شیرین رشیدی

هدف این پژوهش، تبیین دیدگاه معرفت شناختی علامه طباطبایی(ره) و دلالتهای آن در محتوا و روشهای تربیتی است. برای دستیابی به اهداف پژوهش، سه پرسش اصلی ذکر شده است: 1 دیدگاه علامه طباطبایی(ره) درباره معرفت شناسی چیست؟ 2 بر مبنای دیدگاه معرفت شناختی علامه طباطبایی(ره) چه دلالتهایی را می توان برای محتوای تربیتی استخراج کرد؟ 3 بر مبنای دیدگاه معرفت شناختی علامه طباطبایی(ره) چه دلالتهایی را می توان برای روشهای تربیتی ذکر کرد؟ نظر به اینکه هر یک از این پرسش ها به جنبه ای از جنبه های پژوهش می پردازد، روشهای تحلیل مفهومی، استنتاجی متناسب با سه پرسش در این مطالعه استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان داد علامه طباطبایی(ره) معرفت حقیقی را علم و یقین مطابق با واقع می داند. ایشان وحی، حس، عقل و شهود را جزء منابع معرفت قلمداد می کند. این مقاله پس از تبیین دیدگاه معرفت شناختی علامه طباطبایی (با تأکید بر امکان و انواع معرفت) دلالتهایی در محتوا در دو بعد چگونگی گزینش محتوای درسی از جمله، مطابق با واقع بودن، پرورش تعقل و مانند اینها و چگونگی سازماندهی محتوا هم چون تناسب با میزان آمادگی و ویژگیهای دانش آموزان، تعادل در ارائه محتوای نظری و عملی و نظایر اینها و روشهای تربیتی مانند روش به کارگیری حواس در کسب معرفت، روش جدال احسن و مانند اینها را ارائه می کند.

این پژوهش، که از نوع کاربردی است با هدف بررسی اصول تربیت عقلانی بر مبنای سخنان امام رضا(ع) انجام شده است. در این تحقیق به روش توصیفی ـ تحلیلی به این سؤال پاسخ داده می شود که: ""اصول تربیت عقلانی برمبنای سخنان امام رضا (ع) چیست؟ در پایان پس از گردآوری اطّلاعات به روش کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل آنها به روش تحلیل محتوا این نتایج به دست آمده است: اصول تربیت عقلانی بر مبنای سخنان امام رضا(ع) به دو قسم قابل طبقه بندی است: اصول عام که هم تربیت عقل نظری و هم تربیت عقل عملی را شامل می شود، عبارت است از: اصل اعتدال، اصل لزوم هماهنگ بودن علم و عمل، اصل هماهنگی با فطرت، اصل آزادی مبتنی بر عقل. امّا اصول خاص به دو دسته جدا تقسیم شده است؛ ""اصول خاصِ ناظر به عقل نظری"" مانندِ اصل پیوستگی تجربه اندوزی، علم آموزی، اندیشه ورزی و اصل تفکیک علم و اندیشه و تجربه مفید از علم و اندیشه و تجربه غیر مفید، اصل لزوم روح علمی داشتن، اصل حکمت جویی، اصل تلازم عقل و علم، اصل لزوم منع حکمت آموزی به نااهلان؛ ""اصول خاص ناظر به عقل عملی"" مانندِ اصل رعایت مراحل تزکیه نفس، اصل تکلیف متناسب با توانایی، اصل لزوم پیروی عقل از فرمانهای الهی است.

هدف از انجام این تحقیق، ارائه الگوی نظری تربیت عقلانی برای نظام آموزش و پرورش رسمی کشور بر مبنای بایسته های معرفت شناختی قرآن کریم است. روش پژوهش برای دستیابی به هدف اول، "تحلیل مفهومی" و برای دستیابی به هدف دوم "روش استنتاجی از نوع قیاس عملی" است. جامعه تحلیلی تحقیق شامل کلیه آیات قرآن کریم به همراه تفاسیرشان، پایگاه های اطلاعاتی مرتبط با موضوع تحقیق بوده که ابتدا شناسایی و سپس به صورت هدفمند به طور عمیق و مستمر مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته های حاصل حاکی از این است که براساس بنیان های معرفت شناختی قرآن کریم: امکان کسب معرفت برای انسان وجود دارد؛ منابع معرفت شامل: طبیعت، عقل، دل، تاریخ، وحی و فطرت است؛ انواع معرفت مشتمل بر علوم دنیوی، اخروی؛ کسبی، لدنّی، میزبان، مهمان، حسی، عقلی، شهودی، وحیانی و الهامی است. مناط صدق معرفت مطابقت با واقع است. لذا؛ با نظر به بنیان های معرفت شناختی فوق، الگوی نظری تربیت عقلانی در قالب اهداف، اصول و روش های تربیتی قابل استخراج است. برخی از اهداف واسطی این الگو عبارتند از: توجه همزمان به بُعد عقلی و عاطفی، پرورش تفکر، تدبر، تعقل، تفقه در یادگیرندگان. برخی از اصول این الگو عبارتند از: اصل مراتبی بودن معرفت، تلازم معرفت و تقوا، حفظ منزلت عالم، و برخی از روش های این الگو عبارتند از: تبعیت از اَحسن، آینده نگری، پرسش گری، طلب علم. متناظر با الگوی بیان شده راه کارهایی نیز به منظور بهبود نظام آموزش و پرورش رسمی کشور ارائه گردیده است.

