آشنایى با مؤسسه فرهنگى دارالحدیث در گفتگو با حجة الاسلام والمسلمین محمدى رى شهرى
آرشیو
چکیده
متن
علوم حدیث: لطفاً به عنوان مؤسّس دارالحدیث، گوشه هایى از زندگى و تحصیلات خود را بیان فرمایید؟
محمدى رى شهرى: بنده محمد محمّدى نیک، معروف به محمدى رى شهرى، نام پدرم اسماعیل و متولد شهررى و سمنانى الاصل هستم. جد پدرى من که از مریدان و دوستان عالم ربانى و مجاهد نستوه مرحوم شیخ محمدتقى بافقى بود (که در زمان رضاخان به شهررى تبعید شد)، حدود یکصد و سى سال عمر کرد و در حال خواندن قرآن کریم از دنیا رفت. مادرم از شمیران تهران و از اولاد امامزاده «شکر آب» از نواده هاى موسى بن جعفر ـ ع ـ است. مرقد این امامزاده در شکر آب آهار شمیران واقع شده و به امامزاده شکر آب معروف است. مادرم قبل از انقلاب و پدرم نیز پس از پیروزى انقلاب اسلامى در حادثه تصادف از دار دنیا رفتند.
پس از پایان تحصیلات ابتدایى، پدرم به خاطر شرایط خاص دوران ستمشاهى و بیم آن که شاید ورود من به دبیرستان و دانشگاه، بنیه دینى مرا تضعیف کند، مرا از ادامه تحصیل در دبیرستان بازداشت و از آنجا که وى فردى متدین و علاقه مند به روحانیت بود، با تشویق و اصرار ایشان، پس از تحصیلات ابتدایى، تحصیلات حوزوى را در مدرسه علمیه برهان آغاز کردم و پس از یک سال به قم رفتم. سال 44 در مشهد به اتّهام توزیع اعلامیه اى که با امضاى مبلغان اصفهان به مناسبت شهادت مرحوم بخارایى و یاران او صادر شده بود، بازداشت شدم. دلیل اصلى این بازداشت نیز حساسیتى بود که ساواک نسبت به طلاب حوزه علمیّه قم داشت و چون این اطلاعیه در مشهد پخش شد، و کسى را هم نتوانسته بودند دستگیر کنند، به تصوّر اینکه این کار توسط من انجام گرفته، مرا بازداشت و زندانى کردند. دو ماه یعنى چهل و پنج روز در ساواک و پانزده روز در زندان شهربانى زندانى بودم. حدود یک سال پس از آزادى از زندان، یعنى در سال 45، در دادگاه تجدید نظر حاضر نشده، مخفیانه به نجف رفتم. سیزده ماه نجف بودم و در سال 46 به تهران بازگشتم؛ در این سال آیة الله مشکینى به مشهد تبعید شدند که من نیز همراه ایشان به مشهد رفتم. هیجده ماه در مشهد بودم، سپس به قم برگشته، و تا سال 57 مشغول تحصیل و تدریس بودم. پس از پیروزى انقلاب، در مسؤولیتهاى ریاست دادگاه انقلاب ارتش، وزیر اطلاعات و دادستان کل کشور، در نظام مقدس جمهورى اسلامى ایران خدمتگزار بوده ام و هم اکنون مسؤولیت دادستانى ویژه روحانیت و نمایندگى ولى فقیه و سرپرستى حجاج را به عهده دارم. ضمناً تولیت آستان مقدس حضرت عبدالعظیم حسنى ـ علیه السلام ـ نیز از طرف مقام معظم رهبرى به این جانب واگذار گردیده است.
