فرناز معصوم زاده

خوشنویسی یکی از هنرهای خاص دوران اسلامی است و خط کوفی- اولین نشانهی ظهور این هنر- از همان ابتدا در پیوند با کلام الهی، اعتبار و ارزش خاصی را برای آن رقم زده است. این پشتوانهی معنوی به همراه حضور در عرصههای مختلف موجبات ظهور انواع کوفی را فراهم ساخت که ادوار و فرهنگهای مختلف سهم عمده ای در پروراندن ویژگیهای منحصربهفرد آن داشتند. در این میان سامانیان با احیای سنتهای هنری کهن، کیفیات و صفات ایرانی را در خط کوفی وارد کردند که نمونهی عالی آن در کتیبهی ظروف سفالین تجلی یافته است. در این مقاله ضمن استخراج انواع خط کوفی منقش بر این سفالینه ها و گنجاندن آن در طبقهبندی رایج خط کوفی، تحولات فرمی آن مورد بررسی قرار گرفته و سعی شده نیاز پژوهندگان این عرصه در حد امکان تأمین شود؛ از یک طرف خصوصیات هر یک از این خطوط جهت معرفی آن به طراحان معاصر بازنمایانده شده تا با آگاه ساختن آنها از پیشینه و اصول خط، در افزایش مهارتهایِ کاربردی آنان سهیم باشد و از طرف دیگر با تشخیص سیر تحولات صوری خط علاوه بر معرفی خاستگاه و منشاء گونههای مختلف، بر اساس آن سیری تاریخی ارائه گردیده که در کنار مؤلفههای دیگر میتواند راهگشای زوایای مبهم در گاهشماری این سفالینهها باشد.

سامانیان افزون بر ارتباط گسترده با مناطق مختلف، با احیای هنر ایران پیش ازاسلام، زمینه های رشد و شکوفایی فرهنگ و هنر ایران را فراهم آوردند. از دستاوردهای این زمینه سازی، کاربرد متفاوت تزیینات خوشنویسی بر ظروف سفال سامانی است که با تمرکز بر اندیشه ایرانی و  تأثیرپذیری از نقوش هم عصر خود در سفال دوره تانگ چین شکل گرفته است. مسئله اینجاست که تنوع خطوط کوفی و ساده سازی نقوش پرندگان در سفال سامانی چه شباهت هایی با نقوش سفال تانگ و تفکر آن دارد؟ این مقاله با هدف شناخت ویژگی های مشترک بصری و معنایی خوشنویسی و دیگر نقوش سفال دو منطقه نیشابور و چانگشا، بر این فرض می باشد که روابط بینافرهنگی میان این دو تمدن در شکل و محتوا، مبتنی بر چرخش زمان،گردش طبیعت و به ویژه ارتباط انسان با جهان هستی است که از طریق عناصر طبیعت در تزیینات بازنمایی شده است.نگارندگان با روش توصیفی-تحلیلی به مطالعه تطبیقی عناصر بصری و اندیشه های این دو دوره بر اساس اصول گشتالت پرداخته و به این نتیجه رسیده اند که نقوش سفال های هر دو منطقه بر پایه اصول گشتالت مشترکی شکل گرفته است که معناهای مشابهی از تفکر دائوئیستی و عرفان اسلامی را در بر دارد، به طوری که در طرح اندازی برخی از نقوش رایج سفال سامانی تأثیراتی از تفکر چین مشاهده می شود.   

حروف   نگاری دیجیتال، صورت تکامل   یافته ارتباطات کلامی در جوامع هوشمند است؛ ارتباطات کلامی ای که برخاسته از نیازهای ارتباطی نوین در رسانه های قرن بیستم میلادی است. از این رو، در این مقاله، با هدف درک اصول حروف   نگاری دیجیتال، نخست، این پرسش به میان می آید که در گذار از عصر چاپ به عصر دیجیتال، چگونه انواع حروف نگاری شکل گرفته است. بدین منظور، در آغاز، بُعد اندیشه شناختی دگرگونی حروف نگاری چاپی به حروف نگاری پویا ارزیابی می شود. سپس، با تحلیل چگونگی سیر شکل گیری و دگرگونی حروف نگاری دیجیتال در رسانه های دیجیتال، چنین آشکار می شود که در پی نگره های جام بلورین، شعر تجسمی و دریافت عین مشاهده، به ترتیب حروف نگاری شفاف، بیان گرا و تعامل گرا شکل گرفت که نقش مخاطب را، به ترتیب از خواننده به بیننده و سپس به کاربر پیش می برد. پرسش دوم، درباره خاستگاه انواع ارتباطات کلامی در این سه نوع حروف نگاری و نقش آن خاستگاه، در گسترش اصول تخصصی حروف نگاری دیجیتال است. پس به روش اسنادی، شیوه های ارتباطات کلامی در رسانه های چاپی، پویا و دیجیتال از منظر مک لوهان و مانویچ تحلیل می شود؛ چنانکه در پایان، چهار اصل کاربردپذیری، فرامتنی، کرانمندی و تعامل گرایی، با تکیه بر مطالعات جویس یی و همچنین با توجه به خاستگاه رسانه ها و نقش تعیین کننده آن ها در شکل گیری اصول حروف نگاری دیجیتال تشریح و در یک نمودار گرافیکی ارائه می شود. کوتاه باید گفت، حروف نگاری دیجیتال، برآمده از اندیشه دریافت عین مشاهده است که بر اساس نظریه مک لوهان، عضو مصنوعی جدیدی از بدن انسان را امتداد می دهد. این نوع از حروف نگاری، با نیمکره راست مغز درک می شود و با توجه به اینکه نقش مخاطب، در ارتباط با این حروف نگاری از بیننده و شنونده، به کاربر تغییر می کند، یک هنر تعاملی است که با کمک این چهار ویژگی، نوعی ارتباط کلامی چندوجهی و همزمان ایجاد می کند؛ ارتباط  کلامی که در گذشته به واسطه گفتار و نوشتار محدود به ارتباط دیداری و شنیداری بود.