هدف از این نوشتار، تبیین بنیان ها و روش های تربیت انسان مؤدب ازمنظر فلسفه تعلیم وتربیت اسلامی است. این تحقیق، از لحاظ رویکرد تحقیق درزمره تحقیقات کیفی و قیاسی و ازلحاظ روش، تحلیلی استنباطی و ازلحاظ شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و فیش برداری است.  خلاصه یافته های تحقیق چنین است: تربیت انسان مؤدب شاملِ بنیان های انسان شناختی (ادب شناسی و ادب دوستی ذاتی)، روش های تربیت انسان مؤدب شاملِ آگاهی بخشی نسبت به  کردارهای مؤدبانه و غیرمؤدبانه، معرفی الگوی نیکو، معاشرت با انسان های مؤدب و پرهیز از معاشرت با انسان های بی ادب، موعظه حسنه، تمرین و تکرار، مبارزه با هوای نفس، استغفار، تشویق و تنبیه، و درخواست مؤدبانه از خدای متعال است.

هدف پژوهش حاضر، بازشناسی و بازنگاری بنیان های انسان شناختی تربیت اسلامی در اندیشه علامه طباطبائی (ره) است. این تحقیق از نوع کاربردی، روش آن تحلیلی- استنباطی و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات تحلیل محتوای کیفی از نوع قیاسی است و داده ها به روش کتابخانه ای گردآوری شده است. این تحقیق به این سؤال پاسخ داده است: بنیان های انسان شناختی تربیت اسلامی در اندیشه علامه طباطبائی (ره) کدامند؟ ابتدا تحقیق با ایضاح مفاهیمی چون «بنیان»، «انسان شناسی»، «تربیت» و «تربیت اسلامی» آغاز گردید و سپس این نتایج بدست آمد: بنیان های ناظر به حیات دنیوی انسان (زینت بودن امور دنیا؛ حمل امانت از سوی انسان؛ هدایت عمومی انسان ها توسط خداوند متعال؛ حتمی بودن مرگ انسان)؛ بنیان های ناظر به حیات اُخروی انسان (دریافت سعادتمندانه یا شقاوتمندانه نامه اعمال؛ حقیقت شفاعت اُخروی: تبدّل گناهان به حسنات با در نظرگرفتن رضای الهی؛ مجازات اُخروی: وجود عینیت بین عمل و جزای عمل؛ برانگیخته شدن انسان ها برای قضاوت عادلانه)؛ بنیان های ناظر به حیات دنیوی و اُخروی انسان (هبوط ارواح به عالم ماده و سعادتمند یا شقاوتمند شدن آن ها؛ مرتبه مندی نفوس بشری بر اساس میزان بهره مندی یا عدم بهره مندی آن ها از کمالات؛ استثناء برخی از افراد از حکم نفخ صور و ایتاء کتاب؛ پرورش و عدم پرورش فطرت در دنیا و آثار اخروی مثبت و منفی آن؛ امتداد آثار تکریم الهی انسان در دنیا و آخرت؛ مرتبه مندی ارواح انسان ها؛ مرگ به معنای انتقال انسان از دنیا به آخرت). واژگان کلیدی: علامه طباطبائی(ره)، بنیان، انسان شناسی، تربیت اسلامی.