علوم حدیث: چه آثارى تاکنون تألیف فرموده اید؟ و چه کتابهایى را در دست تألیف دارید؟
محمدى رى شهرى: اولین اثر خود را در سال 1392 ه* .ق. با نام «بحثهایى درباره خدا» به رشته تحریر در آورده و منتشر کردم؛ پس از آن آثار دیگرى به این شرح داشته ام:
1 ـ میزان الحکمة، که در سال 63 و در ده جلد منتشر شد و البته اخیراً در چهار جلد با قطع وزیرى با ویژگیهایى که در مقدّمه آن ذکر شده در حال انتشار است ـ 2 ـ مبانى شناخت ـ 3 ـ مبانى خداشناسى ـ 4 ـ فلسفه وحى و نبوت ـ 5 ـ عدل در جهان بینى توحیدى ـ 6 ـ فلسفه امامت و رهبرى ـ 7 ـ بحث آزاد در اسلام ـ 8 ـ اخلاق مدیریت در اسلام ـ 9 ـ جشن تکلیف (در سه قطع براى جوانان، پسران و دختران) ـ 10 ـ تداوم انقلاب اسلامى تا انقلاب جهانى حضرت مهدى ـ 11 ـ رمز تداوم انقلاب در نهج البلاغه ـ 12 ـ آگاهى و مسؤولیت ـ 13 ـ شهادت در نهج البلاغه ـ 14 ـ فرازهایى از سیستم قضایى اسلام ـ 15 ـ خاطرات سیاسى. اینها کتابهاى دیگرى است که توسط این جانب تألیف یافته و تعدادى از آنها نیز به عربى و برخى به انگلیسى ترجمه شده است.
اخیراً کتابى به نام «رهبرى در اسلام» در تبیین مبانى امامت عامّه و ولایت فقیه نگاشته ام که به زودى منتشر خواهد شد. نوشته هاى دیگرى نیز مانند: آب حیات، اسلام ناب و اسلام آمریکایى، جرائم امنیتى، خودسازى در اسلام، اخلاق اطلاعاتى و... در دست تألیف دارم. البته این نوشته ها غیر از کتابهایى است که ان شاء الله تعالى در سال جارى با همکارى محققان دارالحدیث منتشر خواهد شد.
علوم حدیث: اهمیّت و جایگاه سنت را در تبیین معارف دینى چگونه ارزیابى مى کنید؟
محمدى رى شهرى: حدیث، کلید فهم قرآن کریم، تنها راه براى آشنا شدن با نظرات و رهنمودهاى پیشوایان اسلام و بزرگترین میراث پیامبر ـ ص ـ و اهل بیت عصمت و طهارت در کنار قرآن کریم است. جوامع اسلامى در صورتى مى توانند با اسلام حقیقى آشنا شوند و به سرچشمه زلال معارف اسلامى نائل آیند که از این دو میراث گرانقدر در کنار هم بهره بردارى کنند. از این رو مرحوم کلینى ـ رحمة الله علیه ـ در مقدّمه کتاب شریف کافى، حدیث را برابر با علم دین مى داند؛ زیرا بدون توجه به احادیث، آشنایى با معارف اسلامى امکان پذیر نخواهد بود و دین شناسى بدون حدیث شناسى ممکن نیست.
بر این اساس، آنچه در پیام مقام معظم رهبرى به مناسبت افتتاح مؤسسه فرهنگى دارالحدیث در تبیین جایگاه حدیث در معارف اسلامى آمده که: «حدیث، مادرِ بسیارى از علوم اسلامى یا همه آنهاست» مبالغه آمیز نیست.
علوم حدیث: حدیث چه نقشى در شناخت مکتب و ابعاد گوناگون دین دارد؟
محمدى رى شهرى: جمع و حمل و فهم و شرح احادیث اسلامى و به طور کلى پژوهشهاى حدیثى در تاریخ اسلام به طور عام و در تاریخ شیعه به طور خاص، یکى از فصول مهم تاریخ اسلام است.
نگارش حدیث در قرن اوّل و دوّم و تا اوائل قرن سوم هجرى به طور غیر رسمى انجام مى شد و کتابت حدیث رسماً ممنوع بود و از این رو عمده نوشته هاى حدیثى مربوط به بعد از رفع این ممنوعیت است. دانشمندان و محدثان شیعه در دوره خطرناک منع حدیث، نقش مهمّى در حفظ و حراست احادیث ایفا نمودند. آنان با توصیه پیشوایان خود، با رنجهاى فراوان، نسبت به کتابت حدیث و حفظ آثار پیامبر ـ ص ـ و خاندان او همّت گماشتند و اگر این فداکارى نبود، ما امروزه راهى براى شناخت اسلام اصیل و نقد روایات موجود نداشتیم. چرا که در طول سالهاى متمادى، جاعلان حدیث، روایاتى را در مجموعه احادیث رسیده از پیامبر ـ ص ـ و ائمه معصومین ـ ع ـ وارد ساختند که ساختگى بودن بسیارى از آنها جز از طریق کارى که دانشمندان پیرو اهل بیت در آن دوره حساس و خطرناک انجام دادند، امکان پذیر نبود. براى شناخت اسلام و قرآن، هیچ راهى مطمئن تر از راه اهل بیت نیست؛ چرا که «اهل البیت ادرى بما فى البیت». در واقع، علما ومحدثان شیعه در طول تاریخ، اسلام شناسى از طریق اهل بیت را به مردم ارائه کرده اند و مى کنند.
