بهرام ایمانی

امروزه رویکرد توسعه پایدار به عنوان چارچوبی برای تحلیل سکونتگاه های روستایی از ارزش و اعتبار بالایی برخوردار است و دارای ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی است که در این بین پایداری اجتماعی یکی از سه رکن اساسی و هدف غایی توسعه پایدار بوده است که بیشتر با ابعاد کیفی زندگی انسانی همراه است و با مفاهیمی چون، مشارکت، انسجام، عدالت اجتماعی، کیفیت زندگی، امید به آینده و .. همراه بوده و بر آنها تأکید دارد. بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، پژوهش حاضر با هدف سنجش و اولویت بندی پایداری اجتماعی در مناطق روستایی دهستان حومه شمالی شهرستان اسلام آباد غرب انجام گردیده است. این پژوهش بر اساس هدف کاربردی و بر اساس ماهیت توصیفی – تحلیلی است. داده های مورد نیاز با استفاده از شیوه کتابخانه ای (فیش برداری) و میدانی (پرسشنامه) گردآوری شده است. محدوده مورد مطالعه شامل 23 روستای دارای سکنه دهستان حومه شمالی شهرستان اسلام آباد غرب است که دارای 1387 خانوار است. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 309 نفر برآورد گردید که بر حسب تعداد خانوار موجود در هر روستا بین سرپرستان خانوار توزیع گردید. تحلیل داده های حاصل از پرسشنامه با استفاده از تکنیک تصمیم گیری الکتر انجام گردید که نتایج آن بیانگر این موضوع است که شاخص های پایداری اجتماعی در روستاهای مورد مطالعه از توزیع مناسبی برخوردار نیست. به گونه ای که میزان پایداری در 3 روستا در سطح نسبتاً پایدار، در 16 روستا در سطح پایداری متوسط و در 4 روستا در وضعیت نسبتاً ناپایدار قرار دارد. و از بین 10 شاخص در نظر گرفته شده، شاخص همبستگی اجتماعی دارای بیشترین تأثیر و شاخص رضایت از کیفیت خدمات کمترین تأثیر را بر پایداری اجتماعی دهستان حومه شمالی داشته است.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی و مکان یابی پهنه های مناسب توسعه اکوتوریسم در نواحی روستایی بخش مرکزی شهرستان تالش انجام گردیده است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی، همراه با مطالعات کتابخانه ای و میدانی و استفاده از GIS بوده است. به همین منظور هر یک از پارامترهای ارائه شده در مدل از قبیل شکل زمین، خاک شناسی و ... به طور جدا مورد بررسی قرار گرفت و لایه های آنها بر اساس داده های پیشنهادی مدل اکوتوریسم کلاسه بندی گردید و در نهایت نقشه پهنه بندی نواحی مستعد توسعه اکوتوریسم تهیه گردید و هر یک از دهستان ها به لحاظ میزان برخورداری از شاخص های اجتماعی- اقتصادی توسعه مورد بررسی قرار گرفت. نتایح حاصل شده بیانگر این است که دهستان کوهستانی تالش از نظر زیست محیطی از پتانسیل بالایی برای اکوتوریسم گسترده طبقه یک و دو برخورداراست. از لحاظ زیرساخت های اقتصادی – اجتماعی دهستان های ساحلی جوکندان و طولارود برای ارائه خدمات و پشتیبانی گردشگری توانمندی بیشتری دارند.

