سعید حسین آبادی

هدف این پژوهش بررسی تغییرات کاربری اراضی و سیمای سرزمین در شهر شاهرود در بازه زمانی 1379 تا 1400 و پیش بینی آن برای سال 1410 است. تحقیق حاضر از نظر ماهیت، توصیفی - تحلیلی می باشد. داده های موردنیاز از تصاویر ماهواره لندست (تصاویر سنجنده +ETM برای سال 1379 و 1389 و سنجنده OLI برای سال 1400) استخراج شد. طبقه بندی تصاویر در نرم افزارENVI 5.3  با بهره گیری از الگوریتم حداکثر احتمال انجام شد و سپس به منظور سنجش متریک های اکولوژی سرزمین وارد نرم افزار FRAGSTATS 4.2 گردید. نتایج تحقیق نشان داد که در دوره مدنظر (1379 تا 1400)، مساحت زمین های مرتعی تقریباً ثبات نسبی داشته، کاربری محیط ساخته شده 48/2 درصد و کشاورزی و باغی 32/1 درصد در سال افزایش مساحت داشته، درحالی که مساحت اراضی بایر، سالانه 03/1 درصد کاهش داشته است که نشان می دهد بخش زیادی از این اراضی بایر به نفع اراضی ساخته شده (محیط شهری و روستایی)، زراعی و باغی تغییر کاربری یافته اند. هر چند در دوره موردبررسی، متریک های میانگین مساحت لکه ها (MPS) و بزرگ ترین لکه (LPI) برای کاربری مرتع، محیط ساخته شده و زمین های زراعی و باغی بهبودیافته اما تغییرات شاخص مجاورت و پراکندگی (IJI) نشان از گرایش به پراکندگی این کاربری ها در طول زمان دارد. در مقیاس کل سیمای سرزمین، کاهش متریک پیوستگی (CONTAG) و مساحت بزرگ ترین لکه، افزایش تعداد لکه ها (NP) و شاخص تنوع شانون (SHDI) بیانگر آن است که سیمای منطقه موردمطالعه در جهت ازهم گسیختگی و پراکندگی تغییریافته است. گسترش فیزیکی شهر شاهرود که بیشتر با الگوی پراکنده رخ داده از عوامل اصلی شکل گیری چنین وضعیتی در سیمای سرزمین منطقه بوده است.

امروزه با گسترش پارادایم هایی چون شهر فشرده، رشد هوشمند و نوشهرگرایی، کاربرد اختلاط کاربری زمین شهری- به عنوان یکی از اصول مهم این پارادایم ها- در شهرسازی کشورهای پیشرفته گسترش یافته است و محققان مختلف سعی در گسترش ادبیات موضوع و روش های ارزیابی کاربری زمین بر اساس مفهوم اختلاط کاربری داشته اند. مفهوم اختلاط کاربری به آن کاربری ها و فعالیت هایی اشاره دارد که در یک فضای محدود در ارتباط با هم هستند و بر یکدیگر تأثیر می گذارند. یکی از علایق پژوهشگران حوزه ی کاربری اراضی شهری سنجش مناسب میزان اختلاط کاربری ها بوده است و سعی شده با استفاده از شاخص هایی درجه ی اختلاط و تنوع کاربری ها را در سطح بخش های مختلف یک شهر بسنجند. با توجه به اهمیت موضوع در این تحقیق سعی شده است با استفاده از شاخص های سنجش اختلاط کاربری (آنتروپی، دسترسی، آماره کانونی) به ارزیابی کاربری اراضی در شهر سبزوار پرداخته شود. نتایج تحقیق نشان می دهد که اعداد به دست آمده از این شاخص ها نزدیک به هم است. با ترکیب این چند شاخص، شاخص نهایی به دست آمد که بر اساس آن مشخص شد که تفاوت زیادی بین محلات مختلف از نظر میزان اختلاط کاربری ها وجود دارد. همچنین نتایج حاکی از آن است که بین فاصله از مرکز شهر و اختلاط کاربری ها همبستگی منفی وجود دارد به صورتی که با دور شدن از مرکز شهر از میزان اختلاط کاربری کاسته می شود. آماره موران نیز نشان داد که بین محلات مختلف از نظر میزان اختلاط کاربری همبستگی فضایی وجود دارد.