نکته قابل توجه آن است که چه در دوره منع کتابت و نشر حدیث و چه بعد از آن، اصولاً کارها و نوشته ها جنبه فردى داشته و کارى به صورت جمعى و تشکیلاتى و با در نظر گرفتن تمامى نیازهاى جامعه، صورت نگرفته است. البته برخى از علما و خصوصاً مرحوم علّامه مجلسى ـ رضوان الله تعالى علیه ـ در این زمینه تلاشهاى فراوانى داشته اند؛ لیکن در عین حال نتوانستند تشکیلاتى به وجود بیاورند که پاسخگوى نیازهاى جهان اسلام باشد و همراه با زمان رشد کند و گسترش یابد. هنوز هم پس از گذشت چهارده قرن، جاى چنین اقدام سازمان یافته و تشکیلاتى در رابطه با تنظیم، تبویب، شرح و پالایش و تحقیق در مسائل مربوط به حدیث خالى است. البته در گذشته این عذر براى گذشتگان بود که حکومتها عمدتاً مانع یک اقدام اصولى و تشکیلاتى در این زمینه بودند، ولى پس از تأسیس جمهورى اسلامى ایران، دانشمندان شیعه هیچ عذرى پیش خدا ندارند.
علوم حدیث: جناب عالى از چه زمان به پژوهشهاى حدیثى روى آوردید؟ علل و انگیزه و زمینه هاى آن را بیان فرمایید:
محمدى رى شهرى: من از همان آغاز دوره طلبگى و از زمانى که توانستم کتابهاى روایى را بخوانم و بفهمم، جاذبه زیادى در وجود خود نسبت به احادیث اسلامى خصوصاً احادیث اعتقادى، اخلاقى و عرفانى احساس مى کردم، و از همان زمان این احساس در من وجود داشت که حدیث، جایگاه شایسته خود را در حوزه هاى علمیه پیدا نکرده و جایگاهى را که باید داشته باشد، دارا نیست. بهترین سرمایه اى که حوزه هاى علمیه براى خودسازى، ارشاد و سازندگى دیگر افراد جامعه مى توانند داشته باشند، قرآن و احادیث اسلامى است. و همان طور که در روایات آمده، بهترین وسیله تبلیغ مکتب اهل بیت ـ ع ـ ، آشنا کردن مردمان به سخنان زیبا و شیرین و دلنشین آنهاست. متأسفانه در حوزه هاى علمیه، بهاى لازم به این سرمایه گرانبها داده نمى شود. این احساس موجب شد که تلاش بیشترى در زمینه آشنا کردن مردم خصوصاً نسل جوان با احادیث اسلامى داشته باشم.
در سال 46 که در نجف بودم، با مراجعه به مجموعه هاى حدیثى، احادیثى را که به نظرم جالب مى رسید یادداشت مى کردم، ولى هرگز فکر نمى کردم این یادداشت بردارى از احادیث، روزى به مؤسسه فرهنگى دارالحدیث و تنظیم موسوعه بزرگ احادیث اسلامى و دانشکده علوم حدیث منتهى شود. سال 47 در زندان مشهد به فکر افتادم احادیث یادداشت شده را به صورت الفبایى تنظیم کنم و همانجا کار را شروع کردم. پس از آزادى از زندان ـ که دومین زندان من بود ـ تصمیم گرفتم براى کار اساسى روى احادیث اسلامى در ابعاد غیر فقهى، وقت کافى بگذارم. کار را از کتاب شریف بحارالانوار آغاز کردم و تمامى آن را تقریباً دوبار خواندم و یادداشت برداشتم و همینطور بسیارى از متون حدیثى را مرور کردم که نتیجه آن، کتاب «میزان الحکمة» است که در دسترس همگان قرار دارد و امیدوارم توفیق تکمیل آن را با همکارى همکاران دارالحدیث داشته باشم.