وجود شهرهای با قدمت زیاد و مشکلات مربوط به شهرسازی بی برنامه و گسترش بافت های فرسودة شهری باعث شده خطر زمین لرزه و تخریب های ناشی از آن بسیاری از شهرهای کشور ما را نیز تهدید کند. شهر تهران نیز به عنوان پایتخت کشور و موقعیت مهم و حساس خود، دارای پهنه های وسیعی از بافت های فرسوده است که اکثر آنها بر روی گسل های مهم قرار گرفته اند و خطر جدی برای شهر تهران و ساکنان آن دارد. با این ضرورت، پژوهش حاضر آسیب پذیری بافت های فرسوده محله امامزاده حسن را مورد بررسی قرار داده است. هدف از پژوهش حاضر تدوین راهبردهایی برای ساماندهی این بافت ها در جهت کاهش آسیب پذیری آنها در برابر زلزله با استفاده از مدل SWOT و ماتریس QSPM است. نوع این پژوهش، کاربردی - راهبردی و روش انجام آن توصیفی - تحلیلی است. در انجام آن علاوه بر مطالعات کتابخانه ای از روش پیمایشی نیز استفاده شده است. برای جمع آوری و ارزیابی اطلاعات پیمایشی ، تکنیک دلفی و ابزار پرسشنامه و مصاحبه با کارشناسان و مسئولین امر به کار گرفته شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد بافت فرسوده محله امامزاده حسن در موقعیتی قرار دارد که باید وضعیت شرایط موجود را رها کند؛ بدین معنی که باید نقاط ضعف خود را کاهش داده و در عین حال از تهدیدها دوری کند. راهبردهای اجرای برنامه های نوسازی و بهسازی و توجه ویژه به مدیریت بحران، ایجاد سازمان مرکزی برای تنظیم برنامه های مربوط به بافت های فرسوده و ایجاد بستر مناسب برای افزایش فعالیت های اقتصادی در محله، که نتایج این برنامه ریزی بر مبنای کیفیت اطلاعات در مرحله ورودی و مقایسه ای برنامه ریزی راهبردی شکل گرفته است، به عنوان اولویت دار ترین راهبردها و اجرای برنامه های بازسازی و نوسازی بافت محله در راستای تعریض معابر برای خدمات رسانی در شرایط بحرانی جهت ساماندهی بافت فرسوده محله امامزاده حسن به عنوان مؤثرترین راهبرد مشخص شدند.

سرمایة اجتماعی از مهم ترین مفاهیم در حوزة علوم اجتماعی است و کاربرد آن در دیگر علوم نیز رو به افزایش است. این مفهوم ارتباط تنگاتنگی با کیفیت زندگی دارد. پژوهش حاضر به بررسی تأثیر و ارتباط سرمایة اجتماعی بر کیفیت زندگی خانوارهای روستایی می پردازد. برای اجرای تحقیق، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی مبتنی بر پرسشنامه، اطلاعات گردآوری شد. جامعة آماری، سرپرستان خانوارهای روستایی شهرستان اسلام آباد غرب است که با استفاده از نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای 392 نفر سرپرست خانوار در 49 روستا به شیوة تصادفی به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از مدل ویکور، رگرسیون خطی و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج حاصل از مدل ویکور نشان دادند که از بین 49 روستا از لحاظ شاخص های سرمایة اجتماعی، 5 روستا در سطح بسیار خوب و 1 روستا بسیار ضعیف، و از لحاظ شاخص های کیفیت زندگی، 18 روستا در سطح بسیار خوب و 2 روستا در سطح بسیار ضعیف قرار داشتند. از لحاظ تأثیر مؤلفه های سرمایة اجتماعی بر کیفیت زندگی، مؤلفة مشارکت اجتماعی با 778/0 بیشترین تأثیر را بر کیفیت زندگی دارد و بین سرمایة اجتماعی و کیفیت زندگی نیز رابطة مثبت و معنادار وجود دارد. از راهکارهای پیشنهادی برای بهبود کیفیت زندگی روستاهایی که در سطح متوسط به پایین قرار داشتند این است که با تقویت شاخص های سرمایة اجتماعی به همت مسئولان و آگاه سازی مردم و مشارکت دادن آنها در امور، کیفیت زندگی در این روستاها به وضع مطلوب تغییر کند.

در دهه های اخیر، اهمیت گردشگری، هم به لحاظ تعداد گردشگران و هم از لحاظ درآمد ارزی، به طور بی سابقه ای رو به افزایش بوده است؛ از این رو، دولتمردان و برنامه ریزان در تلاش اند با مهیاسازی شرایط و برطرف کردن موانع پیش رو، فرصت بهره مندی از ابعاد مثبت این صنعت را فراهم کنند. بر این اساس، تحقیق حاضر با روشی توصیفی تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و میدانی (مشاهده و پرسشنامه) به ارزیابی و رتبه بندی موانع توسعه گردشگری در شهرستان مینودشت پرداخته است. جامعه آماری مطالعه شده گردشگرانی اند که طی سال 1392 از شهرستان مینودشت بازدید کرده اند و نمونهآماری مطالعه شده 300 نفر از این گردشگران است که به صورت تصادفی ساده انتخاب شده اند. نتایج این تحقیق نشان می دهد توسعه گردشگری در شهرستان مینودشت با موانع متعددی مواجه است. این موانع با استفاده از تحلیل پرسشنامه ها به کمک نرم افزار SPSS ارزیابی و سپس با مدل تصمیم گیری چندمعیاره تاپسیس رتبه بندی شده اند؛ نتایج رتبه بندی گویای آن است که در بین موانع موجود، موانع مدیریتی بیشترین نقش را دارد و پس از آن به ترتیب موانع اقتصادی، زیرساختی، اجتماعی، و محیطی در رتبه های بعد قرار دارند.

