مهتاب بلوکی

"کافکا، نویسنده ای که آوازه او در قرن بیستم جهانی شد، با انگیزه اولیه خلق آثار ادبی به ادبیات روی نیاورد. او که از کودکی از سلطه مستبدانه پدری رنج میبرد، می پنداشت که با انعکاس آلام و خشم خویش در نوشته هایش، به نوعی خود را از قید این سلطه همه جانبه رها خواهد ساخت. هدف این مقاله، نشان دادن این نکته است که نه تنها امر نوشتن باعث رهایی کافکا نشد بلکه کابوس مخوف پدر را در آثار و ذهن او بیش از پیش تثبیت کرد و نهایتا او را به وضعیتی خلا گونه کشاند که امکان هرگونه قاطعیت در تصمیم گیری در زندگی از او سلب شد، گویی که هرگز زاده نشده است.

اگر قلمرو ظواهر، ژنه را مسحور می کرد همان گونه که شور او برای تئاتر موید این نکته است، اما از سر تفنن نبود که او شخصیت های دراماتیک خود را از واقعیت تهی ساخت تا هویتی دیگر را که از قبل ظاهر خویش به دست آورده اند، به آنها ببخشد. قصد ژنه حرکتی نظام مند در جهت تهی سازی واقعیت بود که همان گونه که میشل کرون متذکر می شود، شخصیت هایی را شکل می دهد که میتوان آنها را «خلاهای منسجم» نامید. به عبارت دیگر ظواهری به وجود می آیند که در هنجارهای روانشناختی نه در تقلید از واقعیت هیچ گونه وجه مشترکی با شخصیت دراماتیکی که تماشاچی عادت به دیدن آن روی صحنه دارد، ندارد. تشدید این ظواهر در نمایشنامه ها یکی از شیوه هایی است که به ژنه امکان داده است تا تئاتر سنتی را ساختارزدایی کند.

"از میان مضامینی که شخصیت های ژنه را به حضورهایی غایب تبدیل می کند، مضمون نور از دو ارزش گذاری مشخص برخوردار است. هنگامی که کنش نور به شخصیت ها برمی گردد، این مضمون آنها را به ظواهری خالص بدل می کند چرا که به عنوان عامل خالص سازی به آنها این امکان را می دهد که تصویر آرمانی خویش را به دست آورند. هنگامی که نور به عنوان عنصر ضروری صحنه آرایی مطرح می شود، با غرق کردن هم زمان صحنه و تماشاچیان در نور، این عنصر به عنوان عامل خلا در تئاتر ژنه خود را نمایان می کند. به این ترتیب نور خلا آفرین نمایش نامه ها به شخصیت ها این امکان را می دهد تا جوهر خویش را در ظواهر خالص شده بیابند و دنیای غیر معنوی خود را به جهانی تغییر دهند که نظم آن با نظم دنیای واقعی به مقابله برمی خیزد."