علوم حدیث: کارى که هم اکنون در ارتباط با میزان الحکمه انجام مى پذیرد، به چه شکل است و چه تفاوتهایى با میزان الحکمه قبلى دارد؟
محمدى رى شهرى: در چند سال گذشته، با کمک محققان مرکز تحقیقات دارالحدیث، پژوهشى دقیقتر و عمیقتر را آغاز کرده ایم که نسبت به میزان الحکمه قبلى تفاوتهاى اساسى و مهمى دارد که به چهار ویژگى آن اشاره مى کنم:
نخست: جامعیت کار است؛ به این معنى که هر آنچه را در زمینه موضوع مورد تحقیق وجود دارد استخراج مى کنیم. در کار جدید، براى تحقیق درباره هر موضوع، کلیّه کتابهاى مربوط و موجود در کتابخانه تخصصى دارالحدیث مورد استفاده قرار مى گیرد. و به خاطر همین ویژگى است که کار، علاوه بر جامعیت، خود نوعى کتابشناسى حدیثى را نیز به همراه دارد و پژوهشگر با تمامى کتابهایى که در خصوص آن موضوع خاص تألیف شده، آشنا مى شود. در این زمینه، تمامى امکانات کامپیوترى و نرم افزارى حدیثى مورد بهره بردارى است.
دوّم: در کار جدید، علاوه بر نقل حدیث، جمع بندى احادیث نیز وجود دارد. در آغاز هر عنوان، مدخلى ذکر شده که جمع بندى احادیث باب در آن آمده، و علاوه بر آن، هر کجا نیاز به بیان، تحلیل و توضیح بوده، توضیح داده شده است.
سوّم: در کار جدید، در زمینه عقاید و تاریخ اسلام، تاریخ پیشوایان اسلامى، و جنگهاى اسلامى، کار گسترده اى انجام دادیم که در «میزان» قبلى وجود نداشت. به عنوان نمونه، کارى که در زمینه زندگانى امام على ـ ع ـ انجام شده، به اندازه نیمى از میزان الحکمه قبلى است و امیدوارم بتوانیم در سال آینده آن را به چاپ برسانیم.
چهارم: شیوه تدوین و نگارش میزان الحکمه جدید با میزان قبلى تفاوت اصولى دارد. در شیوه جدید، احادیث، نمایه گزارى شده، و عناوین فرعى گاه به چند شاخه فرعى کوچکتر تقسیم مى شود و همگى قابل انتقال به کامپیوتر است و در نتیجه کار را براى محققان آسانتر مى کند. در یک جمله مى توان گفت عصاره و شهد تمامى احادیث اسلامى شیعه و سنى در زمینه هاى مختلف (بجز مسائل فقهى) در این مجموعه آمده است و اگر توفیقى باشد امیدوارم این کار در پنج سال آینده به اتمام برسد.
علوم حدیث: میزان الحکمه جدید حدوداً چند جلد خواهد شد؟
محمدى رى شهرى: پیش بینى ما این است که حدود 50 جلد وزیرى (از قرار هر جلد هزار صفحه) خواهد شد.
