آشنایى با کتابخانه تخصّصى و بانک اطّلاعات حدیث
آرشیو
چکیده
متن
پیشرفت تکنولوژى، موجب تحولات گسترده اى در مقوله اطلاع رسانى گشته است. کتابخانه ها که به نحوى گسترده در مسئله اطلاع رسانى نقش دارند، براى ایفاى هرچه بهتر نقش خود، مناسب با پیشرفتهاى به دست آمده، نیاز به سازماندهى جدیدى دارند. در این میان، کتابخانه هاى تخصّصى، جایگاه ویژه اى مى یابند. این کتابخانه ها که با محوریت موضوعى خاص شکل مى گیرند، در اطلاع رسانى در موضوع خاص خود، از اهمیت فوق العاده برخوردارند.
کتابخانه تخصصى حدیث، به منظور گردآورى میراث سترگ معصومان و آثار و منابع حدیثى و مرتبط با حدیث، شکل گرفته است، تا پژوهشگران این رشته، دسترسى بهترى به منابع مورد نیاز خود (در هرچه مایه ورتر ساختن پژوهشها) داشته باشند. متون و منابع این کتابخانه به گونه اى گردآورى و برنامه ریزى شده که هر پژوهشگر در مراجعه به این کتابخانه، به تمامى منابع و اطلاعات مورد نیاز، دسترسى داشته باشد.
موسسه فرهنگى دارالحدیث، با پایه گذارى کتابخانه تخصصى حدیث، ضمن دست یابى به اهداف پژوهشى خود، مى کوشد تا کتابخانه را به صورت مرکز اطلاع رسانى کارآمدى در حوزه حدیث و دانشهاى وابسته درآورد. بدین جهت، خدمات کتابخانه، علاوه بر پژوهشگران این مؤسسه، در اختیار عموم پژوهشگران و دانشجویان قرارمى گیرد.
کتابخانه تخصصى حدیث، همزمان با افتتاح موسسه فرهنگى دارالحدیث، در تاریخ 22/8/74، در سالروز ولادت فرخنده فاطمه زهرا(س) در شهر قم رسما آغاز به کار کرد. این کتابخانه، نخستین کتابخانه تخصصى حدیث در جمهورى اسلامى ایران است. در این نوشتار با بخشهاى مختلف کتابخانه آشنا مى شویم:
1ـ بخش کتابهاى چاپى:
کتابهاى چاپى کتابخانه تخصصى حدیث، به بیش از چهارده هزار جلد، در موضوعات حدیث، رجال، درایه و دیگر موضوعات مرتبط با حدیث و علوم حدیث، مى رسد. گردآورى کتابهاى چاپى کتابخانه، علاوه بر تهیه کتابهاى چاپ داخل کشور، با حضور جدّى در نمایشگاههاى بین المللى کتاب براى تهیه آثار نشریافته در کشورهاى اسلامى، صورت گرفته و همچنان ادامه دارد. مجموعه کتابهاى چاپى، بخصوص تک نگاریهاى کتابخانه در زمینه حدیث، علوم حدیث و مسائل مرتبط با حدیث، به لحاظ اشتمال بر مهمترین و کارآمدترین جوامع حدیثى شیعه و اهل سنت ـ همچون بحار الانوار، وافى، وسائل الشیعه، مستدرک الوسائل، کتب شیخ صدوق، کتب شیخ مفید، کنزالعمال، جامع الاحادیث، جامع المسانید و… ـ و منابع پژوهش فرق مختلف اسلامى، مجموعه اى کم نظیر است.
غناى این بخش از کتابخانه، در بیش از یک سالى که مورد استفاده پژوهشگران و دانشجویان بوده است، مورد تحسین قرار گرفته است. با توجه به گردآورى روزافزون منابع و آثار مورد نیاز کتابخانه، توسعه و تکمیل این بخش در حال انجام است و کار مجموعه سازى کتابهاى مورد نیاز در موضوعات مختلف نیز جریان دارد.
2ـ رده بندى کتابخانه
کتابخانه بر اساس رده بندى کنگره تنظیم شده است. طبقه بندى کتابهاى حدیثى در رده بندى کنگره، بر اساس تاریخ تألیف و درگذشت مؤلفان آثار است. بنابراین، کتابهاى حدیثى بر اساس قرن تألیف آنها در کنار هم قرار مى گیرند. آثار مربوط به یک مؤلف نیز همه در کنار هم جاى مى گیرد. همچنین آثار پدید آمده دیگر درباره هریک از کتب حدیثى کهن در کنار کتاب اصلى قرار مى گیرد؛ مثلا آثار منتشرشده مرتبط با اصول کافى ـ اعم از ترجمه، شرح، تحقیق، معجم و… ـ در کنار اصول کافى قرار مى گیرد. در این صورت، به آسانى مى توان به تمام آثارى که در ارتباط با اصول کافى نگاشته شده، دست یافت. همچنین چاپها و تحقیقهاى مختلف از یک اثر نیز در کنار همان اثر قرارمى گیرد.
