مینا عربی

نظریه پردازان حوزه ترجمه، الگوهای بسیاری را جهت ارزیابی میزان مقبولیت آثار ادبی در زبان مقصد ارائه داده اند که هر یک می تواند شاخص مناسبی برای بررسی ترجمه ها به شمار رود. الگوی کارمن گارسس از اساسی ترین نظریات در زمینه زبان شناسی است که به ارزیابی سطح کیفی ترجمه ها در چهار سطح: (معنایی-لغوی)، (نحوی- صرفی)، (گفتمانی- کارکردی) و (سبکی- علمی) می پردازد که هر یک خود از زیرمجموعه هایی تشکیل شده اند. در این جستار، تلاش شده براساس الگوی پیشنهادی گارسس، ترجمه رمان «طشاری»، نوشته «انعام کجه جی» با عنوان «تکه پاره های من» به تلاش «کریم پورزبید» مورد ارزیابی و نقد قرار گیرد. مهم ترین یافته های این پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی و آماری نگاشته شده، نشان می دهد که پورزبید به زبان مبدأ متکی نبوده و حتی در پاره ای از موارد به مفاهیم اصلی داستان خلل وارد کرده است. همچنین در سطح (سبکی- علمی) بیشترین تراکم موردی را داشته و از آنجایی که زیرمجموعه های این سطح در قالب ویژگی های منفی گنجانده می شوند، می توان گفت که این ترجمه از کفایت و مقبولیت لازم برخوردار نیست.

بررسی ترجمه های زبان آموزان رشته زبان و ادبیات عربی دانشگاه های کشور، بیانگر وجود خطاهای تکراری در این ترجمه هاست و این امر ضرورت بررسی و علت یابی این مشکل را یادآور می شود. در این راستا، می توان از روش های زبان شناختی، از جمله روش «تحلیل خطا» که حاصل بازنگری و رفع نواقص روش «تجزیه و تحلیل مقابله ای» است، کمک گرفت. این مقاله در صدد است با رویکردی میدانی تحلیلی خطاهای دانشجویان رشته زبان و ادبیات عربی در حیطه ترجمه عربی به فارسی و بالعکس را ارزیابی کند و از این رهگذر، بر مبنای روش تحلیل خطا، به بررسی خطاهای رایج در میان دانشجویان این رشته و علل بروز و راهکارهای خروج از آن ها بپردازد. یافته های پژوهش، ضمن تأیید کارآمدی و تأثیر مثبت توجه به معیارهای روش تحلیل خطا، بر افزایش کیفیت ترجمه زبان آموزان و تأکید بر ضرورت تشویق دانشجویان به کار با فرهنگ لغت، نشان می دهد رویکرد معنامحور به درس نحو می تواند از میزان خطاهای ترجمه زبان آموزان بکاهد.

تتمیّز شخصیات البطل فی روایات الطیب صالح بسمات ودلالات کثیره ، أبرزها شخصیه «مصطفی سعید عثمان» بصفته بطل الروایه ؛ حیث یتمیّز بنفسیات متباینه وتصرّفات متناقضه، تحیّر القارئ وتضعه تلقاء لوحه غیر واضحه. وعلی الرغم من ذلک، فإنّ طرح هذه السلوکیات المتناقضه علی بوتقه البحث السیمیائی سیساعد علی رسم صوره واضحه عنه، تفسّر هذه التصرّفات وتشفّر رموز تعاملاته مع مختلف الناس من شتّی الأعراق. وقد اعتمدنا فی هذا ا ل بحث اللسانی- السمیائی منهج الدراسات الوصفی – التحلیلی ، لیتبیّن أنّ مصطفی سعید یمثّل عالم السود المظلوم ضدّ عالم البیض الظالم، حیث لا یری طریق التخلّص مما هم فیه فی الانتقام – حسبما یرسمه الکاتب، بل فی اعتماد القدرات النفسیه وبذل المساعی للتزوّد بالعلوم الحدیثه والتمسّک بها لتغییر الظروف الراهنه والسیر إلی عالم أفضل.