علوم حدیث: ازچه زمان درصدد ایجاد مرکزى به نام مؤسسه فرهنگى دارالحدیث برآمدید؟
محمدى رى شهرى: پس از چاپ میزان الحکمه در سال 63 و به دلایلى که در مقدمه کتاب به آن اشاره کرده ام، احساس مى کردم که کار کاملى نیست؛ لیکن به این دلیل نسبت به چاپ آن اقدام نمودم که اگر همین مقدار هم به چاپ نمى رسید، شاید براى همیشه به صورت دستنویس باقى مى ماند. مرحوم شهید مطهّرى ـ رحمة الله علیه ـ قبل از پیروزى انقلاب اسلامى مى فرمودند این نوشته ها مناسب است چاپ شود. روشى که دانشمندان غرب هم دارند این است که هر وقت نوشته اى قابل استفاده است، آن را چاپ مى کنند و بعد اگر فرصتى شد، در چاپ بعدى نسبت به اصلاح کتاب اقدام مى شود و اگر چنین فرصتى فراهم نیامد، لااقل آنچه چاپ شده مورد استفاده محققان قرار خواهد گرفت. در سال 60 که ترورها آغاز شد، به فکر افتادم که ممکن است زحمات انجام شده از بین برود، لذا در صدد چاپ آن برآمدم. پس از چند سال، برخى از فضلا و طلاب حوزه علمیه را براى تکمیل میزان الحکمه دعوت کردم و با همکارى آنها از اواسط سال 66 ، کار تکمیل میزان الحکمه به طور رسمى آغاز گردید. آیین نامه اى براى این کار تدوین کردیم و به تدریج و با استفاده از تجربیات گذشته، راههاى جدیدى به روى ما گشوده شد؛ به تدریج احساس کردم اگر کار بخواهد به صورت اساسى پیگیرى شود، به چند تشکیلات مستقل امّا مرتبط با یکدیگر نیاز هست:
1 ـ کتابخانه تخصّصى: بدون در اختیار داشتن همه کتابهایى که توسّط محدثان و محققان شیعه و سنى در زمینه حدیث و علوم مربوط به آن نوشته شده، تحقیق گسترده امکان پذیر نیست و چنین کتابخانه اى در کشور وجود نداشت. لذا در صدد ایجاد کتابخانه تخصصى حدیث برآمدم. البته در گذشته ظاهراً کتابخانه هاى تخصصى حدیث در برخى کشورها وجود داشته (مثل کتابخانه هاى «دارالحدیث اشرفیه» و «دارالحدیث ضیائیه» در دمشق).
مرحوم علّامه مجلسى نیز کتابخانه اى داشته که گرچه به عنوان کتابخانه تخصّصى علوم حدیث شناخته نشده ولى بى تردید یکى از غنى ترین کتابخانه هاى تخصصى حدیث بوده و متأسفانه پس از رحلت وى، به لحاظ اینکه کتابخانه شخصى بوده، به بازماندگان ایشان به ارث رسیده، و آن کتابخانه مهم و پرارزش رفته رفته از بین رفته است و اکنون بسیارى از نسخه هاى اصیل و ارزشمندى که در اختیار علامه بوده، دیگر وجود ندارند.
به هرحال ایجاد کتابخانه تخصّصى حدیث، اوّلین دستمایه براى کارهاى گسترده حدیثى است که خوشبختانه به همّت برادران مسؤول و خصوصاً جناب آقاى قاضى عسکر که مسؤولیت این کار را پذیرفته اند تشکیل شده و هم اکنون مؤسسه فرهنگى دارالحدیث، کتابخانه تخصّصى آبرومندى در علوم حدیث دارد که در کار تحقیقات، نمونه و بى نظیر است. محقّقانى که تاکنون از کتابخانه بازدید داشته اند این اقدام را تحسین نموده اند و امیدوارم با تلاشهایى که صورت خواهد گرفت این کتابخانه روز به روز غنى تر شود.
2 ـ نیاز دوّم، مسئله تحقیقات پایه در علوم اسلامى بود؛ یعنى ارائه خدمات جانبى نرم افزارى و سخت افزارى براى تحقیقات کاربردى و مؤسسات و مجامع علمى. در رفع این نیاز، معاونتى تحت عنوان معاونت تحقیقات پایه ایجاد نمودیم. این معاونت براى دستیابى به هدف فوق، 14 وظیفه دارد که در شرح وظایف آن ذکر شده است.
3 ـ نیاز سوّم، تحقیقات کاربردى بود که محققین باید روى عناوین مختلف عقیدتى، اخلاقى، تاریخى، اقتصادى، فرهنگى، سیاسى و... کارکرده، و حاصل تحقیقاتشان را به صورت یک پروژه ارائه نمایند که «میزان الحکمه» جدید اولین کار تحقیقات کاربردى است، و اکنون بیشترین فرصت فراغت این جانب در انجام بخشیدن به این مهم صرف مى شود.
4 ـ دانشکده علوم حدیث، مهمترین قسمت را در این چهار بخش تشکیل مى دهد و سه رکن قبلى یعنى کتابخانه تخصّصى، تحقیقات پایه، و تحقیقات کاربردى در حقیقت سرمایه هاى دانشکده علوم حدیث اند که امیدواریم بتوانیم بر اساس اهدافى که در اساسنامه دانشکده به آنها اشاره شده، در آینده نزدیک شاهد افتتاح دانشکده باشیم.