کار فهرست نویسى تمام کتابهاى کتابخانه به پایان رسیده است و فهرست نویسى کتابهاى جدیدى که به کتابخانه مى رسد، بروز است. اطلاعات کتابها، هم در برنامه کامپیوتر کتابخانه موجود است و هم لیست چاپ گرفته آن در دسترس مراجعان قراردارد. به کتابهاى مورد نیاز، مى توان از طریق موضوع، نام اثر، نام مؤلف و… دست یافت. نرم افزار مورد استفاده که با توجه به نیازهاى کتابخانه نوشته شده، از قابلیّت جستجوهاى کارکترى و تهیه گزارش از لیستهاى مختلف نیز برخوردار است.
3ـ آرشیو نشریات
آرشیو نشریات کتابخانه با بیش از پنجاه عنوان نشریه داخلى و خارجى، در کنار کتابخانه، آماده استفاده است از اغلب نشریات موجود در آرشیو، دوره کاملى در دسترس است. در این بخش، نشریاتى که به نحوى مقالات حدیثى را دربر دارند، گرد آمده اند؛ همچنین نشریاتى که در زمینه اطلاع رسانى کتابها منتشر مى شوند. آرشیو نشریات، فهرستى از مقالات حدیثى منتشرشده در نشریات ایران را در قالب مقاله نامه حدیث، در دست تهیه دارد که بخشى از کارهاى آن انجام گرفته است.
4ـ کتابهاى خطى
بخش کتابهاى خطى کتابخانه، همچون بخش کتابهاى چاپى، گردآورى منابع و آثار مورد نیاز پژوهشگران حدیثى را دنبال مى کند. تاکنون، علاوه بر تهیه تعدادى نسخه خطى، کپى بیش از پانصد جلد کتاب خطى حدیثى و مرتبط با علوم حدیث نیز تهیه شده است و مورد استفاده مراجعان قراردارد. این بخش، در صدد فراهم آوردن همه منابع مورد نیاز پژوهشگران حدیثى در این زمینه است و با برنامه ریزى به عمل آمده، یکى از بخشهاى در دست توسعه و گسترش کتابخانه خواهد بود. مجهّز ساختن کتابخانه به دستگاههاى عکس بردارى و تصویر کامپیوترى و تهیه میکروفیلم از مجموعه هاى حدیثى، از برنامه هاى آتى کتابخانه است.
5ـ پایان نامه ها
در این بخش کتابخانه، پایان نامه هاى نوشته شده حدیثى و مرتبط با علوم حدیث، گردآورى و طبقه بندى مى شود. تاکنون کپى تعدادى پایان نامه حدیثى در این بخش تهیه شده است و گردآورى کپى پایان نامه هاى دیگر مرتبط با موضوع کتابخانه نیز ادامه دارد. کتابخانه، در جهت حمایت از پایان نامه هاى حدیثى، به دانشجویانى که موضوع پایان نامه آنها حدیث و علوم مرتبط با آن باشد، خدمات ویژه اى ارائه مى دهد. گفتنى است موسسه فرهنگى دارالحدیث نیز از این نوع پایان نامه ها حمایت مى کند.
6ـ بخش خدمات کتابخانه
همچنانکه اشاره شد، کتابخانه تخصصى حدیث، به منظور فراهم آوردن آثار و منابع مورد نیاز پژوهشگران دارالحدیث و همچنین غنابخشیدن به پژوهشهاى حدیثى شکل گرفته است. بدین جهت، خدمات کتابخانه تخصصى و بانک اطلاعات حدیث، علاوه بر محققان دارالحدیث، در اختیار عموم پژوهشگران و دانشجویان قرارمى گیرد. بدین منظور، کتابخانه با برخوردارى از سالن مطالعه مناسب و میزهاى مطالعه انفرادى، فضاى مناسبى براى ارائه خدمات خود فراهم آورده است و برادران و خواهران، در سالن هاى جداگانه، مى توانند از خدمات کتابخانه استفاده نمایند.
