حیدر واحدی

سرمایه اجتماعی به مثابه مزیت و روح اجتماعی، نقش مهمی در بالندگی و پویایی فضاهای شهری بر عهده دارد. توجه به محله های شهری و مطالعه ظرفیت های موجود در آنها به منظور احیاء و تقویت کارکردهای مهم عناصر سرمایه اجتماعی، می تواند پشتوانه ای محکم برای توسعه اجتماع محور فراهم نماید. هدف تحقیق پیش رو تحلیل توزیع فضایی سرمایه اجتماعی در نواحی شهر بابلسر و سنجش و ارزیابی مولفه های تاثیر گذار در میزان آن است. روش بررسی، توصیفی- تحلیلی بوده که داده های آن با استفاده از پرسشنامه به دست آمده است. جامعه آماری 310 خانوار از محله های 22 گانه شهر بابلسر می باشند. برای ارزش گذاری و رتبه بندی میزان برخورداری محله ها ، از مدل های وایکور و تاپسیس استفاده گردید. برای تدقیق یافته ها جهت خوشه بندی محله ها از مدل تحلیل خوشه ای سلسله مراتبی (با الگوریتم(Ward) استفاده شد. مدل های مورد استفاده از طریق آنتروپی شانون وزن دهی شده و با استفاده از نرم افزار ARCGIS نقشه رتبه بندی محله های شهر ترسیم شده است. نتایج نشان می دهد که بین محلات شهر بابلسر به لحاظ برخورداری از شاخص های سرمایه اجتماعی تفاوت وجود دارد. در رتبه بندی انجام شده محله «شهرک دانشگاه» به عنوان برخوردارترین محله و محلات « پارکینگ ها، بی بی سر روضه و کتی بن» در پایین ترین سطح برخورداری جای گرفته اند. محله های 22 گانه شهر بابلسر نیز در 4 خوشه همگن قرار گرفته اند، که 15 محله در خوشه اول و دوم و 7 محله در خوشه دوم و سوم قرار دارند. همچنین شاخص تعامل پذیری با ضریب (163/0) دارای بیشترین مقدار عدم توازن و شاخص هنجارپذیری با ضریب (063/0)کمترین میزان را در میان محله ها به خود اختصاص داده است.

این مقاله تلاش نموده است که با شناسایی شاخص ها و عوامل مؤثر بر ویژگی های محیطی و تأثیر آن در امنیت اجتماعی، به بررسی آن در فضاهای عمومی پارک و خیابان های پرتراکم شهر بابلسر بپردازد. روش تحقیق از نوع تحلیلی- تبیینی است و به منظور دستیابی به نتایج دقیق تر، با استفاده از شاخص های ترکیبی و در قالب پرسشنامه، دیدگاه کاربران منتخب در دو فضای مطالعه شده (پارک ها و خیابان های پرتراکم) مورد بررسی قرار گرفت. اطلاعات پرسشنامه با استفاده از نرم افزار آماری SPSS مورد پردازش قرارگرفت و از آزمون هایی نظیر آزمون t تک نمونه ای، ضریب همبستگی پیرسون، رگرسیون چند متغیره و تحلیل مسیراستفاده شده است. یافته های تحقیق بیانگر آن است که فضاهای مورد مطالعه در معرض تهدید عواملی چون: ازدحام، فرم فضا، آلودگی بصری، آلودگی نور و آلودگی محیطی نیستند. همچنین، رابطه مستقیم و معناداری میان مؤلفه های محیطی و امنیت اجتماعی وجود دارد، در عین حال نتایج تحلیل مسیر هم نشان می دهد که عوامل محیطی (29/.) و پس از آن نور (283/0) بیشترین تأثیر را در ارتقاء احساس امنیت اجتماعی فضاهای عمومی شهر دارند.

