سودابه مظفری

ترکز مقاربه ما بعد الاستعمار على الأعمال الأدبیه ذات الصله بظاهره الاستعمار بمختلف مکوناتها، إنّ بعضها معروف أفضل مما سواه فی الوسط الجامعی مثل الهیمنه والمرکز- الهامش وصوت المضطهد والاستشراق، لکن المکونات التی تشکل تیار ما بعد الاستعمار متنوعه ومتعدده للغایه، ومن هذه المکونات هی الطرس التی تعنی الکتابه على الکتابات السابقه، فالقوى الاستعماریه التی أدخلت ثقافتها وأدبها ولغتها فی المستعمرات، تضعها على ثقافه ما قبل استعمار الشعوب الأصلیه، غیر انه لا یمکنها القضاء علیها کاملاً، وان آثار ثقافه ما قبل الاستعمار لها حضورها تحت الطبقات الاستعماریه، انّ ثقافه ما بعد الاستعمار للدول المستعمره تشبه جلداً ینطوی على آثار السکان الأصلیین فضلاً عن کتابات الاستعمار المتأخره. ان هدف اعمال ما بعد الاستعمار یمکن ان یتجلى فی الکشف عن هذه الطبقات الدنیا وهی بمثابه سجل ثقافی للسکان الأصلیین. إنّ الدراسه هذه تحاول وباستخدام الأسلوب التحلیلی الوصفی ومن خلال توظیف نظریات المفکرین المتأخرین فی مجال دراسات ما بعد الاستعمار مثل بیل اسکرافت ان تخرج الطبقات الدنیا لثقافه المصریین الأصلیین التی تم القضاء علیها وذلک فی روایه "قطعه من أوروبا"، لرضوى عاشور وتشرحها اعتمادا على المکونات الأقل معروفه فی دراسات ما بعد الاستعمار، حتى تخرج بانطباعات وتحلیلات جدیده عن هذه الروایه، ان نتائج هذه الدراسه والى جانب خلق فضاء جدید فی تحلیل ما بعد الاستعمار فی الروایه المذکوره أعلاه تبین بان الراویه وبدراسه الطرس الاقتصادی والأدبی والإعلامی لخطاب الاستعمار الذی أزال الطبقات الأصلیه، تحاول والى جانب الکشف عن أهدافها الاستعماریه ان تظهر القیم الاصلیه والأهداف الحقیقیه المختفیه وراءها إلى المخاطب وتحذره من الهیاکل المصممه لخطاب الاستعمار.

دستور نقش گرای هلیدی یکی از نظریات مطرح در زبان شناسی نقش گرا است که فراتر از سطح مطالعات نحوی به بافت متن و شکل گیری زبان متن توجه دارد و دارای سه فرانقش: اندیشگانی، بینافردی و متنی است که اساس زبان شناسی نقش گرا را تشکیل می دهند. فرانقش اندیشگانی که حاصل تجربه حاصل از جهان بیرون است، دارای سه مؤلفه: فرایند، شرکت کنندگان و عناصر پیرامونی است. در این میان عنصر فرایند که در قالب فعل، در جمله نمود پیدا می کند، دارای نقش کانونی و مرکزی است و به دو دسته اصلی و فرعی تقسیم می شود. پژوهش حاضر به روش توصیفی – تحلیلی و آماری سوره مبارکه مطفّفین را به منظور دستیابی به لایه های نهفته آیات و شناخت عمیق تر مفاهیم سوره، بر مبنای فرانقش اندیشگانی مورد بررسی قرار داد و به این نتایج دست یافت که فرایند غالب موجود در سوره مذکور به دو فرایند مادی (30./.) و رابطه ای (28./.) اختصاص دارد و این امر با مفاهیم سوره هماهنگ است. هم چنین این دو فرایند با توجه به ماهیتشان که جنبه مادی و توصیف دارند، بهترین ابزار برای تحقق چنین مفاهیمی می باشند. فرایند رفتاری (17./.) از نظر بسامد در مرتبه بعدی قرار دارد و جهت بازتاب حالات رفتاری مجرمان و مؤمنان استفاده شده است. دو فرایند کلامی (13./.) و ذهنی (11./.) اگر چه دارای بسامد کمتری  به نسبت دیگر انواع فرایندها هستند؛ اما نقش برجسته ای را در راستای تکمیل معانی مدنظر سوره ایفا می کنند.

یقوم هذا البحث علی دراسه الأبعاد الدلالیه لجدلیه الأنا مع الآخر فی شعر بلند الحیدری من خلال الترکیز علی دیوان «الخطوات فی الغربه» ودیوان «أغانی الحارس المتعب». تهدف الدراسه إلی الاجابه عن هذین السؤالین: ما هی أبعاد الدلالیه المنعکسه للجدلیه مع الآخر فی شعر بلند الحیدری ؟ لماذا لجأ الشاعر إلی هذه التقنیه؟ تقوم هذه الدراسه علی أساس التّحلیل النّفسیّ لتربط أبعاد دلاله جدلیّه الأنا مع الآخر بعواطف الشاعر ومشاعره مقترناً بالمنهج الوصفی التحلیلی- الإحصائی محاولهً الاستشهاد بنماذج شعریه داله علی جدلیه الأنا مع الآخر للکشف عن القیم التشکیلیه لدلالاتها فی أشعاره. وقد وظّف بلند هذه التقنیه لخدمه أغراضه السیاسیّه والاجتماعیّه، وللتعبیر عن قلق نفسه وتوتّرها وتوظیفا جمالیا لإغناء صوره الشعریّه ذات الصله بالایحاء.

