امیر یزدیان

آشنایی روحانیون با مهارت های رسانه ای و به عبارتی، کسب سوادرسانه ای به طلاب، امکان برخورد هوشیارانه با پیام را داده تا با دید انتقادی آن را بررسی و دلایل تولید پیام را با توجه به نگرش متولیان رسانه ها بررسی کنند و در نهایت، با تولید محتوا در فضای مجازی، از رسانه به عنوان ابزاری قدرت مند و اثرگذار و فرصتی بی بدیل برای راهنمایی و هدایت مخاطبان به شریعت بهره گیرند. از این رو، این تحقیق با هدف بررسی سطح سوادرسانه ای و شناسایی میزان توانایی تولید محتوای دینی طلاب در فضای مجازی انجام شده است. روش تحقیق پیمایشی و از تکنیک پرسش نامه برای گردآوری داده ها و از نرم افزار spss برای تجزیه [1]وتحلیل استفاده شد. نتایج نشان داده، اکثر طلاب از نظر سوادرسانه ای و نگاه انتقادی بالاتر از حد متوسط و میزان توانایی تولید محتوای آنان در وضعیت متوسط و مورد انتظار قراردارد. همچنین بین متغیرهای توانایی تولید محتوا و سوادرسانه ای (r=0/391, sig. =0/000) همبستگی معنادار و رابطه مستقیم است. علاوه بر این، نتایج حاصل از رگرسیون چندمتغیره نشان داد که نگاه انتقادی، بیشترین همبستگی را با سوادرسانه ای دارد، اما توانایی تولید محتوا،کمترین همبستگی را با این متغیر دارد.

اولین مطالعات در حوزه دین و رسانه را می توان در دهه های 70 و 80 میلادی پیگیری کرد. اما تا قبل از دهه 90 میلادی این حوزه مطالعاتی به طور جدی در کانون توجه اندیشمندان قرار نگرفته بود. تأثیرپذیری مطالعات رسانه از مطالعات فرهنگی و دین گریزی به عنوان خصلت مهم ادبیات مطالعات فرهنگی یکی از عوامل مهم دوری دین از فضای مطالعات رسانه در آن سال ها بود. همچنین، اندیشمندان علوم دینی رسانه های جمعی را عامل تضعیف دین می دانستند و به همین خاطر، کم تر توجهی به مطالعات رسانه داشتند. با این حال، تأکید رویکردهای فرهنگی بر فرایندهای معناسازی در جامعه و اهمیت دین در مقام یکی از مهم ترین مولفه ها در فرایند معناسازی عاملیت انسانی موجب شد تا توجهات به سمت دین معطوف گردد. از همین روی، از دهه 90 میلادی شاهد رشد ادبیات حوزه مطالعاتی دین و رسانه هستیم. مطالعاتی که با تلاش های اندیشمندانی چون کلیفورد گیرتز و جیمز کری آغاز شد و تا به امروز ادامه داشته و به واسطه نفوذ گسترده رسانه های نوین و ویژگی های منحصربفرد آنها در سطح جامعه، افزایش نیز یافته است. بررسی عملکرد گروه های دینی، رویکرد مخاطب محور، بررسی پوشش خبری دین، تحلیل محتوای مضامین دینی، سیاست گذاری و تحلیل محتوای انتقادی از جمله عرصه های مطالعاتی حوزه دین و رسانه در این سال ها بوده اند. اما، مهم ترین رویکردهای این عرصه مطالعاتی نوظهور را می توان در «جبرگرایی تکنولوژیک» مارشال مک لوهان، «رسانه ای شدن دین» استیگ هاروارد، «وساطت معنا» استوارت هوور، «وساطت گونه های مقدس» جی. لینچ و «ساخت اجتماعی دینی فن آوری» هیدی کمبل جستجو کرد.

تحقیق حاضر با تمرکز بر نظریه سواد رسانه ای انتقادی که به طور خاص به جنبه انتقادی سواد رسانه ای می پردازد، سعی دارد تا علاوه بر افزودن ادبیات نظری، گام های مفیدی را برای فعالیت در این عرصه بردارد. گسترش مهارت های سواد رسانه ای برای حفاظت از شهروندان در برابر اثرات مخرب پیام های رسانه ای، یکی از مهم ترین ابزارهای نهادهای سیاست گذار در عرصه آموزش هر کشوری است. متاسفانه این مهم در ایران مورد توجه قرار نگرفته است. شش مصاحبه بر اساس فیلم کرش با دانشجویان کارشناسی ارشد تحقیق در ارتباطات دانشکده صدا و سیما ج.ا.ا. به عنوان کارشناسان عرصه رسانه انجام شد. سوالات بر مبنای مفاهیم پنج گانه سواد رسانه ای انتقادی (عدم شفافیت، رمزها و قواعد، رمزگشایی مخاطب، محتوا و پیام، انگیزه) و البته فیلم کرش تنظیم شده بودند. با انجام این تحقیق، عدم انسجام در آموزش انتقادی و در نتیجه توانمندی انتقادی نامتوازن دانشجویان در هنگام مواجهه با پیام، آشکار شد.