اگر این چهار رکن اساسى در کنار هم قرار بگیرند مى توان انتظار داشت که در آینده اى نه چندان دور، شاهد رشد و بالندگى علوم حدیث در کشورمان و حتى در خارج کشور باشیم.
علوم حدیث: پس از اتمام کار میزان الحکمه، چه کار تحقیقاتى علمى را در دستور کار خود دارید؟
محمدى رى شهرى: ان شاء الله پس از خاتمه یافتن کارى که تحت عنوان میزان الحکمه صورت مى پذیرد، چند کار مهم را در دستور کار خود داریم:
طرح اوّل، تهیه لیست غیر تکرارى از مجموعه احادیث اسلامى اعم از شیعه و سنى است. من همان زمان که بحارالانوار را مطالعه مى کردم به نظرم رسید اگر روایات تکرارى را برداریم، شاید بتوان حدود بیست جلد بحار را حذف کرد. در دیگر کتب حدیثى هم مسئله به همین شکل است. ما براى آسان سازى کار براى محققان، لازم است احادیث تکرارى را همراه با نام کتابهایى که این احادیث در آنها آمده است و نیز تفاوت نقلها را مشخص کنیم.
طرح دوّم، تهیه شناسنامه حدیث است که پس از حذف روایات تکرارى، براى هر حدیثى شناسنامه اى تنظیم خواهیم کرد که توضیح خواهم داد.
طرح سوّم، اجراى همین دو طرح درباره احادیث فقهى است.
علوم حدیث: طرح تهیه شناسنامه براى احادیث را تشریح نموده، اهداف خود را از این طرح بیان فرمایید:
محمدى رى شهرى: در زمینه تنظیم شناسنامه حدیث، نکات فراوانى را مى توان بیان داشت که من تنها به چند مطلب مهم اشاره مى کنم:
مجموعه اطلّاعات مورد نیاز براى شناسنایى هر حدیث، ابتدا در کامپیوتر ثبت مى شود. اینکه آیا حدیث سند دارد؟ چه کسانى در سلسله سند قرار دارند؟ سند صحیح است یا نه؟ تا چه حد قابل اعتماد است؟ متن در چه زمان و در کدام کتاب آمده و نقل شده است؟ چه قسمتهایى از حدیث در طول تاریخ به تدریج از حدیث حذف شده است؟ و چه قسمتهایى به آن اضافه شده است؟ معارض دارد یا نه؟ تا به آنجا که... چه نکاتى از این حدیث استفاده مى شود؟
بسیارى از علوم، ریشه در احادیث اسلامى دارند که تمامى اینها نمایه گزارى خواهند شد تا هر کس در رشته مورد علاقه خود بتواند به خوبى از آنها استفاده نماید. بر اساس این طرح، هر حدیثى بین یک تا بیست صفحه شناسنامه پیدا مى کند و محقق به جاى مراجعه به کتابهاى گوناگون، با دیدن یک صفحه یا بیشتر خواهد توانست به تمامى مطلب دست یابد و از آنجا که کار، بسیار پیچیده و تخصّصى است، محققانى که از هم اکنون در زمینه هاى مختلف مشغول به کارند، به تدریج با تخصّصى که پیدا مى کنند ان شاء الله کار تهیه شناسنامه حدیث را آغاز خواهند کرد. کار نهایى و خصوصاً نمایه گزارى را نیز به خواست خدا خود بر عهده خواهم داشت که کارى فنى و حساس است؛ باید کلماتى کوتاه و گویا را انتخاب کرد تا محقق به سهولت و راحتى بتواند مطلب خود را دریافت و آن را دنبال کند.
علوم حدیث: چه اقدامى تاکنون براى تهیه شناسنامه احادیث صورت گرفته است؟
محمدى رى شهرى: هم اکنون کار مطالعاتى در حال انجام است؛ ولى تا طرح میزان الحکمه به پایان نرسد، امکان شروع آن طرح وجود ندارد.