إنّ الأدب العربی المعاصر قد أنجب من النّساء أدیبات یعجبن العالم بآثارهنّ الأدبیّه، کما لهنّ تأثیر معجب فی ارتقاء الأدب العربیّ وازدهار الثّقافه وتهذیب الأخلاق وإقامه القیم الأخلاقیّه فی المجتمع. الأدیبه والشّاعره المصریه المعاصره عائشه تیمور هی التی عاشت فی عصر کان الأدب فیه غیر مستحسن من الأناث، ولکنّها ما افتنّت بمفاتن الحیاه المتحضّره و رفاهیّه المدنیّه، بل حملت لواء النّهضه الأخلاقیّه فی أدبها ولم تتنازل من مطلوبها، ألا وهو الأدب ودراسته والحضور فی المحافل الأدبیّه. لهذه الشّاعره أغراض شعریّه مختلفه، ولکنّ الذی یجلب الأنظار ویجذب القلوب هو القیم الأخلاقیّه فی دیوانها. أمّا الهدف من هذا البحث فهو الدّراسه عن القیم الأخلاقیّه ضمن أشعار عائشه فی المنهج التوصیفی- التحلیلی.

معناشناختی از شاخه های دانش زبان شناسی شناختی بوده که هدف اصلی آن ایجاد ارتباط میان مفاهیم انتزاعی و ذهنی از طریق الگوگیری از افعال فیزیکی انسان است. در این راستا یکی از شیوه های مهم، استفاده از طرح واره های تصویری است که نخستین بار توسط مارک جانسون مطرح و تبیین شد. طرح واره تصویری در تأثیرپذیری روابط تعاملی انسان با مفاهیم انتزاعی نقش بسزایی در فهم مخاطب ایفا می کند. در قرآن کریم مفاهیم انتزاعی بسیاری همچون غیب، مرگ، روح، انواع عذاب ها، انواع ثواب ها به کار رفته است؛ تطبیق نظریه طرح واره تصویری بر این آیات، در القای پیام آیه به مخاطب نقش مؤثری دارد. پژوهش پیش رو با روش توصیفی-تحلیلی نگاشته شده است. هدف این پژوهش بیان نقش برجسته طرح واره های تصویری به عنوان یکی از ابزارهای معناشناختی در مفاهیم انتزاعیِ موجود در قرآن و ملموس کردن این مفاهیم برای مخاطب است. آیات دال بر ثواب و عقاب به عنوان نمونه ای از مفاهیم انتزاعی در قرآن جهت بررسیِ تحلیلی، با محوریت طرح واره های تصویری برگزیده شده است. در داده های موجود از آیات ثواب و عقاب، طرح واره حجمی هم در آیات دال بر ثواب و هم در آیات دال بر عقاب پربسامدترین طرح واره بود؛ پس از آن طرح واره حرکتی و سپس طرح واره قدرتی نمونه هایی را به خود اختصاص داده بودند؛ این نکته بیانگر این است که طرح واره حجمی در ملموس کردن مفاهیم انتزاعی نقش بسزایی دارد. با بهره گیری از طرح واره های تصویری، بسیاری از مفاهیم انتزاعی در آیات الهی، همچون روح، وحی، غیب و... برای مخاطب ملموس و عینی می شود که در این صورت فهم عمیق تر و شفاف تری از قرآن حاصل می شود.

قرآن کریم از زیبایی های ادبی و ساختارهای زبانی و موسیقایی شگفت آوری برخوردار است. ازجمله تجلیات اعجاز این کتاب الهی، تکرار صامت ها و مصوت هاست که تحت عنوان هماهنگی آوایی، معانی خاصی را به مخاطب القا می کند و علاوه بر افزایش برجستگی در کلام الهی، به جذب بیشتر مخاطب می انجامد. جستار حاضر تلاش دارد تا بر اساس نظریه موریس گرامون، با تبیین میزان هماهنگی فرم آیات و نقش آن در رساندن مضمون و تأثیر بر مخاطب، به خوانش و تحلیل هماهنگی آوایی در القای معنا دست یابد. ازاین رو به بررسی شاخصه های موسیقایی آیات دو سوره هود و یوسف، به ویژه واکه ها و همخوان ها به شیوه توصیفی- تحلیلی پرداخته و این نتیجه حاصل شده است که تکرار واکه ها و همخوان ها در آیات قرآن کریم، به انتقال مقصود کمک کرده و مخاطب را بیش از پیش به سوی کشف القای معنا رهنمون می سازد.