احساس امنیت بهعنوان پدیدهای که تلفیقی از عوامل فردی، روانی و اجتماعی میباشد تحتتأثیر تجربه های مستقیم و غیرمستقیم افراد از شرایط متفاوت اجتماعی است و برای دستیابی به زندگی سالم و تداوم روابط اجتماعی هر انسانی نیازمند آن است. در همین راستا، هدف پژوهش حاضر سنجش احساس امنیت اجتماعی در 6مؤلفه امنیت جانی، امنیت مالی، امنیت ارزشی و فرهنگی، امنیت خانوادگی، امنیت اخلاقی، امنیت شغلی و اقتصادی در مناطق چهارگانه شهر اردبیل میباشد. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و از لحاظ هدف کاربردی است. دادهها و اطلاعات به دو صورت کتابخانهای و میدانی گردآوری شدهاست. حجم نمونه بااستفادهاز فرمول کوکران برای هریک از مناطق بهصورت مجزا انتخابشده و روش نمونهگیری تصادفی است. دادهها در نرمافزار SPSS مورد تحلیل قرارگرفت و نتایج بهدستآمده حاکیاز آن است که تفاوت معناداری بین مناطق شهری و امنیت اجتماعی وجوددارد طوریکه منطقه4 دارای کمترین احساس امنیت اجتماعی و منطقه2 دارای بیشترین احساس امنیت اجتماعی میباشد. همچنین، بین احساس امنیت اجتماعی، سن، جنس، سطح تحصیلات و شغل رابطه معناداری وجوددارد. به بیانی دیگر، حس امنیت در افراد دارای سن 35-55 سال بیشتر از دیگر ردههای سنی است. احساس امنیت در مردان و افراد دارای تحصیلات بالا و افراد با مشاغل دولتی بیشتر است. باتوجهبه آزمون رتبهبندی فریدمن منطقه2 دارای رتبه یک و منطقه4 دارای رتبه آخر و مناطق 3 و 1 به ترتیب دوم و سوم شدند.

مدیریت روستایی ایران از گذشته تا به امروز دچار تغییر و تحولات زیادی بوده است و این امر منجر به کسب تجارب متعددی شده است. با این وجود این تغییر و تحولات مشکلات خاص خود را نیز داشته است. به منظور بررسی مشکلات و موانع مدیریت کنونی روستایی ایران، این تحقیق برای تبیین وضعیت کنونی و موانع پیش روی مدیریت روستایی ایران تدوین شد. روش تحقیق کمی و روش شناسی تحقیق توصیفی-تحلیلی از نوع پیمایشی بوده است که از ابزار پرسشنامه جهت جمع آوری اطلاعات بهره برده شده است. حجم نمونه 50 نفر بوده است و پرسشنامه در میان دهیاران توزیع شده است. نرم افزار مورد نظر در این مطالعه SPSS بوده است. نتایج حاکی است که کمبود منابع مالی، عدم هماهنگی شورا، دهیاری و مردم و نبود آموزش کافی از جمله مشکلات مدیریت روستایی است. مهمترین مشکل در مدیریت روستایی کشور عملکرد دولت است، هر چند که به باور دهیاران اختیارات این نهادهای مدیریتی کافی می باشد.

