هادی سلیمانی ابهری

دردو دهه اخیر، بعد از ورود مباحث اموزش فلسفی کودکان به عرصه مطالعات وپزوهشهای اهل نظر در ایران، بویژه با استقبالی که از رویکرد P4C (philosophy for children) به عمل آمد، تلاشهایی در تحلیل وبررسی ومعرفی وحتی اجرای آن به اشکال گوناگون، مانند ارائه مقالات در نشریات، تشکیل همایش ها و کارگاه های آموزشی، تالیف وترجمه کتب صورت گرفت. درسنوات اخیر این همت ها به سطحی رسیده است که برنامه ریزی درحد پذیرش دانشجودرسطحPHD برای آن صورت می گیرد . جای خالی بررسی نظرات لیپمن (بانی این نوع از آموزش درنیم قرن اخیر)، درمقایسه با نظام تعلیم وتربیت اسلامی، مارا برانگیخت تا با تاملی در آموزه های وحیانی، جایگاه آموزش تفکر خلاق وانتقادی درتعلیم وتعلم اسلامی را بازشناسی کنیم. دراین بررسی ومقایسه، نزدیکی شیوه های تربیت دینی برای فراهم کردن بسترهای آموزش تفکر خلاق واکتشافی، با روش ها ودیدگاه های لیپمن (lipman ) آشکار گردیده است.

تاریخ قرون میانه شبه قاره هند، با ظهور آثار قرآنی و تفاسیری که گرایش های اخلاقی و عرفانی در آنها برجستگی دارد، همراه بوده است. برخی از این آثار به مفسرانی از خود شبه قاره و برخی به مهاجران ایرانی تعلق دارد. این جستار به روش استناد تاریخی، ضمن بیان تاریخ تفسیر و مراحل آن در شبه قاره، به شیوه توصیفی- تحلیلی، گرایش های اخلاقی و عرفانی دو مورد از تفاسیر قرن هشتم و نهم هجری آن دیار را بررسی کرده، زمینه های تاریخی پیدایش تفاسیر با گرایش های یادشده را آشکار می کند.

علی رغم جایگاه والای قرآن در بین مسلمین و به عنوان منبع الهام بخش بسیاری از تمدن های شکل گرفته بعد از ظهور اسلام، بررسی سیرتاریخی تفسیر در شبه قاره ی هند، نشان می دهد که تاریخ تفسیر نگاری در آن سرزمین به ویژه قبل از دوره ی معاصر، در پژوهش های قرآنی بسیار مغفول واقع شده است. با ضرورت رفع این خلاء پژوهشی، جستار کنونی با بهره گیری از مطالعات بین رشته ای، و به شیوه ی توصیفی تحلیلی و استناد تاریخی، تفاسیر تدوین یافته ی شبه قاره را مورد تبیین قرار داده است. پژوهش حاضر در ابتدا این تفاسیر را با گرایشات عرفانی، کلامی و فلسفی در مرحله ی تکوینِ تفسیر معرفی و تبیین می کند و در دوره ی توسعه ی تفسیر، تفاسیر با گرایشات اخلاقی و عقلی به ویژه تفاسیر به روش «ساختاری» را با تحلیل شرایط اجتماعی مفسرین و ویژگی تفاسیر آنها بررسی کرده و ابعادی از قرآن پژوهی شبه قاره، با محوریت سیر تاریخی آثار تفسیری مکتوب به زبان عربی را از ورود تمدن اسلامی به آن دیار تا قرن دواز دهم مورد تحلیل قرار می دهد.

