصی، همچنان مغشوش و ناخواناست. در بسیاری از موارد، نورپردازی بناها در نقاط عطف با معنا و هویت آنها انطباق ندارد. این مقاله با تمرکز بر مجتمع های تجاری نقاط عطف به عنوان دانه های درشت تأثیرگذار بر منظر شبانه، به ارزیابی چند پروژه جدید نورپردازی می پردازد. ابتدا اهداف نورپردازی و مهم ترین اصول آن به عنوان شاخص ارزیابی وضع موجود به طور خلاصه بیان شد و سپس سه مجتمع تجاری (نشانه) در نقاط عطف (در مقیاس میانی) تهران، مورد بررسی قرار گرفت. در تشخیص دلایل موفقیت یا عدم موفقیت آنها روند طراحی و اجرای این طرح ها نیز مدنظر قرار گرفت. در پایان پیشنهاداتی به مدیریت شهری برای هدایت منظر شبانه شهر با کنترل نورپردازی اینگونه بناها ارائه شده است.

محورهای دید شهری، کریدورهای دیدی هستند که در امتداد گشودگی های خطی مانند خیابان ها شکل می گیرند و رو به سمت عنصری نشانه و شاخص یا منظری استراتژیک طراحی می شوند، به علاوه این محورها بعضاً ارتباطی بصری بین دو نقطه برجسته شهری را فراهم می کنند که این در تقویت هویت منطقه بسیار تأثیرگذار است. اما این محورها چگونه باید هویت خود را حفظ کنند؟ و اقداماتی که در این فضاها برنامه ریزی می شود، بر چه اساسی باید باشد؟نتایج تحقیقات نشان می دهد که هویت، یک تداوم تاریخی است که می بایست با کمیت هایی که در طول تاریخ به وجود آمده اند و حامل تاریخ هستند آن را حفظ کنیم، از طرفی هویت غیر قابل اشتراک با دیگر فضاهاست، به صورتی که هر مکان با توجه به ماهیت های مستقل خود، دارای کمیت های مشخصی است که باعث متفاوت شدن شخصیت فضاهای شهری از یکدیگر می شود. برای حفظ و تداوم هویت در محورهای دید شهری نیازمند اقداماتی از قبیل حفظ، بازسازی و احیای محورهای شهری هستیم، که در صورت صحیح و به جا بودن اقدامات، باعث تداوم و تقویت هویت و افزایش تعلق خاطر افراد در این محورها می شود. زمانی که مردم یک جامعه نسبت به محور شهری حس تعلق پیدا کنند، تداوم حضور افراد و ایجاد فضای جمعی طولی بدست می آید، فضایی که افراد و گروه های مختلف اجتماعی در آن حضور به عمل می آورند و با یکدیگر تعاملات اجتماعی برقرار می کنند. در این راستا محور شانزلیزه پاریس و کنسیلیازیون رم، که جزء محورهای شهری مهم جهان و دارای تاریخ و گذشته ای شاخص هستند را برای بررسی اقدامات مرمتی در حفظ هویت منطقه خود در نظر گرفته ایم. در این تحقیق به روش توصیفی_تحلیلی و به روش مشاهده و حضور در فضا و مطالعات کتابخانه ای اطلاعات گردآوری شده است، امید است که نتیجه های این تحقیق کمکی باشد در اقدامات مرمتی برای حفظ هویت محورهای دید شهری.