زینه عرفت پور

اتّخذت الصوفیة من الشعر الغزلی الأصل، وجعلته وسیلة للکشف عن معانیها، کما فعل الصوفی الکبیر محی الدین ابن عربی، والحق إنّ الأشعار التی نجدها فی دیوانه ترجمان الأشواق تعدّ من الناحیة الفنیة أکثر قصائده اکتمالاً ونضجاً وامتلاءاً بالمصطلحات الاستعاریة والرموز الشعریة الموحیة. إنّ ترجمان الأشواق هو تعبیر عن تجارب عرفانیة خاضها الشاعر باحثاً عن القرب الإلهی ومعرفة الله والحکم الإلهیة ومقام الفناء فی مشاهدة المعشوق الحقیقی، وفی ذلک یستمد من الأمور الحسیة الجزئیة کی یرمز بها إلى الفیض الإلهی الذی یشرق على نفسه؛ وعلى هذا نحن فی هذا المقال إستناداً على المنهج الوصفی التحلیلی ندرس ثلاث قصائد من هذا الدیوان لنرى کیف یعتمد الشاعر على الرموز کی یصوّر لنا العالم العلوی.

از موضوعات پرکارب رد در شعر جاهلی، عاذله (زن سرزنش گر) و انواع ملامت های وی نسب ت به شاعر و رفت ار و ک ردار او است. ترس از مرگ و تمایل به باقی ماندن نام نیک و قهرمان بودن، شاع ر را به افراط در انفاق مال و شجاعت و بی پروایی می کشاند، و از ط رف دیگر شاعر از فقر و مرگ و نیستی احساس نگرانی می کند؛ و از این رو دو شخصیت متضاد در شعرش جلوه گر می شود: یکی خود شاعر که در قالب فردی افراطی و بی پروا تصویر می شود، و دیگری عاذله که به صورت فردی عاقل و متعادل خود نمایی می کند. بین این دو شخصیت کشمکشی صورت می گیرد که در صورت گفتگویی خارج ی نم ود می یابد. این پژوهش به بررسی اسل وب و فن گفتگو در قصایدی که عاذله در آن حضور دارد، می پردازد، و نحوه حضور شخصیت عاذله را در شعر شاعران جاهلی به روش توصیفی- تحلیلی مورد بحث و تحلیل قرار می دهد. با بررسی این شخصیت، در قصاید شاعران بزرگی همچون؛ لبید بن ربیعه، حاتم طایی، النمر بن تولب، مخبّل السّعدی، عروه بن الورد، عنتره بن شداد، ابو ذؤیب الهذلی و کعب بن سعد الغنوی جایگاه زن در عصر جاهلی به عنوان شریکی عاقل وسخنگویی دانا مطرح می گردد؛ شریکی که به او حق استدلال و گفتگو داده می شود تا بتواند مرد را در مسیر داشتن اندیشه ی صحیح و متعادل، یاری نماید.

مثل میراث دیرینه و حاصل فرهنگ، اندیشه و تجربه گذشتگان است. البته شکی نیست که عنصر فرهنگی و ادبی تحت تأثیر موقعیت جغرافیایی هر سرزمینی ویژگی های خاص خود را یافته است. تمدن فارسی و عربی نیز از این قاعده مستثنا نیست و در حوزه فرهنگی و ادبی و به ویژه در ضرب المثل ها می توان تأثیر اندیشه و باور هر یک از مردمان این دو تمدن و نیز تأثیر جغرافیا و طبیعت را به طور آشکار ملاحظه کرد؛ لذا در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، حیوانات را به عنوان یکی از عناصر طبیعت، در ضرب المثل های کهن عربی و فارسی بررسی می نماییم تا کار کرد آن ها در تبیین مفاهیم مختلف ارزیابی شود. البته از آن جا که بررسی تمام حیوانات در یک مقال نمی گنجد، بر آن شدیم که برخی از پرکاربردترین حیوانات (شتر، سگ، گرگ و کلاغ) را بررسی کنیم تا شباهت ها و تفاوت های این ضرب المثل ها در زبان عربی و فارسی به نوعی روشن شود و مفاهیم مورد نظرشان تبیین گردد و در نهایت نوع نگاه عرب ها و ایرانیان به این حیوانات آشکار گردد. به طور خلاصه می توان گفت که این حیوانات در مثل های کهن عربی و فارسی با فراوانی متفاوت، گاه برای نمایاندن ویژگی های مثبت و منفی انسان به کار می روند، گاه رفتارهای طبیعی و مثبت و منفی انسان ها را مطرح می کنند، گاهی مفاهیم انتزاعی را به صورت ملموس برای ما به تصویر می کشند و گاهی نیز مفاهیم پندآموز را انتقال می دهند.