کتابخانه، افزون بر خدماتى که در اختیار عموم پژوهشگران و دانشجویان قرارمى دهد، بخشى به نام خدمات ویژه نیز دارد. در این بخش، به پژوهشگرانى که داراى شرایط ویژه اى باشند و دانشجویان رشته هاى حدیث و علوم حدیث که در حال تهیه پایان نامه هستند، خدمات ویژه اى ـ همچون استفاده از کتابخانه به صورت قفسه باز و اختصاص اتاق ویژه ـ ارائه مى شود.
کتابخانه، با برخوردارى از شبکه کامپیوترى، به مراجعان خود در زمینه هاى مختلفى که نیاز به فهرستهایى از کتابها دارند، خدمات لازم را ارائه مى دهد. همچنین بخش کپى کتابخانه، در صورت نیاز مراجعان به کپى صفحاتى از کتاب، نیازهاى آنان را برآورده مى سازد.
7ـ بانک اطلاعات حدیث
در کنار کتابخانه، بانک اطلاعات حدیث قراردارد. در این بانک، همه نرم افزارهاى مرتبط با حدیث و علوم حدیث (تهیه شده در داخل و خارج از کشور)، گردآورى شده است. بانک اطلاعات حدیث، با متصل بودن به شبکه داخلى دارالحدیث و اتصال به شبکه «صبا»1 و برخوردارى از چند دستگاه کامپیوتر، آماده ارائه خدمات به عموم پژوهشگران و دانشجویان علاقه مند در این زمینه است. مجموعه نرم افزارهاى گردآمده در این بانک، بخصوص براى پژوهشگرانى که در تصحیح و مصدریابى آثار روایى همت گمارده اند، تسهیلات بزرگى فراهم آورده است.
بخشى از آثار حدیثى و رجالى که نرم افزار آنها در بانک اطلاعات حدیث موجود است، عبارتند از: بحارالانوار، وسائل الشیعه، مستدرک الوسائل، کتب اربعه، کتب شیخ مفید، کتب شیخ صدوق، اهم متون حدیثى شیعه (حدود هفتاد جلد کتاب)، مداخل حدیث بیش از دوهزار جلد کتاب حدیثى (یا مشتمل بر حدیث) شیعه، فهرست رجال کتب شیعه، صحیح مسلم، صحیح بخارى، سنن نسایى، سنن ابن ماجه، سنن ترمذى، سنن ابى داوود، مسند ابن حنبل، موطّأ مالک، سنن دارمى، کنزالعمال، مستدرک حاکم، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، فهرست رجال کتب اهل سنت و….
________________________________________
1 . این شبکه تمام پایان نامه هاى دانشگاهى را تحت پوشش دارد و به وسیله آن مى توان با شبکه اینترنت نیز مرتبط شد.
کتابخانه تخصصى حدیث، به منظور گردآورى میراث سترگ معصومان و آثار و منابع حدیثى و مرتبط با حدیث، شکل گرفته است، تا پژوهشگران این رشته، دسترسى بهترى به منابع مورد نیاز خود (در هرچه مایه ورتر ساختن پژوهشها) داشته باشند. متون و منابع این کتابخانه به گونه اى گردآورى و برنامه ریزى شده که هر پژوهشگر در مراجعه به این کتابخانه، به تمامى منابع و اطلاعات مورد نیاز، دسترسى داشته باشد.
موسسه فرهنگى دارالحدیث، با پایه گذارى کتابخانه تخصصى حدیث، ضمن دست یابى به اهداف پژوهشى خود، مى کوشد تا کتابخانه را به صورت مرکز اطلاع رسانى کارآمدى در حوزه حدیث و دانشهاى وابسته درآورد. بدین جهت، خدمات کتابخانه، علاوه بر پژوهشگران این مؤسسه، در اختیار عموم پژوهشگران و دانشجویان قرارمى گیرد.
