پیمان کی فرخی

فیلم ها در هر دوره تاریخی تا حدود زیادی تحت تاثیر شرایط اجتماعی حاکم، به بازنمایی ایدئولوژی طبقه مسلط پرداخته و هریک به نحوی به استیضاح مخاطبان و برساخت سوژه میپردازند. فیلم هامون که در پایان دهه 1360 شمسی ساخته شد و با استقبال بسیاری نیز مواجه گردید، از جمله این فیلم هاست که متاثر از بافت تاریخی و اجتماعیِ عصری که در آن قرار گرفته با بازنمایی چالش های روشنفکر طبقه متوسط شهری با مناسبات حاکم بر خود زندگی در جهت استیضاح مخاطبان موفق عمل کرده است. در این مقاله هدف اصلی واکاوی رمزگان فیلم هامون، در جهت فهم چگونگی بازنمایی چالش های روشنفکر طبقه متوسط شهری در سینمای پایان دهه 1360 ایران است. در این راه، به نشانه شناسی دو سکانس ابتدایی و انتهایی این فیلم پرداخته ایم و رمزگان این سکانس ها را در جهت پاسخ به این سؤال کلیدی که چرا شخصیت اول فیلم که نمونه روشنفکر طبقه متوسط شهری است، در انتهای حیات پرچالش اش به این نتیجه میرسد که باید خود را نابود کند، به کار گرفته ایم. با استفاده از مفاهیم ایدئولوژی از لویی آلتوسر، دلالت های ثانویه اسطوره زمان حاضر از رولن بارت و روشنفکر از آنتونیو گرامشی و چارچوب روش شناختی متاثر از نشانه شناسی جان فیسک به این نتیجه می رسیم که روشنفکر طبقه متوسط شهری در مواجهه با طبقه بالا به سوژه بودن خود پیبرده است و حاضر به توضیح وضع موجود نیست، بنابراین درصدد بر میآید با خودکشی، خود را از مناسبات حاکم بر حیات اجتماعی برهاند.

در این پژوهش انسجام سبک زبانی برنامه «خبر 20» در چارچوب نظریه ی طراحی مخاطب بررسی شده است. طبق نظریه ی طراحی مخاطب، گوینده سبک زبانی خود را متناسب با مخاطب خود انتخاب می کند و این مسئله در رسانه های خبری که نیاز به جذب و حفظ مخاطب دارند، از اهمیت برخوردار است. برای بررسی سبک زبانی برنامه ی «خبر 20»، سه بُعد زبان شناختی آوایی/واژگانی، اسم سازی، و ساخت معلوم/مجهول انتخاب شدند و انسجام سبکی برنامه در چارچوب هر یک از این ابعاد زبانی بررسی شد. برنامه ی «خبر 20» مربوط به تاریخ بیستم شهریورماه 1391 ضبط شد و گفتار مجری برنامه در «استودیو» و «سایه روشن» به صورت مکتوب درآمد و در قالب 15 بند خبری مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل از تحلیل داده ها نشان می دهد که صورت آوایی واژه ها در سبک «خبر 20» همانند سبک محاوره ای و غیررسمی است، اما دیگر ابعاد واژگانی، اسم سازی، و ساخت معلوم/مجهول در آن متمایل به سبک رسمی است.