هدف از این نوشتار، تبیین مبانی و آثار تربیت انسان منظم از منظر فلسفه تعلیم و تربیت قرآن بنیان می باشد. از لحاظ رویکرد تحقیق در زمره تحقیقات کیفی و قیاسی و از لحاظ روش، تحلیلی- استنباطی و از لحاظ شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و فیش برداری است. خلاصه یافته های تحقیق چنین است: مبانی فلسفی تربیت انسان منظم شاملِ مبانی عامِ خداشناختی( وجود ناظم و وحدت ناظم)، هستی شناختی(آفرینش منظم و مرحله مند جهان)، دین شناختی(تقدم نزول آیات مکی بر آیات مدنی، نظم درونی آیات، نظم در تشریع، تقدم ایمان بر عمل صالح) و مبنای خاصِ انسان شناختی( آفرینش منظم و مرحله مند انسان، نظم شناسی فطری)؛ آثار تربیت انسان منظم، شاملِ دو دسته آثار نظری( تقدم و تأخر در مراحل تفکر، دور اندیشی) و آثار عملی(برنامه ریزی، احترام به قانون و مقررات، وقت شناسی و غیره) می باشد. واژگان کلیدی: انسان منظم، فلسفه تعلیم و تربیت قرآن بنیان، مبانی، آثار.

هدف از این نوشتار، تبیین مبانی و آثار تربیت انسان منظم از منظر فلسفه تعلیم و تربیت قرآن بنیان می باشد. از لحاظ رویکرد تحقیق در زمره تحقیقات کیفی و قیاسی و از لحاظ روش، تحلیلی- استنباطی و از لحاظ شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و فیش برداری است. خلاصه یافته های تحقیق چنین است: مبانی فلسفی تربیت انسان منظم شاملِ مبانی عامِ خداشناختی( وجود ناظم و وحدت ناظم)، هستی شناختی(آفرینش منظم و مرحله مند جهان)، دین شناختی(تقدم نزول آیات مکی بر آیات مدنی، نظم درونی آیات، نظم در تشریع، تقدم ایمان بر عمل صالح) و مبنای خاصِ انسان شناختی( آفرینش منظم و مرحله مند انسان، نظم شناسی فطری)؛ آثار تربیت انسان منظم، شاملِ دو دسته آثار نظری( تقدم و تأخر در مراحل تفکر، دور اندیشی) و آثار عملی(برنامه ریزی، احترام به قانون و مقررات، وقت شناسی و غیره) می باشد.واژگان کلیدی:انسان منظم، فلسفه تعلیم و تربیت قرآن بنیان، مبانی، آثار.

هدف پژوهش حاضر، بررسی تربیت سیاسی از منظر سوره های «محمد (ص)»، «فتح» و «حجرات» با رویکرد تدبر سوره ای در قالب مبانی، اهداف، اصول و روش ها بود. پژوهش از نوع کیفی و با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، به شیوه تحلیل محتوا انجام شد. روش نمونه گیری بصورت هدفمند و گردآوری اطلاعات به شیوه اسنادی بود. یافته های پژوهش بیانگر آن است که مبانی تربیت سیاسی در قرآن شامل قادر بودن خداوند متعال بر انتقام گیری از کافران، مالکیت خداوند بر آسمان ها و زمین و اخوت و برادری مؤمنان نسبت به یکدیگر است. از اهداف تربیت سیاسی براساس یافته های پژوهش نیز می توان به قتال با بازدارندگان از راه خدا در جبهه کفر، پذیرش حکم امام و همچنین وحدت جامعه ایمانی پشت سر امام اشاره کرد. درهمین راستا، اصول تربیت سیاسی مشتمل بر تبیین دستور قتال با کفار، ضرورت رسواسازی مخالفان قتال و مدعیان خیرخواهی، تأکید بر اعتماد به تصمیمات امام، روشنگری و برخورد در قبال پیمان شکنان، تأکید بر پیروی از امام و روشنگری و برخورد با مدعیان اداره جامعه است. در زمینه روش های تربیت سیاسی نیز توبیخ ناظر به تدبر در قرآن، فرصت سازی جبرانگر و پرسشگری مقایسه ای احصاء گردید.