رسالة الغفران هی الرسالة التی ألفها أبو العلاء المعری رائد التراث العربی ـ الإسلامی فی القرن الرابع و الخامس رداً علی الرسالة کتبها الیه علی بن منصور الحلبی، وقد وضع لها مقدمة طویلة جداً استلهم فیها من قصة المعراج والقرآن الکریم فأنشأ بوحیٍ منهما رحلة خیالیة، رحلة إلى الجنّة والنار، وهو یحشد نصها بالآیات والأشعار والأخبار والمناقشات اللغویة والنحویة لیستمد منها فی الوصف أو الحوار أو تبیین الشخصیة أو سرد الواقع، ویبرز کل هذه العناصر فی إطار وحدات مکانیة ینتقل من واحدة منها الی أخری مسلطاً الضوء علی أوصافها و ملامحها؛ ومن هنا ندرس فی هذا المقال صورة المکان الذی یرسمه الکاتب بریشته فی کل مرحلة من هذه الرحلة، ونری کم استمدّ من القرآن والتراث فی تشکیلة بنیة المکان وکم اعتمد علی قدرة خیاله فی وصف فضاءاته و تجسید وحداته، وما هو أسلوبه فی ترسیم المساحات المکانیة المتخیلة.

تراسل الحواس هو نوع من أنواع تنمیة الصورة الشعریة عن طریق التبادل بین مدرکات الحواس التی یقوم بها الشاعر للتوسع فی الخیال وخلق صورة ممیزة ومؤثرة لإثارة الدهشة فی المتلقی. وقد قامت هذه الدراسة باستعراض تقنیة تراسل الحواس فی شعر أبی القاسم الشابی وسهراب سبهری؛ حیث اعتمدا علیها فی نتاجاتهما الشعریة بشکل ملحوظ وممتاز. والجدیر بالذکر أنّ تبیین مدى نجاح هذین الشاعرین فی توظیف تقنیة تراسل الحواس لخلق الألفاظ والمعانی المبتکرة وتحفیز مشاعر المتلقی لاستیعاب شعرهما، هی مهمتنا التی لم یتطرق إلیها بحث مستقل من قبل. وفی هذا البحث نقوم بدراسة هذه الظاهرة من خلال اختیار نماذج شعریة من الشاعرین، وتفسیرها علی أساس المنهج الوصفی – التحلیلی. ففی شعر الشاعرین أدّى اختلاط الحواس وتعبیر أحدهما عن الآخر إلى کسر الحواجز الموجودة بین الحواس وتجاوز حدود المعانی لإشراکالمتلقی فی تجربة الشاعر التی عاشها خلال خلق العمل الأدبی المقروء.

کتاب المنهج النفسی فی النقد الحدیث؛ النقاد المصریون نموذجاً ، نوشته موسى عبدالرحمن بسام قطوس، تلاشی است درجهت بررسی پیدایش یکی از شیوه های نقد ادبی نوین در مصر یعنی شیوه روان شناختی که به منزله یکی از شیوه های نقدی، چه در سطح نظری و چه در سطح تطبیقی، اهمیت خاصی دارد. این کتاب از آن دسته کتاب هایی است که به دلیل محتوای مناسب و مطالب مفید در زمینه نقد روان شناختی به منظور بررسی و نقد انتخاب شد. در این جستار کوتاه، برآن ایم که به روش توصیفی تحلیلی این اثر را ازلحاظ ظاهری و محتوایی بررسی کنیم و برجستگی ها و نارسایی های آن را یادآور شویم تا از ره گذر این نقد و بررسی، علاقه مندان حوزه نقد روان شناختی به نوعی با خلأهای این حوزه آشنا شوند و درجهت تقویت این رویکرد نقدی بیش از پیش بکوشند. درمجموع، با بررسی این کتاب به این نتیجه رسیدیم که کتاب در بیان مطالب نظری مربوط به نقد روان شناختی و ارائه کلیات لازم درباره انواع موضع گیری های ناقدان مصری دربرابر نقد روان شناختی و بررسی و نقد سه مرحله ای سه کتاب در زمینه نقد روان شناختی تاحدی موفق بوده است، گرچه خالی از اشکال و نواقص نیست.

قرآن کریم به مثابة متنی ادبی، در شیوه بیان، همة اسلوب های زبان ادبی را به کار گرفته است. یکی از وجوه سادگی و مفهوم پذیربودن بیان قرآن تصویری و ملموس بودن مفاهیم آن است .در واقع هنر قرآن آن است که از ره گذر تصویر و تصویر پردازی به معانی و مفاهیم روح می بخشد و بر اندام معانی کسوت حیات می پوشاند؛ به گونه ای که حتی مفاهیم انتزاعی و موضوعات معنوی و ذهنی و حالات نفسانی همه وهمه جان می گیرند و به حرکت درمی آیند. در این مقاله، با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی، نخست به کلیاتی دربارة تصویر و تصویر پردازی هنری براساس دیدگاه سیدقطب پرداخته می شود، سپس، عناصر تصویر پردازی هنری در صحنه های مربوط به آب، به مثابة منشأ حیات و رزق وروزی در قرآن کریم ، وا کاوی می شود. یافته های این پژوهش نشان می دهند که پر کاربردترین عناصر تصویر پردازی هنری در صحنه های مربوط به آب، به مثابة منشأ حیات و رزق وروزی، عبارت اند از: تخییل حسی، هماهنگی هنری، توصیف، حرکت، و رنگ.