طریقه تجمیع الکلمات فی الجمله لها تأثیر کبیر على النقل الصحیح للمفاهیم إلى الجمهور؛ فلذلک أنشأ أخصّاء البلاغه فرعاً یدرس هذا الأمر یسمّى بالأسلوبیه، والتی من خلال دراسه أسلوب کتابه المؤلّف، تساعد على اکتشاف غرضه الرئیس من کتابه عمل معیّن؛ ومضافاً إلى ذلک، فإنّها تکشف عن جوانب الجمال فیه، ودور استخدام الأسالیب المختلفه، والمتنوّعه فی إنشائه. وقد کان هذا الاتجاه محور اهتمام العدید من الباحثین فی العقود الأخیره. هذه الدراسه تهدف إلى المقارنه الأسلوبیه بین الآیات المختاره من السورتین الإنسان، وعبس، والتی تکون حول غزاره العطاء، والکراهه، والاشمئزاز، خلال المنهج الوصفی التحلیلی، مستمدّه من المنهج الإحصائی. تدلّ نتائج البحث على أنّ أهمّ الأسالیب المستخدمه فی الآیات المختاره من السورتین، هو الأسلوب الخبری، والأسلوب الإنشائی، وأسلوب النفی، والترکیب الوصفی، وعملیّه الربط والتکرار، وأسلوب التقدیم والتأخیر، وأسلوب الحذف، والطباق والتقابل. ووصل البحث إلی أن الأسلوب الخبری هو الأکثر حضوراً فی کلتا السورتین، کما تم توظیف الجمل الفعلیه فی هذا الأسلوب أکثر بالنسبه للجمل الاسمیه، والفعل الماضی هو الأکثر استعمالاً (56%) فی سوره الإنسان، والفعل المضارع هو الأکثر حضوراً (64%) فی سوره عبس. وتعود کثره استخدام الفعل الماضی فی سوره الإنسان إلى أنّ محتوى هذه السوره یدور حول المکافأه، والجزاء القطعی لعمل الأبرار، والذی لا شکّ فی إعطائه، فیشجّع الجمهور للقیام بذلک، وکثره استخدام الفعل المضارع فی سوره عبس تدلّ على أنّه إذا بخل الإنسان فی الزمن الحاضر، أو ​​المستقبل سیعامَل معه مثله، ویؤدّی إلی غضب اللّٰه ونقمته؛ فضلاً عن ذلک، تنوّع الأسالیب فی سوره الإنسان یلفت انتباه الجمهور إلى هذه الواقعه المهمّه، ونتائجها المذهله.

تتسم ظاهره الاستبدال اللغوی بالنصیه، وتساهم فی خلق نص متماسک بحیث تمتّ رسائل الإمام علی (علیه السلام) الاستبدال اللغوی بصلات لغویه ودلالیه لضخها مظاهر لسانیه جدیده. وعلى أساس مقوله إمکانیه مساهمه کلام الإمام فی المشارکه فی النظریات والظواهر اللغویه ومنها ظاهره الاستبدال اللغوی یهدف المقال إلى دور کلام الإمام فی إثراء ظاهره الاستبدال اللغوی مظاهر ومفاهیم لغویه جدیده وتبیین نوع الاستبدال لدیه بالإضافه إلى معرفه شکله. ویسعى إلى الإجابه عن کیفیه أشکال الاستبدال ومیزاتها الدلالیه فی رسائل الإمام، وتبیین رؤیته اللغویه تجاه الاستبدال، وفی هذا المجال انتهج المنهج الوصفی-التحلیلی، معتمدا على علم الدلاله والآراء اللغویه لتبیین الأهداف والأسئله، بحیث توصل إلى أنّ شکل الاستبدال قد یتفاوت مادهً ویتداخل صیغهً وبالعکس، ویلتحم مع الجانب الأسلوبی کما یوجد للاستبدال المعجمی الترادف بحیث تنضوی أشکال الاستبدال لدى الإمام تحت المستوى المعجمی والنحوی وقد تخرج إلى المستوى البلاغی والأسلوبی بحیث تتضافر مع الجوانب الأسلوبیه، ما یولد المستوى المعجمی والنحوی مستوىً بلاغیا وأسلوبیا کمیزات لغویه ودلالیه بحیث لا تنحصر رؤیه الإمام تجاه أنواع الاستبدال على الاسمی والفعلی والقولی بل تتعدى إلى الحرفی والمعجمی، معتمدهً على أسلوبیه التداخل والتفاوت والتمایز اللغویه منهجاً بین المفردات حین الاستبدال اللغوی، وتنبثق میزات الاستبدال الدلالیه لدى الإمام من أسلوبیه التداخل والتفاوت والتمایز لتبیین الدلالات ومع العنایه بالمقام ووجود علاقه الأصل والفرع اللغوی بین الوحدات اللغویه وکذلک إخضاع الاستبدال لغرض البنیه الداخلیه المرتبطه بالنص والبنیه الخارجیه المرتبطه بالمقتضى والمقام.