یحیی جهانگیری

از آموزه های مورد تاکید اسلام، صلح در ابعاد مختلف بوده، و در جای جای متون دینی، با عبارت های مختلف، به آن توجه شده است. از بین مفاهم کلیدی اسلامی مرتبط به صلح، واژه پرمعنای «سِلم» از دلالت خاصی برخوردار است. که تامل در این واژه، نگاهی متفاوتی از اسلام به واژه صلح را رونمایی خواهد کرد. «سِلم» از واژگان پر بسامد قرآنی است. لذا این پژوهش با بررسی مفهوم شناختی واژه سِلم در قرآن کریم و احادیث، با رویکرد سیر تنزیلی، فرآیند ورود این واژه به متن قرآن، و نیز هنگامه های بسامدی و کاهش تکرار آن در طول بیست سه سال نزول وحی را بررسی می کند. سپس به شیوه توصیفی- تحلیلی با تفکیک مفهومی و کاربردی «سلم» از مفاهم کلیدی اسلامی دال بر صلح، به ظرفیت های این مفهوم قرآنی در بسط صلح عملی پرداخته است. یافته های پژوهشی این تحقیق گویای آن است که در نگاه قرآن ارتباط عمیقی میان سلم و ایمان وجود دارد. بدین معنا که هرجا ایمان باشد، سلم محقق می شود. اساسا بدون ایمان جستجوی سلم، رو به تباهی است. و این نتیجه اتفاقا در برابر نگاه های ایمان ستیز است که بسط صلح را در ایمان زدایی می جویند.

یکی از طوایف قدیمی ساکن مدینه، یهودیان بودند که درباره علت حضور آنان در مدینه و زمان ورودشان اختلافاتی بین مورخین و مدینه شناسان وجود دارد که در این مقاله به آن پرداخته ایم. همچنین درباره طوایف اصلی و معروف یهود ساکن مدینه؛ یعنی بنی نضیر، بنی قریظه و بنی قینقاع، و محل زندگی آنها و آطام و حصون آنان سخن گفته ایم. غیر از این سه طایفه، یازده طایفه غیر معروف یهود نیز در مدینه بودند که به محل زندگی آنان و آطام و حصونشان اشاره کرده ایم.

مدینه را باید شهر تاریخی اسلام نام نهاد. هرچند اسلام از مکه آغاز شد ولی این مدینه بود که به تاریخ اسلام هویت داد. تأثیر شهر مدینه بر تاریخ اسلام، ما را بر آن داشت که از تاریخ این شهر واکاوی دقیقی داشته باشیم. اساساً  شناخت این شهر در تحریف زدایی و کشف حقایق تاریخی، کمک بسیار دارد؛  از این رو، در این پژوهش به شناخت محیط جغرافیایی این شهر؛  اعم از کوه ها، حرّه ها  و وادی ها خواهیم پرداخت  و بررسی  خواهیم کرد که هر یک از اینها تا چه حد  در انتخاب محل سکونت، جنگ ها و روابط اجتماعی و قبیله ایِ مردمِ حجاز مؤثر بوده است.

طرح تجربه دینی به عنوان گوهر دین، و منحصر کردن دین به مقوله احساسات شخصی، مولود ناکارآمدی فلسفه غرب در توجیه آموزه های دینی با هدف دفاع از اصالت و استقلال دین است که یکی از مسایل مهم فلسفه دین در عصر جدید می باشد و می تواند از جنبه های مختلف مورد نقد و بررسی قرار گیرد. یکی از نقدها این است که اتکاء به تجربه دینی و محدود کردن دین به امور شخصی، مشکلات جدی را در توجیه احکام و قوانین اجتماعی دین پیش خواهد آورد و اساساً فهم احکام اجتماعی دین، به عنوان زمینه ساز کسب مشروعیت و مقبولیت آن در جامعه و نهایتاً اجرای آن، امکان پذیر نخواهد بود و سبب خواهد شد یکی از جنبه های مهم دین عملاً از صحنه زندگی اجتماعی حذف گردد و همچنین اقدامات اجتماعی و عدالت طلبانه پیامبران، به عنوان حاملان وحی و بیان کنندگان و عمل کنندگان به دین توجیه پذیر نخواهد بود. در این میان نقد و بررسی موضوع مذکور با محوریت نظر شلایر ماخر به عنوان آغازگر مسئله تجربه دینی می تواند در خور توجه باشد که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.