آموزش، موضوع مهمی است و روش های آموزشی برای تحقق اهداف ترسیم شده باید پیوسته به روزرسانی و آسیب شناسی شود. یکی از زمینه های موجود در این حیطه، آموزش ترجمه به دانشجویان رشته های زبان خارجی و از جمله زبان عربی است. در این زمینه، کاربست نظریات زبان شناسی در امر شناخت و تحلیل مشکلات آموزش زبان بسیار کارآمد می نماید. در مقاله پیش رو، پژوهشگران درصددند با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی «تحلیل خطا» (ETA)، آموزش ترجمه در رشته زبان و ادبیات عربی را تحلیل و بررسی نمایند. در این راستا، در بخش توصیف خطا از روش برگزاری آزمون و در بخش ارائه راهکار از روش میدانی (پرسشنامه ای) استفاده، و نتایج حاصله تحلیل شده است. نتایج بررسی ها نشان می دهد که لازم است نسبت بین اهداف آموزشی ترسیم شده برای دروس ترجمه و زمان اختصاص یافته به این دروس، مناسب سازی شود. بررسی ها ضمن تأیید نسبت تقریباً مستقیم بین توفیق در یادگیری نحو و متون نثر و موفقیت در انواع ترجمه، از اختصاص بیشترین درصد خطا از نوع خطاهای میان زبانی و واژگانی در ترجمه متون ادبی از عربی به فارسی، خطاهای نحوی و لغوی میان زبانی در بخش ترجمه فارسی عربی و خطاهای لغوی میان زبانی و مشخصاً خطای وام گیری، در ترجمه متون مطبوعاتی گزارش می دهند. در بخش راهکارها، یافته ها حاکی از توصیه متخصصان به تدوین برنامه جامع و راهبردی شامل منبع تدریس استاندارد در گروه های آموزشی، اتخاذ روش تدریس مناسب و فعالیت استاد ترجمه در زمینه ترجمه، خوانش متون مفید و مؤثر در کلاس و تمرین درون کلاسی، نگاهی معنامحور به موضوعات درسی، آموزش روش نگارش انواع جمله عربی، و توجه به آموزش اصطلاحات و تعابیر عربی و جمله نویسی بر مبنای آن هاست.

هر فرد از جامعه با تولید رمزگان نشانه ای خاص خود، ضمن نمایش پایبندی به مجموعه ای از هنجارها و تعلق خود به طبقه خاصی از اجتماع، احساس امنیت یا عدم امنیت خود را به تصویر کشیده و به تناسب امر واکنش های متفاوتی را بروز می دهد. نشانه شناسی اجتماعی یکی از رویکردهای پژوهشی است که به بررسی این هنجارها و رمزگان نشانه ای می پردازد. بر اساس این پژوهش که به شیوه توصیفی – تحلیلی انجام گرفته، جلوه هایی از ناامنی نشانه ای را می توان به وضوح در رمان «لیلة الملیار» ملاحظه کرد. در این رمان تقابل فرهنگی بین شخصیت ها و بازتاب آن در رفتارهای آنان موجب روی آوردن هر یک از این شخصیت ها به واکنش هایی چون خاموشی، بیش تصحیحی، تلافی، و پدیده های متفاوتی چون تقلید، همانندسازی به عنوان واکنش مقابله با هنجارهای متضاد شده است. برخی شخصیت های رمان از این تقابل در جهت سازندگی خود بهره جسته و خود را از حالت ناامنی خارج کرده اند، برخی در فرهنگ جامعه دوم غرق شده، و بعضاً به بیراهه رفته و خود را به نابودی کشانده اند. عده ای نیز حقارت و غربت روز افزون را تاب نیاورده و در پی احساس عدم تعلق به جامعه مسلط، به کشورشان باز گشته اند.

إنّ القرآن الکریم کتاب سماویّ تمّ فیه توظیف آلیات متعدّدة للهدایة والإرشاد،کما تعتبر آلیة القصّ من الآلیات المعتمدة فی هذا الصدد، حیث نجد فیه قصصا کثیرة یختلف بعضها البعض فی ناحیة الموضوع والطول، فمن قصص طویلة تستغرق صفحات، إلی قصص قصیرة، وقصیرة جدّاً تختزل فی سطر أو سطرین. إنّ عنصر التکثیف من العناصر الرئیسة لجنس القصّة القصیرة جدّاً، مما یعنی اتّساع هذا النوع القصصیّ لمفاهیم عمیقة واحتواءها لمعانٍ کثیرةٍ علی الرغم من حجمها القصیر جدّاً،وقد تبین لنا بمناقشة دور الجملة الفعلیة فی نخبة من القصص القرآنیة القصیرة جدّاً، برز فیها عنصر التکثیف،وباتباع منهج الدراسات الوصفی– التحلیلی،إنّ الجملة الفعلیة ساعدت علی إعطاء القصّةالقرآنیةالقصیرة جدّاً طابع التکثیف، کما أثّرت علی سرعة وتیرة القصّة، وذلک من خلال مقارنة الجمل الفعلیة الموجودة فی نماذج من القصّة القرآنیة القصیرة جدّاً بجمل اسمیة تحتوی علی نفس المضامین، ثمّ مقارنة طولهما لتبیین أثر فعلیة الجمل الموظّفة فی هذه النماذج علی اتّصافها بالقصر الشدید وظهور عنصر التکثیف.

یقع الحذف فی الجمله العربیه بقرینه لفظیه أو معنویه، والغرض منه تجنّب التکرار المملّ والکلام بالإیجاز الذی یزید النص جمالاً وغنیً. أما فی جنس القصه القصیره جداً، فتتبع هذه الآلیه الراقیه أغراضاً أخری أیضاً، حیث یلعب دوره الأساسی فی تقصیر القصه قدر الإمکان وتکثیفها أی تخصیبها بمضامین متعدده وراقیه رغم قصرها الشدید. ومن ناحیه أخری فإنّ منظّری نظریه تماسک النصّ قد اهتموا بعنصر الحذف فی النصوص من منظور مدی تأثیره فی ترابط مکوّنات النصّ ببعض والتلاحم بین أجزاءه، ونظروا إلیه من منظور لغوی حدیث.