تحولات فرهنگی در عصر حاکمیت تیموریان هند، نقطه عطفی در تاریخ این سرزمین به شمار می رود. این دگرگونی درجنبه های مختلف، از جمله تولید مکتوبات بسیار غنی جلوه گر شد که از میان آنها، آثار قرآنی که در نوع خود در جهان اسلام و برخی در تاریخ مطالعات قرآنیِ شبه قاره کم نظیرند جایگاهی خاص دارند. پدیدآورندگان آن آثار، گاه چهره های سیاسی از شخصیت های هندی یا ایرانیان مهاجر مؤثر در ابعاد سیاسی اجتماعی دردوره گورکانیان شبه قاره هند بوده اند. این پژوهش با بهره گیری از مطالعات میان رشته ای (تاریخ اسلام و علوم قرآنی) و با روش توصیفی و تحلیل و استناد تاریخی، به معرفی شخصیت های سیاسی اجتماعی قرآن پژوه در عصر گورکانیان هند و بررسی برخی از آثار تفسیری آنان می پردازد.

قدمگاه ها مکان های مقدسی اند که در ایران قدمت تاریخی و قدیمی دارند و در حکم میراثی فرهنگی و مذهبی شناخته می شوند. در بیشتر مواقع، جای پای مقدسی در قدمگاه ها نصب شده است که بیشتر آنها به امام هشتم، علی بن موسی الرضا (ع) نسبت داده می شوند. پراکندگی قدمگاه ها در استان های جنوبی ایران، بیشتر است. در این مقاله به جای پاهای موجود در برخی از قدمگاه ها و ارتباط آنها با جای پاهای طبیعی توجه شده است؛ همچنین موقعیت مکانی قدمگاه ها با منابع آبی ارزیابی و تحلیل شده است.براساس گزارش های در دسترس و همچنین مشاهده برخی جای پاها در قدمگاه ها، اطلاعات ضروری برای چنین ارزیابی به دست آمد. ردپای طبیعی انسان ها از بسیاری نقاط دنیا گزارش شده است؛ ولی نوع سنگ و هندﺳه جای پاها در قدمگاه ها گواهی بر دست کَند و مصنوعی بودن آنهاست. ردپاهای طبیعی در سنگ های رسوبی یا سنگ های آذرآواری (خاکسترهای آتشفشانی) یافت می شوند. این در حالی است که جای پاهای نصب شده در قدمگاه ها، روی سنگ های آذرین یا دگرگونی نیز حجاری شده اند.با وجود این، نقش جای پا در قدمگاه، به لحاظ تاریخی یادآور روایت حضور امام معصوم(ع) یا امامزاده ها در آن مکان است که به طور معجزه آسایی جای پای آنها در سنگ نقش بسته است. از طرف دیگر قدمگاه ها در ایران، بیشتر در نزدیکی چشمه ها و منابع آبی بنا شده اند و به نوعی، تداعی کننده تقدس آب در ایران اند. در ایران، پاکیزه نگه داشتن آب و همگانی دانستن منابع آبی همراه با رویکردهای آیینی و باورهای تاریخی مذهبی است و ساخت قدمگاه تلاش ایرانی ها را در این راستا نشان می دهد.

در این مقاله به مقایسه وجوه مشترک دوران تحول درونی آگوستین و غزالی، به ویژه تحول روحی و سلوک اخلاقی آنها در زندگی پرداخته شده است؛ شباهت هایی که مبتنی بر دغدغه یکسان آنها در جستجوی دردمندانه از یقین، معنای خوشبختی و نحوه سلوک در نیل به سعادت و فضایل اخلاقی بوده است. در این جستارکه به روش توصیفی- تاریخی و مطالعه کتابخانه ای شکل گرفته است، ضمن پرتو افکنی به حالات روحی و اخلاقی مشابه غزالی و آگوستین، زمینه های تحول روحی آنان در تأملی معرفتی و متدولوژیک تبیین و به روش شهودی هر دو در نیل به یقین و حصول سعادت از راه بازگشت به خدا و کسب رضای او از طریق تخلق به فضایل اخلاقی تأکید شده است. در پی آن، نظام اخلاقی آگوستین و غزالی برای نیل به سعادت مقایسه و به مبنای تلفیقی نظام اخلاقی آنان اشاره و وجوه متمایز غزالی از آگوستین، مانند قبول منزلت عقل در فرجام عمر و نیز پرهیز او از حصرگرایی در مورد سعادت پیروان مذاهب بررسی شده است.