نرگس صالح نژاد

در دوره قاجاریه جامعه ایران دگرگونی های زیادی در عرصه های سیاسی، اجتماعی و اداری از سر گذراند. این تحقیق می کوشد این تغییرات را در حوزه یکی از مناصب شهری یعنی منصب کدخدا از طریق بررسی پیشینه تاریخی و نیز وظایف و کارکردهای آن بررسی کند، زیرا کدخدا به عنوان یکی از صاحبان مناصب اجتماعی ایران و از زیر مجموعه های تشکیلات محلی و اداری تا پایان عصر قاجار حضور مؤثر و پررنگی در زندگی اجتماعی مردم داشته است. منصب کدخدا در این دوره در حوزه های مختلف تعریف شده است که از جمله کدخدایان محلات شهری، اصناف و روستاها بودند آنها وظایف و کارکردهای خاصی در هر یک از این سه حوزه داشتند. مطالعه منابع و اسناد برجای مانده مربوط به این دوره نشان دهنده میزان نفوذ و تأثیر این منصب در زندگی مردم است زیرا نقشی مهم در تنظیم رابطه بین مردم و حکومت داشت و از طریق ایفای نقش خود می توانست مؤثر و مفید و گاه حتی زیان رسان باشد و در راستای بهتر شدن زندگی و یا جهت مخالف آن گام بردارد.

عکاسان مانند جامعه شناسان نسبت به معضلات اجتماعی مانند فقر تعلق خاطر دارند. در عکس های ثبت شده از ادوار مختلف تاریخ ایران می توان زوایایی از زندگی مردم و محیط پیرامون آنها از پوشش، خوراک و بناها تا مراسم و آیین ها و حتی زوایای زندگی اجتماعی از جمله فقر را دید. در این مقاله چگونگی بازنمایی فقر در تصاویر لاکهارت از ایران مورد بحث است. سوال پژوهش این است که آیا آنچه لاکهارت در تصاویر خود از جامعه ایرانی بازتاب داده را می توان فقر محسوب کرد؟ در پاسخ به این سوال از جامعه شناسی بوردیو و به ویژه نظریه میدان او بهره برده ایم. این پژوهش بر مبنای داده های کتابخانه ای و اسناد تصویری تدوین و نگارش یافته است و نتایج بررسی نشان می دهد تصاویر لاکهارت بیانگر فقری است که به رغم آغاز دوره مدرنیزه شدن ایران در عصر پهلوی همچنان گریبانگیر مردم بود. «تمدن بولواری» رضاشاه به شهرهای بزرگ و برخی مراکز خاص محدود می شد و با دور شدن از مرکز جامعه و زندگی واقعی در ایران بیشتر خود را نشان می داد. تضادی که در تصاویر لاکهارت دیده می شود، به شکل مناسبی بیانگر این وضعیت است، در حالی که در شهری مثل آبادان بزرگترین پالایشگاه نفتی جهان را داریم، در همان حال در شهرهایی مثل خرمشهر یا مشهد مردم با فلاکتی دست و پنجه نرم می کنند که ناشی از سیاست های حکومت است.

عکاسی، با عبور از دوره پر فراز و نشیب تاریخی، در عصر پهلوی به تدریج کارکردهای خاص تری یافت. یکی از این کارکردها در اعلانات تجاری و به هدف ترغیب و تشویق مردم به خرید محصولات بود. مقاله پیش رو با هدف شناخت جایگاه عکس به عنوان ابزاری برای آشنایی مردم با پدیده های نوظهور غرب در آگهی های تجاری (مطالعه موردی روزنامه اطلاعات) انجام شده است. به این منظور از روش تحلیل محتوا استفاده است. جامعه آماری مقاله پیش رو 252 شماره در فاصله سال های 1320-1305 به صورت یکسال درمیان و در هر سال 36 شماره (شماره اول، میان و آخر هر ماه) استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد پدیده های نوظهور غرب و تبلیغ مصرف گرایی در تصاویر آگهی های تجاری دیده می شد و نقش مؤثری در ترغیب مردم به مصرف گرایی داشت و در لایه های پنهان نیز آگهی به عنوان ابزاری برای پروژه هویت سازی عصر پهلوی مورد استفاده وسیع حکومت پهلوی قرار گرفته و ارزش های مصرف گرایی غرب را در میان آحاد جامعه تبلیغ می کرد.