رضا رازانی

در فرآیند مرمت بناهای تاریخی یکی از ارکان بسیار مهم و اساسی، آسیب شناسی است. آن چنان که فقط با آسیب شناسی صحیح و دقیق، طرح مرمت صحیح و کارآمد به دست خواهد آمد. از میان آسیب های مختلف و متنوعی که در بناهای تاریخی ایجاد می گردد، ترک های سازه ای دیوارها مقوله بسیار مهم و ویژه ای است که می تواند پایداری و تعادل سازه بنا را به مخاطره انداخته و روند تخریب را تسریع نماید. این ترک ها به سبب ایجاد اختلال در ناپایداری و تعادل ایستایی دیوار ایجاد می گردد و معمولاً هر عامل مخل منجر به یک ترک می شود. لیکن در مواردی پس از این که عامل مخلی موجب ناپایداری دیوار و ایجاد ترک گردید، مشاهده می شود که با رشد و پیشرفت ترک، ترک های ثانویه و جدیدی شکل می گیرد. لذا همواره این سؤال مطرح است که ترک اولیه چه تغییراتی در تعادل ایستایی دیوار ایجاد می کند که موجب به وجود آمدن ترک های ثانویه می گردد. به همین دلیل، در پاسخ به این سؤال، پژوهش حاضر با هدف تحلیل استاتیکی نحوه شکل گیری ترک های ثانویه در دیوارهای بدون بازشو انجام گردیده است. روش تحقیق، مطالعات تئوری و تحلیلی استاتیکی است که سعی شده به طور میدانی، مصادیقی به منظور راستی آزمایی نتایج تحلیل ها یافته و ارائه شود. بر اساس مطالعات انجام شده، هنگامی که نشست معمولی در هر یک از دو انتهای دیوار و یا تقریباً در تمام طول دیوار اتفاق می افتد، ترک های ثانویه ایجاد نمی شوند؛ بلکه زمانی ترک های ثانویه مشاهده می شود که نشست در قسمت میانی و یا نشست بلند در ابتدا یا انتهای دیوار رخ داده باشد. همچنین، شکل ترک های ثانویه بستگی به طول ناحیه نشست کرده دیوار و شکل ترک های اولیه دارد.

در روند مرمت بناهای تاریخی، قبل از تهیه طرح مرمت، آسیب شناسی ضروری و ناگزیر می باشد. به عبارتی آسیب شناسی دقیق و صحیح، موفقیت طرح مرمت را تضمین خواهد نمود. فرآیند آسیب شناسی عملی تحلیلی بوده که می بایست متکی بر استدلال های قوی و صحیح باشد تا نتیجه مطلوب حاصل آید. از جمله آسیب هایی که نیازمند استدلال و بررسی های تحلیلی می باشد، ترک های ناشی از نشست در دیوارها است. با وقوع نشست تعادل نیرویی بنا برهم خورده و متعاقب آن ترک ها ایجاد می شوند. از سوی دیگر ترک ها در دیوارها می توانند افزون بر تاپایداری ناشی از نشست، پایداری و تعادل سازه بنا را به مخاطره انداخته و با کاهش مقطع مقاوم دیوار، روند تخریب بنا را تسریع نمایند. لذا همواره مطالعه تحلیلی و استاتیکی ترک های ناشی از نشست در دیوارها از اهمیت ویژه و جایگاه خاصی برخوردار بوده است. به همین علت محققین مختلفی به مطالعه و تحلیل استاتیکی ترک های ناشی از نشست پرداخته و برای تشخیص و تحلیل آن ها، نسبت ها و روابطی بر مبنای طول نشست و ارتفاع دیوار بدون بازشو به دست آورده اند. لیکن همواره این سوال مطرح می باشد که آیا روابط به دست آمده برای تحلیل ترک های ناشی از نشست دیوار بدون بازشو کفایت می کند؟ به عبارت دیگر آیا حالت های دیگری از نشست و روابط مربوط به آن وجود دارد که تا کنون مطالعه نشده باشد؟ به همین جهت در پاسخ به سوال فوق، این پژوهش با هدف یافتن روابط جدید برای گسترش و تکمیل روابط و نسبت های موجود در ترک های ناشی از نشست دیوار بدون بازشو انجام شده است. روش تحقیق در انجام این پژوهش به صورت مطالعات تئوری و تحلیل استاتیکی می باشد و سعی شده در ارتباط و اتصال با پژوهش های دیگر محققین باشد. بر اساس پژوهش انجام شده، می توان حالت دیگری از نشست دیوار بدون بازشو را علاوه بر حالت هایی که دیگر پژوهشگران مورد مطالعه قرار داده اند در نظر گرفت. هم چنین با تعریف و تحلیل مدل استاتیکی مناسب، روابط و نسبت های جدید به همراه شکل ترک ها به دست آمده و مشخص گردید که شکل ترک بستگی به طول ناحیه نشست دارد.