کتابخانه تخصصى حدیث، همزمان با افتتاح موسسه فرهنگى دارالحدیث، در تاریخ 22/8/74، در سالروز ولادت فرخنده فاطمه زهرا(س) در شهر قم رسما آغاز به کار کرد. این کتابخانه، نخستین کتابخانه تخصصى حدیث در جمهورى اسلامى ایران است. در این نوشتار با بخشهاى مختلف کتابخانه آشنا مى شویم:
1ـ بخش کتابهاى چاپى:
کتابهاى چاپى کتابخانه تخصصى حدیث، به بیش از چهارده هزار جلد، در موضوعات حدیث، رجال، درایه و دیگر موضوعات مرتبط با حدیث و علوم حدیث، مى رسد. گردآورى کتابهاى چاپى کتابخانه، علاوه بر تهیه کتابهاى چاپ داخل کشور، با حضور جدّى در نمایشگاههاى بین المللى کتاب براى تهیه آثار نشریافته در کشورهاى اسلامى، صورت گرفته و همچنان ادامه دارد. مجموعه کتابهاى چاپى، بخصوص تک نگاریهاى کتابخانه در زمینه حدیث، علوم حدیث و مسائل مرتبط با حدیث، به لحاظ اشتمال بر مهمترین و کارآمدترین جوامع حدیثى شیعه و اهل سنت ـ همچون بحار الانوار، وافى، وسائل الشیعه، مستدرک الوسائل، کتب شیخ صدوق، کتب شیخ مفید، کنزالعمال، جامع الاحادیث، جامع المسانید و… ـ و منابع پژوهش فرق مختلف اسلامى، مجموعه اى کم نظیر است.
غناى این بخش از کتابخانه، در بیش از یک سالى که مورد استفاده پژوهشگران و دانشجویان بوده است، مورد تحسین قرار گرفته است. با توجه به گردآورى روزافزون منابع و آثار مورد نیاز کتابخانه، توسعه و تکمیل این بخش در حال انجام است و کار مجموعه سازى کتابهاى مورد نیاز در موضوعات مختلف نیز جریان دارد.
2ـ رده بندى کتابخانه
کتابخانه بر اساس رده بندى کنگره تنظیم شده است. طبقه بندى کتابهاى حدیثى در رده بندى کنگره، بر اساس تاریخ تألیف و درگذشت مؤلفان آثار است. بنابراین، کتابهاى حدیثى بر اساس قرن تألیف آنها در کنار هم قرار مى گیرند. آثار مربوط به یک مؤلف نیز همه در کنار هم جاى مى گیرد. همچنین آثار پدید آمده دیگر درباره هریک از کتب حدیثى کهن در کنار کتاب اصلى قرار مى گیرد؛ مثلا آثار منتشرشده مرتبط با اصول کافى ـ اعم از ترجمه، شرح، تحقیق، معجم و… ـ در کنار اصول کافى قرار مى گیرد. در این صورت، به آسانى مى توان به تمام آثارى که در ارتباط با اصول کافى نگاشته شده، دست یافت. همچنین چاپها و تحقیقهاى مختلف از یک اثر نیز در کنار همان اثر قرارمى گیرد.
کار فهرست نویسى تمام کتابهاى کتابخانه به پایان رسیده است و فهرست نویسى کتابهاى جدیدى که به کتابخانه مى رسد، بروز است. اطلاعات کتابها، هم در برنامه کامپیوتر کتابخانه موجود است و هم لیست چاپ گرفته آن در دسترس مراجعان قراردارد. به کتابهاى مورد نیاز، مى توان از طریق موضوع، نام اثر، نام مؤلف و… دست یافت. نرم افزار مورد استفاده که با توجه به نیازهاى کتابخانه نوشته شده، از قابلیّت جستجوهاى کارکترى و تهیه گزارش از لیستهاى مختلف نیز برخوردار است.
3ـ آرشیو نشریات
آرشیو نشریات کتابخانه با بیش از پنجاه عنوان نشریه داخلى و خارجى، در کنار کتابخانه، آماده استفاده است از اغلب نشریات موجود در آرشیو، دوره کاملى در دسترس است. در این بخش، نشریاتى که به نحوى مقالات حدیثى را دربر دارند، گرد آمده اند؛ همچنین نشریاتى که در زمینه اطلاع رسانى کتابها منتشر مى شوند. آرشیو نشریات، فهرستى از مقالات حدیثى منتشرشده در نشریات ایران را در قالب مقاله نامه حدیث، در دست تهیه دارد که بخشى از کارهاى آن انجام گرفته است.
4ـ کتابهاى خطى
بخش کتابهاى خطى کتابخانه، همچون بخش کتابهاى چاپى، گردآورى منابع و آثار مورد نیاز پژوهشگران حدیثى را دنبال مى کند. تاکنون، علاوه بر تهیه تعدادى نسخه خطى، کپى بیش از پانصد جلد کتاب خطى حدیثى و مرتبط با علوم حدیث نیز تهیه شده است و مورد استفاده مراجعان قراردارد. این بخش، در صدد فراهم آوردن همه منابع مورد نیاز پژوهشگران حدیثى در این زمینه است و با برنامه ریزى به عمل آمده، یکى از بخشهاى در دست توسعه و گسترش کتابخانه خواهد بود. مجهّز ساختن کتابخانه به دستگاههاى عکس بردارى و تصویر کامپیوترى و تهیه میکروفیلم از مجموعه هاى حدیثى، از برنامه هاى آتى کتابخانه است.