گسترش شهرنشینی و شکل گیری نیازهای جدید، برنامه ریزی را از نگاهی فیزیکی- کالبدی به سمت توجه بر جنبه های اجتماعی زندگی شهری معطوف نموده است. تحت تأثیر این نیازها و آگاهی های جدید مفاهیم نوینی در قلمرو برنامه ریزی و توسعه شهری مطرح شده است. سرمایه اجتماعی یکی از موضوعاتی است که ایجاد، حفظ و غنا بخشی به آن از اهداف اصلی توسعه شهری پایدار به شمار می رود. مقاله پیش رو بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و کیفیت محیط شهری در بابلسر را مورد توجه قرار داده است. برای سنجش سرمایه اجتماعی از 6 مؤلفه و 20 گویه و برای کیفیت محیط از 7 مؤلفه و 26 گویه استفاده شده است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی مبتنی بر استفاده از پرسشنامه است. حجم نمونه 310 نفر از سرپرستان خانوارهای شهری است. برای سنجش و ارزیابی متغیرهای مورد مطالعه از نرم افزار SPSS و روش های آماری t تک نمونه ای، ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که از دید جامعه نمونه، سرمایه اجتماعی در شهر بابلسر از نظر امنیت اجتماعی، تعامل پذیری، هنجارگرایی و مسئولیت پذیری در وضعیت مطلوبی قرار دارد. همچنین رابطه مستقیم و معناداری در سطح 0.01 اطمینان میان دو متغیر سرمایه اجتماعی و کیفیت محیط وجود دارد، به طوری که در حدود 46 درصد از تغییرات مربوط به کیفیت محیط توسط مؤلفه های سرمایه اجتماعی تبیین می شود. افزایش میزان سرمایه اجتماعی به خصوص در شکل بین گروهی آن، با افزایش کیفیت محیط، توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و دیگر پیامدهای مثبت همراه است.

سابقه امنیت در شهر را همزمان با مفهوم اجتماع و جامعه شهری می دانند. امروزه در برداشت از امنیت و احساس آن افزون بر نبود تهدید، وجود شرایط مطلوب براى تحقق اهداف و خواسته های جمعى نیز مد نظر است. این گفتمان بر نگرشى ذهنى و تفسیر گرایانه از خطرات غیرمادی مبتنى است و بر توانایى هاى نرم افزاری و سرمایه های غیر مادى تأکید دارد. یکى از سرمایه های غیرمادى مورد تأکید در این تحقیق سرمایه اجتماعى است که می تواند افراد و گروه ها را در دست یابى به منافع عمومى، نظیر امنیت و احساس آن و نیز عملکرد موثر نهادهاى حکومتى یارى رساند. در این خصوص تحقیق پیش رو با هدف سنجش متغیرهای سرمایه اجتماعی مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی در شهر مورد بررسی قرارگرفته است. جامعه آماری پژوهش حاضر عبارتند از: بررسی رابطه بین مؤلفه های سرمایه اجتماعی و امنیت اجتماعی را در منطقه 12 شهرداری تهران مورد توجه قرار داده است. برای سنجش سرمایه ی اجتماعی از 7 مؤلفه و 30 گویه و برای امنیت اجتماعی از 5 مؤلفه و 22 گویه استفاده شده است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی مبتنی بر استفاده از پرسش نامه دارای روایی و پایایی است. حجم نمونه 310 نفر از سرپرستان خانوارهای شهری است. برای سنجش و ارزیابی متغیرهای مورد مطالعه از نرم افزار SPSS و روش های آماریt  تک نمونه ای، ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون[1] استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که از دید جامعه نمونه، سرمایه اجتماعی در منطقه 12 شهرداری تهران از نظر تعامل پذیری، هنجارگرایی، مسئولیت پذیری و اعتماد اجتماعی در وضعیت مطلوب و متوسط رو به بالا، از نظر همبستگی اجتماعی وضعیت متوسط و در زمینه مشارکت اجتماعی و رضایتشغلی و درآمد از وضعیت نامطلوب و متوسط روبه پایین برخوردار است. یافته ها نشان داده است رابطه مستقیم و معناداری میان مؤلفه های سرمایه اجتماعی و امنیت اجتماعی وجود دارد طوری که در حدود 54 درصد از تغییرات مربوط به امنیت اجتماعی توسط مؤلفه های سرمایه اجتماعی تبیین می شود