در این مقاله عوامل مؤثر در تشکیل و گسترش، پایداری و زوال قطب های علمی و حرفه ای در جوامع سنتی گذشته از دیدگاه تاریخی مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به پیشرفت های فنی و اطلاع رسانی و بالا رفتن سطح نیازها، امکانات و انتظارات عمرانی جوامع در دهه های اخیر، هدف های مهم یک قطب علمی در رشته مهندسی عمران تبیین شده است. همچنین، شرایط و پیش نیازها و زیر ساختارهای محیطی لازم و امکانات و ضوابط مورد نیاز برای قطب شدن یک دانشگاه یا مرکز علمی بررسی شده است. در ضمن، مزایا و مضار به وجود آوردن قطب های علمی متمرکز از دیدگاه سیستم های پویا به صورت کلی و فلسفی مطالعه و نقد شده است. به نظر می رسد که بعضی از اهداف و رسالت های مهم و قدیمی قطب های علمی را در پیشرفت های اخیر در تکنولوژی ارتباطات و اطلاع رسانی برآورده کرده است که تا حدودی در بسیاری از زمینه ها توجیه ایجاد قطب های متمرکز علمی در یک محل را زیر سؤال می برد. برای ایجاد یک قطب علمی لازم است که اولاً با بررسی خصوصیات قطب های علمی موجود در رشته مهندسی عمران و مراکز آموزشی تحقیقاتی پیشرفته موسوم به مراکز اعلا در کشورهای پیشرفته صنعتی با توجه به نیاز و امکانات و اهداف ملی مشخصات این گونه قطب ها در ایران باید تبیین شود. ثانیاً مراکز علمی واجد شرایط برای قطب شدن و رشته های مربوط در ایران شناسایی و مشخص شوند. ثالثاً با استفاده از روش های علمی مکان یابی مراکز بهینه از بین آنها گزینش گردند. علاوه بر این، لازم است توجه شود که در شرایط فعلی، بر خلاق گذشته، به علت تغییرات سریع و همه جانبه ساختار این گونه قطب ها باید پویا، انعطاف پذیر و قابل انطباق با تحولات سریع فنی و شرایط جهان امروز باشد. مباحث طرح شده در این مقاله تنها به موضوع قطب های علمی در رشته مهندسی عمران محدود نمی شود، بلکه در مورد سایر رشته نیز مطرح است. بنابراین، در این مقاله سعی شده است سؤالاتی در خصوص لزوم ایجاد و گسترش و نیز خصوصیات قطب های علمی مطرح و باب بحث تازه ای در این مورد گشوده شود. نتیجه مهم بحث های مطرح شده ایت است که در شرایط پویا و متغیر فعلی کلیه جوانب ایجاد قطب ها علمی در ایران باید قبل از تصمیم گیری و سرمایه گذاری چشمگیر مورد بررسی علمی بیشتر قرار گیرند و مآلاً ساختار آنها نیز غیر متمرکز، قابل انعطاف و قابل انطباق در طول زمان باشد.