5ـ پایان نامه ها
در این بخش کتابخانه، پایان نامه هاى نوشته شده حدیثى و مرتبط با علوم حدیث، گردآورى و طبقه بندى مى شود. تاکنون کپى تعدادى پایان نامه حدیثى در این بخش تهیه شده است و گردآورى کپى پایان نامه هاى دیگر مرتبط با موضوع کتابخانه نیز ادامه دارد. کتابخانه، در جهت حمایت از پایان نامه هاى حدیثى، به دانشجویانى که موضوع پایان نامه آنها حدیث و علوم مرتبط با آن باشد، خدمات ویژه اى ارائه مى دهد. گفتنى است موسسه فرهنگى دارالحدیث نیز از این نوع پایان نامه ها حمایت مى کند.
6ـ بخش خدمات کتابخانه
همچنانکه اشاره شد، کتابخانه تخصصى حدیث، به منظور فراهم آوردن آثار و منابع مورد نیاز پژوهشگران دارالحدیث و همچنین غنابخشیدن به پژوهشهاى حدیثى شکل گرفته است. بدین جهت، خدمات کتابخانه تخصصى و بانک اطلاعات حدیث، علاوه بر محققان دارالحدیث، در اختیار عموم پژوهشگران و دانشجویان قرارمى گیرد. بدین منظور، کتابخانه با برخوردارى از سالن مطالعه مناسب و میزهاى مطالعه انفرادى، فضاى مناسبى براى ارائه خدمات خود فراهم آورده است و برادران و خواهران، در سالن هاى جداگانه، مى توانند از خدمات کتابخانه استفاده نمایند.
کتابخانه، افزون بر خدماتى که در اختیار عموم پژوهشگران و دانشجویان قرارمى دهد، بخشى به نام خدمات ویژه نیز دارد. در این بخش، به پژوهشگرانى که داراى شرایط ویژه اى باشند و دانشجویان رشته هاى حدیث و علوم حدیث که در حال تهیه پایان نامه هستند، خدمات ویژه اى ـ همچون استفاده از کتابخانه به صورت قفسه باز و اختصاص اتاق ویژه ـ ارائه مى شود.
کتابخانه، با برخوردارى از شبکه کامپیوترى، به مراجعان خود در زمینه هاى مختلفى که نیاز به فهرستهایى از کتابها دارند، خدمات لازم را ارائه مى دهد. همچنین بخش کپى کتابخانه، در صورت نیاز مراجعان به کپى صفحاتى از کتاب، نیازهاى آنان را برآورده مى سازد.
7ـ بانک اطلاعات حدیث
در کنار کتابخانه، بانک اطلاعات حدیث قراردارد. در این بانک، همه نرم افزارهاى مرتبط با حدیث و علوم حدیث (تهیه شده در داخل و خارج از کشور)، گردآورى شده است. بانک اطلاعات حدیث، با متصل بودن به شبکه داخلى دارالحدیث و اتصال به شبکه «صبا»1 و برخوردارى از چند دستگاه کامپیوتر، آماده ارائه خدمات به عموم پژوهشگران و دانشجویان علاقه مند در این زمینه است. مجموعه نرم افزارهاى گردآمده در این بانک، بخصوص براى پژوهشگرانى که در تصحیح و مصدریابى آثار روایى همت گمارده اند، تسهیلات بزرگى فراهم آورده است.
بخشى از آثار حدیثى و رجالى که نرم افزار آنها در بانک اطلاعات حدیث موجود است، عبارتند از: بحارالانوار، وسائل الشیعه، مستدرک الوسائل، کتب اربعه، کتب شیخ مفید، کتب شیخ صدوق، اهم متون حدیثى شیعه (حدود هفتاد جلد کتاب)، مداخل حدیث بیش از دوهزار جلد کتاب حدیثى (یا مشتمل بر حدیث) شیعه، فهرست رجال کتب شیعه، صحیح مسلم، صحیح بخارى، سنن نسایى، سنن ابن ماجه، سنن ترمذى، سنن ابى داوود، مسند ابن حنبل، موطّأ مالک، سنن دارمى، کنزالعمال، مستدرک حاکم، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، فهرست رجال کتب اهل سنت و….
________________________________________
1 . این شبکه تمام پایان نامه هاى دانشگاهى را تحت پوشش دارد و به وسیله آن مى توان با شبکه اینترنت نیز مرتبط شد.
تبلیغات