این مقاله با هدف تبیین بنیان های انسان شناختی تکوین تفکر مثبت در کودکان و مدلول های تربیتی آن ازدیدگاه اسلام نگاشته شده است و بدین منظور، نگارندگان کوشیده اند ضمن تبیین مفهوم تفکر مثبت، بنیان های انسان شناختی شکل گیری این گونه تفکر و اهداف آن را ازدیدگاه اسلام بررسی و علاوه بر آن، روش های ایجاد تفکر مثبت در کودکان از این منظر را معرفی کنند. این تحقیق به لحاظ رویکرد کلی آن درزمره پژوهش های کیفی و قیاسی قرار می گیرد و ازنظر روش، تحلیلی- استنباطی و ازلحاظ شیوه گردآوری اطلاعات ازنوع کتابخانه ای است. جامعه آماری پژوهش، شامل متون اسلامی و نیز آثار اندیشمندان مسلمان مرتبط با موضوع تحقیق است. برپایه یافته های این مطالعه، بنیان های انسان شناختی تکوین تفکر مثبت عبارت اند از: دوبُعدی بودن وجود انسان، بندگی انسان دربرابر خدا، وجودداشتن اختیار در انسان، اجتماعی بودن انسان، خوددوستی، کمال جویی، مقدمه بودن زندگی دنیوی برای زندگی اخروی، و در نهایت، تفاوت داشتن انسان ها با یکدیگر به لحاظ ظرفیت ها و قابلیت هایشان. اهداف تفکر مثبت ازدیدگاه اسلام را نیز درقالب چهار محور می توان برشمرد: ایجاد شادمانی و رضایت در زندگی، باورداشتن به ناپایداری مشکلات، توکل به خدا و توانایی استفاده از سبک های مقابله ای مؤثر دربرابر مشکلات. درنهایت، روش های، تکوین تفکر مثبت در کودکان ازدیدگاه اسلام عبارت اند از: تشویق به ایجاد و گسترش عواطف مثبت در کودکان، بخشایشگری، یادآوری کردن نعمت ها و سپاسگزاری درقبال آن ها، صبر و متوجه کردن کودکان به زندگی ابدی.

پژوهش با هدف بررسی چگونگی تحقق عدالت طبق دیدگاه ملا صدراصورت گرفت. برای دستیابی به هدف پژوهش، آثار ملاصدرا به عنوان جامعه و مواردی در آثار ملا صدرا درارتباط با اهداف پژوهش از طریق نمونه گیری هدفمند به عنوان نمونه مورد بررسی قرار گرفت.رویکرد بکار گرفته شده در پژوهش بنیادی وکیفی است. درپژوهش از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده گردید.به منظور تحلیل داده ها از روش تحلیل محتوای (استقرائی-قیاسی) استفاده گردید. نتایج بدست آمده نشان می دهد که مفهوم عدالت دردیدگاه ملا صدرا عبارت است از حرکتی مستمر ، پیوسته ومشکک تا نفس، آنچه که صلاحیت و استعدادش را دارد،دریافت نمایدو تجلی صفات الهی گردد. استعداد حقیقی انسان همان خداگونه شدن است وبرای اینکه انسان در مسیر خدا گونه شدن قرار بگیرد، آموزش او در ساحت های چهار گانه او درارتباط با خدا ، خود، مردم وهستی در جهت خدا گونه شدن وهمینطور پاسخ به نیاز های اساسی انسان ها درراستای تحقق عدالت در جامعه اهمیت دارد . ملا صدرا معتقد است که حکمت انسان را متصف به عدل می کند، با عدالت در ابعاد وجودی ،انسان متصف به حکمت می شود و فرد حکیم عادل است و عدالت را در جامعه برپا می کند.

یاری گری که یکی از انواع رفتار جامعه پسند است به اقدام یا فعالیت دواطلبانه ای اشاره دارد که فرد در جهت کمک به دیگران بدون داشتن هرگونه چشم داشت یا انتظاری نشان می دهد. در این پژوهش هدف ساخت ابزاری روا و پایا جهت اندازه گیری سازه یاری گری بود. پرسشنامه یاری گری براساس مطالعه پیشینه توسط پژوهشگران طراحی و با نظر متخصصین تغییراتی در آن اعمال و در نهایت با 30 گویه برای اجرای نهایی آماده شد. این پژوهش از نوع توصیفی-پیمایشی بوده این پژوهش از نوع توصیفی-پیمایشی بوده و جامعه آماری مورد مطالعه دانشجویان روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی در سال 1402-1401 بودند که از طریق روش نمونه گیری چندمرحله ای به حجم 242 از این جامعه انتخاب شدند.  بعد از طراحی پرسشنامه همسانی دورنی سؤالات از طریق ضریب آلفا کرونباخ و روایی سازه آن از طریق تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی مورد بررسی قرار گرفت. همچنین روایی واگرا از طریق سؤالات خودمحوری بررسی شد و روایی واگرای آن تأیید شد. تحلیل عاملی 5 عامل شامل کمک های داوطلبانه، کمک به خانوداه و دوستان، کمک به فامیل و غریبه ها، کمک های کوچک و کمک های موقتی را شناسایی کرد. همچنین نتایج نشان داد که افراد تمایل بیشتری برای کمک به افراد خانواده و دوستان شان دارند که این نتیجه با نظریه های تکاملی موجود در این زمینه همخوانی دارد. پژوهش حاضر بر روی دانشجویان انجام شده و قابل تعمیم به سایر اقشار نیست، لذا توصیه می شود این ابزار در سایر اقشار و رده های سنی دیگر نیز اجرا و ویژگی های روانسنجی آن مورد مطالعه قرار گیرد.