حسن خیری

نقد علوم انسانی و بررسی اعتبار قضایای آن از موضوعاتی اساسی است که به رغم قدمت آن هنوز محل بحث و مناقشه است. علامه طباطبایی از جمله اندیشمندانی است که با طرح اعتباریات به نقد زیرساخت های این علوم مبادرت کرد. علامه با تقسیم اعتباریات به ثابت و متغیر و اعتباریات پیش از اجتماع و پس از اجتماع ساختار دانش را بر حقیقت گرایی و ملاحظه علم ورای فرهنگ را بنا نهاد. این مداقه علمی با تفحصات علمی شاگردان ایشان نظیر شهید مطهری با طرح بحث فطرت ادامه یافت. در این مقاله بر آن هستیم تا با تشریح اعتباریات علامه طباطبایی و تلفیق آن با اعتقاد به فطرت در آدمی به ارزیابی علوم انسانی مبتنی بر اومانیسم در اشکال مختلف رویکردی آن از جمله رویکردهای اگزیستانسیالیستی و مارکسیستی بپردازیم. اذعان به قلمرو حقیقی و اعتباری، متمایز شدن رویکرد فطری از فرهنگی و اقتضاءات اعتراف به فطرت و وجود ساحت اعتباریات حقیقی و پیش از اجتماع و علوم انسانی متعهد از مباحثی است که در این مجال بدان پرداخته شده است.

اصالت فرد یا جامعه یا هر دو از کاستی و نارسایی هایی در رنج است؛ از جمله اینکه در این رویکردها انسان و تحولات انسانی، بریده از شبکه پیچیده جهان هستی در نظر گرفته می شود. و به تقلیل می گراید که بنا دارد تحولات انسانی را در قالب فرد و جامعه تحلیل نماید و به تأثیرات محیطی و غیر انسانی نمی پردازد. این نوشتار با بررسی و بازخوانی حکمت صدرایی بر آن است که اولا با التزام به حکمت متعالیه و رویکرد اصالت وجودی می توان هویتی متمایز برای جامعه قائل شد . ثانیا بر این مبنا می توان جامعه را از گذشته و حال و آینده یکپارچه و به عنوان سر جمع تمام اعمال مشاهده کرد و ثالثا بر اساس سعه وجودی فرد و جامعه آثار ملکوتی مترتب بر آنها را مورد اذعان قرار داد. و رابعا ایرادات مترتب بر اندیشه پذیرش اصالت جامعه در عین هویت متکثر به تکثر افراد و امثال آن را تبیین نمود.

در این مقال نخست مبنای نظری حکمت صدرایی به عنوان ملاک ارزیابی تشریح شده و آنگاه منظومه فکری بوردیو مطرح و به نقد دیدگاه او مبادرت می شود. در مبنای نظری بحث اصالت وجودی فرد و جامعه ، حرکت جوهری ، مقیقت انسان، منابع شناخت، فطرت گرایی و تکامل گرایی از نظر ملاصدرا بیان شده است. و در رویکرد انتقادی بوردیو، تلاش برای از میان برداشتن ضدیت کاذب میان عینیت گرایی و ذهنیت گرایی، بررسی طبیعت ثانوی و تجارب جامعه شناسان درون عرصه ها به عنوان جهانی علمی و آکادمیک ، عاملان اجتماعی را شناسایی دانستن که از دلایل پیروی می کنند و نه محکومان نیروهای مکانیکی و انتخاب گران خود آگاه و اعتقاد به اینکه طبیعت ثانویه در درون فضا ها و عرصه ها شکل می گیرد و عرصه ها ساختارهایی هستند که استراتژی ها و مبارزه ها درآن رخ می دهد؛ از جمله مباحثی است که پیگیری شده است. ناتوانی در تلفیق عاملیت- ساخت و برداشت ناتمام از جامعه سنتی و مدرن و منطق رفتار در این جوامع، ارائه راهی برای برون رفت از جبر گرایی و تعینات اجتماعی از جمله مواردی است که در نقد بوردیو مورد توجه قرار گرفته و در پایان تلاش شده است با ارائه نظریه هویت فضا، غلبه احساسات؛ غلبه تعلقات اجتماعی و گزینش عقلانی و ارائه مدل حرکت فرد و جامعه گزارش دقیقتری از فرآیند تحولات جامعه انسانی ارائه گردد.

مشارکت عملی جمعی، آگاهانه و داوطلبانه است که از دخالت شهروندان درسطوح مختلف در امورعمومی گرفته تا انداختن رأی به صندوق برای رسیدن به نیازهای اجتماعی و تصمیم گیری های سیاسی را شامل میشود. مشارکت عقلانی ترین رفتار و کنش انسانها درجامعه است که میتواند زمینه ساز توسعه سیاسی گردد و رابطه مستقیم آن با مشارکت سیاسی ضروری است که جزئی از رفتار اجتماعی محسوب میگردد. لذا هدف از انجام این پژوهش بررسی میزان تاثیرپذیری توسعه سیاسی از مشارکت سیاسی-اجتماعی مردم در استان مرکزی میباشد که برای اثبات آن از روش پیمایشی استفاده شده است. روش نمونه گیری دراین پژوهش از نوع نمونه گیری خوشه ای است. برهمین اساس از کل جامعه آماری به تعداد 448226 نفر، جمعیت بالغ بالای ۱۸ سال شهرستان های استان مرکزی، طبق محاسبه فرمو ل کوکران 383 نفر حجم نمونه تعیین گردید و درادامه به بررسی سوال؛ میزان ارزیابی طرح توسع هسیاسی از چه طریق بر مشارکت سیاسی-اجتماعی افراد 18 تا 38 سال در استان مرکزی و توابع آن منجر میگردد؟ پرداخته می شود که نتیجه آن نشان دهنده چرخه ای فعال در مشارکت جدی در تمام زمینه ها است و بواسطه آن رشد جامعه مدنی و توسعه سیاسی احصاشده است. بدلیل وجود موانع ساختاری، فقدان بسترهای لازم، نبود فرهنگ سیاسی توده مردم روند کندی داشته. طبق نتایج حاصل از روش تحقیق مذبور و برمبنای پرسش مطرح شده بین متغیرهای وابسطه ی مشارکت سیاسی-اجتماعی و میزان تاثیرپذیری توسعه سیاسی از این متغیرها رابطه معنادار ومستقیمی وجود دارد و توسعه سیاسی بیشترین تاثیرپذیری را ازمتغیر مشارکت سیاسی دارد.