تعتبر صوره الأنا والآخر من ضمن الدراسات الأدبیه المقارنه ولقد تصدّى الباحثون لرصد تجلیات علاقه الأنا مع الآخر فی دراسات عده فی تجارب الروائیین العرب. ولقد کانت صوره الأنا والآخر بحسب بعض أشهر الروایات العربیه التی تطرقت لها ذات خصائص متعدده عبرت عنها تلک الروایات وشکلت منها تمثلات عکست الکثیر من تناقضات الرؤیه العربیه للأخرِ الغربی. وقد یکون الاهتمام منصباً على السؤال المطروح فی هذا الصدد، وهو کیف یمکن تقییم انعکاس "الأنا" و"الآخر" فی روایه المصابیح الزرق من حیث المواجهه والتفاعل ودورُها فی ترسیخ الهویه. وتعتمد هذه الدراسه علی المنهج الوصفی – التحلیلی من خلال الاستعانه بالمکتبه، وتهتمّ بدراسه "الأنا" والآخر من المنظور الصورولوجی. وتبین أنّ الأنا فی الروایه یتمثل فی عامه الشعب السوری خاصهً الطبقات المتوسطه والفقیره، بینما الطبقه المرفهه والمسؤولین کانت تمیل إلى الاستعمار وتسیر وَفق أجندته مما سبّب صراعاً مستمراً بین هذین التیارین. وتظهر تمثلات الآخر فی الروایه من خلال الفرنسیین والأتراک والإنجلیز والألمان والإیطالیین، وکان لدى الأنا الصوره الخاصه تجاه الآخر بحیث تختلف من دوله لأخرى. إنّ روایه المصابیح الزرق تسحب الصراعَ الدائر بین الأنا العربی مع الآخر الغربی إلى الأرض السوریه، ویظهر شکل الصراع بین الأنا العربی والآخر الغربی عبر الحرب والاستعمار، والعلاقه بینهما یحکمها العداءُ المستمیت، مما یؤدی إلى رفض شبه عام للآخر ویتمثل فی محاربته فی شتى الأسالیب والطرق.

إنّ الشعراء والکتاب فی العصور المختلفه تناولوا موضوع المرأه، وهی کانت وما تزال تلعب دور الحبیبه فی شعر الشعراء؛ ونجد هذا الحب فی الأدب الفارسی والأدب العربی کثیراً وفی الواقع له دور هام فی الشعر والنثر. إنّ قبانی باعتباره "شاعر المرأه" زعیم فی هذا الموضوع علی صعید الشعر العربی المعاصر، و منزوی الشاعر الإیرانی المعاصر هو الذی جعل المرأه عمود شعره ویمکن أن نلقبه "شاعر المرأه" أیضاً. یمکننا القول أنّ المشترکات فی أشعار قبانی و منزوی من حیث الشکل والمضمون کثیره جداً؛ علی هذا نحن نقصد فی هذا المقال أن نقارن صوره المرأه فی أشعار الشاعرین، وقد اخترنا المنهج الفنی والجمالی لدراسه هذا الموضوع. إننا نرید فی هذا المقال أن نقارن صوره المرأه فی أشعار الشاعرین؛ وقد اخترنا المنهج الفنی والجمالی فی هذا الموضوع.

کثر الحدیث عن الوحده العضویه للقصیده العربیه فی العصر الحدیث تأثراً بالنقد الأدبی الأوروبی. ولکن هناک الکثیر من الناقدین والباحثین قد ترسخ فی أذهانهم مفهوم ناقص من الوحده العضویه، فیظنون أن مدلولها هو اقتصار القصیده علی تجربه واحده أو عاطفه واحده ویخلطون فی تطبیقها بین الوحده الموضوعیه والوحده المنطقیه؛ فنحاول فی هذا المقال أن نبین مفهوم الوحده العضویه والوحده الموضوعیه والوحده المنطقیه من خلال آراء النقاد ومدارس الشعر العربی الحدیث، ثم نتطرّق إلی الوحده العضویه عند میخائیل نعیمه ، ومن ثم ندرس الوحده العضویه وفق المنهج الوصفی- التحلیلی فی قصیده من میخائیل نعیمه باعتباره أحد أهم الادباء العرب المعاصرین المتمسکین بالوحده العضویه فی الشعر؛ لنری ما هی العناصر التی استخدمها فی شعره حتی یتجلی بین أجزاءه تماسک عضوی.