توسعه گردشگری روستایی، یکی از راهکارهای لازم برای رسیدن به اهداف توسعه روستایی است، اما دست یابی به آن نیازمند ایجاد بسترهای زیرساختی و فرهنگی کارآمد می باشد. یکی از موانعی که توسعه روستایی را با چالش مواجه کرده است، نگرش منفی و نادرست نسبت به فرهنگ بسیار غنی نواحی روستایی است. این کارکرد روستاگریزی را در سال های اخیر به شدت افزایش داده و بسیاری از روستاهای کشور متروکه شده اند. یکی از اقداماتی که برای رفع این چالش ها پیشنهاد می شود توسعه گردشگری درقالب ایجاد موزه های میراث روستایی در نواحی روستایی است که زمینه های لازم را برای شناسایی فرهنگ و زندگی روستایی فراهم می سازد. این موزه ها می توانند تلفیقی از جاذبه های معماری کهن روستایی، اشیاء و آثار هنری، غذاهای محلی، نمایش، بازی و موسیقی محلی روستایی باشند که نقش بسیار مهمی در ایجاد تغییر نگرش نسبت به فرهنگ روستایی در میان بازدیدکنندگان روستایی و شهری ایجاد می نماید. لذا مقاله حاضر در پی کشف نقش و اثر این موزه ها در توسعه گردشگری روستایی است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیل بوده و داده پردازی از60پرسش نامه که توسط گردشگران و بازدیدکنندگان از موزه میراث روستایی گیلان بازدید داشته اند، انجام شده است. از نرم افزارSPSSبرای داده پردازی و تحلیل پرسش نامه ها بهره برده شد. نتایج حاصل مبین این مطلب است که موزه های میراث روستایی توانایی ایجاد اثرات مثبت اقتصادی و اجتماعی در توسعه گردشگری برای نواحی روستایی دارا بوده و می توان زمینه سازی برای توجه به فرهنگ و آداب رسوم مردم محلی و روستایی و شناخت فرهنگ بومی را همراه اشتغال زایی، از طریق این موزه ها ترویج نمود

تعامل های گردشگر و جامعه میزبان از جمله مسایل مهمی است که توجه به آن می تواند در رونق هر چه بیشتر گردشگری مفید باشد و این تحقیق بدین منظور انجام گرفته است . این مقاله نگرش مردم را درباره گردشگری و سودمند بودن آن برای جامعه محلی از دید مردم محلی بررسی می نماید . روش پژوهش ، توصیفی از نوع پیمایشی است و از ابزار پرسشنامه جهت جمع آوری استفاده شده است . جهت انجام میانگین ، درصد و فراوانی و تعیین پایایی از نرم افزار SPSS استفاده شده است . نمونه آماری بالغ بر 50 نفر بوده است که از طریق نمونه گیری تصادفی حاصل شده است . نتایج حاکی از آن است که مردم محلی در عین اینکه نگرشی مثبت به گردشگری داشته اند ، ولی معتقد بودند که سود حاصل از آن به مردم محلی نمی رسد . همچنین نگرانی هایی اجتماعی و زیست محیطی نسبت به پیامدهای گردشگری داشته اند . در عین حال معتقد بودند که خدمات دهی به مردم محلی با گسترش گردشگری کمتر شده است .

امروزه گردشگری به عنوان یکی از پیشروترین فعالیت های در حال رشد در هر سرزمینی قلمداد می شود و یکی از جذاب-ترین و شاید جدیدترین نوع آن گردشگری روستایی است که اثرات گوناگونی بر جامعه میزبان بر جای می گذارد. از این-رو پژوهش حاضر با هدف بررسی اثرات گردشگری روستای بر کیفیت زندگی انجام گرفته است. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و بر اساس ماهیت توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش 261 سرپرست خانوار روستای کریک است که به عنوان حجم نمونه اتنخاب شدند. جهت گردآوری داده های مورد نیاز از دو روش کتابخانه ای(فیش برداری) و میدانی(پرسشنامه و مصاحبه) استفاده گردید. به منظور تحلیل متغیرهای تحقیق از آزمون های آماری کلموگراف- اسمیرنف، t تک نمونه ای و t مستقل بهره گرفته شد. یافته ها حاکی از آن است که از بین نه شاخص بررسی شده مرتبط با ابعاد مختلف اجتماعی فرهنگی، اقتصادی، کالبدی زیربنایی و زیست محیطی کیفیت زندگی، سه شاخص کیفیت سلامت و بهداشت، کیفیت تعامل و همبستگی اجتماعی و کیفیت محیط مسکونی در سطح متوسط رضایتمندی ساکنین قرار دارد و در مقابل شش شاخص کیفیت امنیت فردی و اجتماعی، کیفیت گذران اوقات فراغت، کیفیت آموزشی، کیفیت اقتصادی، کیفیت زیرساختی و کیفیت زیست محیطی پایین تر از حد متوسط گویه ها ارزیابی شده است که در مجموع گردشگری نتوانسته است باعث بهبود کیفیت زندگی روستای کریک شود