إن القصة القصیرة جداً (ق.ق.ج) قصة فی حجم قصیر جداً، یحکی حدثاً محدوداً جداً وفی الوقت نفسه تتضمّن مضامین عظیمة. نجد من خلال دراسة آی القرآن الکریم قصصاً فی أحجام مختلفة، یتراوح طولها بین سطور وصفحات، کما نجد بینها ما لا یتعدی حجمها عن بضعة أسطر قلیلة حیث یتیح لدراستها علی ضوء معاییر القصة القصیرة جداً التی تتصف بقصر الحجم کمیزة أساسیة لها، وإذا أکدت الدراسات صحة اعتبار هذه النماذج القرآنیة القصیرة جداً فی إطار هذا الجنس الأدبی، فتُرفض الفکرة التی تری جنس القصة القصیرة جداً من إبداع الأدب الغربی المعاصر. تهتمّ هذه المقالة بدراسة هذا الجنس الأدبی فی القرآن الکریم من خلال تعریف ""ق.ق.ج"" وعناصرها، وطرح نماذج قصصیة قصیرة جداً من سور البقرة، والحجر، والنحل، ویس، علی النموذج الفنی لندرس مدی اتصال هذا الجنس الأدبی بجذور إسلامیة. تشیر الدراسة اتصاف هذه النماذج القصصیة القرآنیة بمیزات القصة الفنیة القصیرة جداً، ناهیک عن الصفات الثانویة التی تتمیز بها، وبذلک تؤکَّد فرضیة البحث، مما یؤید بدایات إسلامیة لجنس القصة القصیرة جداً.

امروزه ملاحظه می شود که به میراث فرهنگ و تمدن اسلامی لباس جدیدی پوشانده شده و با ارائه آن در نظام و قالب و چارچوبی امروزین به عنوان ابداعات عالم غربی و محصول تفکر دانشمندان و نظریه پردازان غربی معرفی می شود؛ اما بررسی ها بیانگر این حقیقت است که برخی از آنچه ابداع غربی خوانده می شود، میراث اسلامی ماست که در لباسی نو به ما بازگردانده می شود. یکی از این موارد داستان خیلی کوتاه یا همان داستانک است که محصول ادبیات غربی در دوره معاصر خوانده می شود. بنا بر نظر شایع، داستانک در پاسخ به شرایط سال های پایانی قرن بیستم پا به عرصه ادبیات غربی گذارد و جنبش فرمالیسم اولین نظریات را درباره داستان خیلی کوتاه ابراز داشت، و سپس نگارش داستانک به آثار ادبی دیگر کشورها راه یافت. این در حالی است که با مراجعه به قرآن نمونه هایی با ویژگی های گونه ادبی داستانک دیده می شود. این داستانک ها گاه برشی از زندگی یکی از پیامبران الهی و گاه پدیده ای اجتماعی را دستمایه خود قرار داده و از این رهگذر هدف تربیتی ارشادی خود را دنبال می کند. یکی از نمونه های داستانک قرآنی، آیه 58 و 59 سوره مبارکه نحل است، که پدیده شوم زنده به گور کردن دختران را در کمتر از دو سطر در قالب داستانک به تصویر و نقد کشیده است. وجود چنین نمونه های فاخری از داستانک در قرآن کریم ادعای غربی و ابتکاری بودن این گونه ادبی را کاملا به حاشیه می راند.

یعد المنفلوطی من الکتاب المصریین فی بدایه القرن العشرین وکان أجلّ اهتمامه فی کتاباته القضایا الاجتماعیه والفکریه. فربما ینبغی أن نعده مفکراً قبل اعتباره أدیبا حیث کانت مؤلفاته ولا تزال موضع اهتمام الأدباء والقراء وجل هذا الاعتناء ینصبّ علی الناحیه الفکریه والمضامین المطروقه فی قصص هذا الأدیب فأهمل الجانب الفنی لها رغم اتصاف کتاباته بحسن الصیاغه وجزاله النص وجمال التعبیر؛ و لربما کان جذور هذا الإغفال فی الرأی السائد بالنسبه لآثار هذا الأدیب أنه لا تجمع فیها عناصر القصه. فحثنا الأمر علی القیام بدراسه نقدیه تحلیلیه لطرف من قصصه فی کتابه «العبرات» فاخترنا القصص المؤلفه علی یده حیث تمکّن من التعرف علی أسلوبه ومیزات عمله الفنی. تتابع المقاله هذه باتباع المنهج التحلیلی الوصفی دراسه نقدیه تحلیلیه لهذه القصص کما تحاول الاستقصاء عن المنهج الذی اتبعه المنفلوطی فی صیاغه هذه القصص.