علوم حدیث: کتابخانه تخصصى علوم حدیث از چه زمان و با چه هدفى تأسیس شد و هم اکنون چند عنوان کتاب دارد؟
محمدى رى شهرى: کتابخانه در تاریخ 22/8/74 همزمان با ولادت حضرت فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ با پیام مقام معظم رهبرى حضرت آیة الله خامنه اى افتتاح شد و اکنون استفاده از آن براى همه کسانى که بتوانند از کتابها استفاده نمایند آزاد است. بخش خواهران و بخش برادران از یکدیگر جداست و امکان استفاده براى آنها فراهم شده است. لیکن در حال حاضر از امانت دادن کتابها معذوریم که امیدواریم در آینده بتوانیم امکاناتى براى امانت دادن کتابها نیز فراهم آوریم.
تاکنون کتابخانه حدود هفت هزار عنوان کتاب در گردش دارد که محققان از آنها استفاده مى کنند. حدود دو هزار عنوان نیز در دست آماده سازى است که به تعداد قبلى اضافه خواهد شد. این نه هزار عنوان، حدود چهارده هزار جلد است و علاوه بر این، شش هزار جلد کتاب نیز براى دانشکده علوم حدیث خریدارى شده که پس از افتتاح دانشکده به کتابخانه آن منتقل مى شود. بر اساس برآوردى که داشته ایم، در آینده، کتابخانه مرکزى بالغ بر یکصد و پنجاه هزار جلد کتاب در زمینه علوم مربوط به حدیث خواهد داشت.
علوم حدیث: کارهاى کامپیوترى که تاکنون دارالحدیث انجام داده چیست؟ چه کارآیى هایى دارد؟ و چه برنامه هایى در دستور کار دارید؟
محمدى رى شهرى: کار جالب و ارزنده اى که دارالحدیث در دو سه سال اخیر انجام داده، برنامه نرم افزارى «کنزالعمّال» است که تحقیقاً از همه کارهایى که تاکنون در ایران در زمینه احادیث انجام گرفته کاملتر و بهتر است. علاوه بر همه ویژگیهایى که این برنامه دارد، دسترسى به احادیث در آن آسان تر و سریعتر از دیگر برنامه ها صورت مى پذیرد. همچنین تلاش شده تا این برنامه عیوب برنامه هاى مشابه را نداشته باشد و کارآیى آن نیز براى محققان بیشتر باشد. خصوصیات این برنامه در جزوه اى جدا به چاپ رسیده که علاقه مندان مى توانند به آن مراجعه نمایند.
برنامه کامپیوترى کردن «میزان الحکمه» را نیز در دستور کار خود داریم که قسمتى از کار انجام شده و امید است به زودى در اختیار علاقه مندان قرار گیرد.
برنامه دیگر، ارائه نرم افزار احادیث غیر تکرارى است که مقدّمه اى براى تهیه شناسنامه احادیث خواهد بود.
همچنین قسمتى از مرکز تحقیقات دارالحدیث، بانک حدیث است که تمامى نرم افزارهاى حدیثى در این بخش گردآورى شده و محققان مى توانند از آنها بهره بگیرند؛ تصوّر نمى کنم مرکز دیگرى تمامى این امکانات را فراهم آورده باشد.
علوم حدیث: از چه زمان اقدام به گزینش دانشجو خواهید کرد و دانشکده علوم حدیث از چه زمان آغاز به کار مى کند؟
محمدى رى شهرى: قرار است ان شاء الله براى مهر ماه سال 1376 دانشکده شروع به کار نماید. طبیعى است که از هم اکنون برنامه ریزى جهت گزینش دانشجو در حال انجام است و در موعد مقرر از طریق رسانه هاى گروهى به اطلاع همگان خواهد رسید.
علوم حدیث: مکان دانشکده کجاست و امکاناتى که براى آن در نظر گرفته اید در چه سطحى است؟
محمدى رى شهرى: در حال حاضر مرکز دانشکده در شهررى و کنار مرقد مطهر حضرت عبدالعظیم حسنى ـ ع ـ با حدود بیست هزار متر زیر بنا در حال احداث است. تمامى امکانات مورد نیاز دانشکده در طرح اولیه پیش بینى شده است. سه کتابخانه در آنجا ایجاد خواهد شد: 1 ـ کتابخانه نسخ خطّى ـ 2 ـ کتابخانه تخصصى دانشکده ـ 3 ـ کتابخانه عمومى ـ تخصصى.
مرکزى در ارتباط با علم نجوم در کنار دانشکده احداث مى شود که هم براى دانشجویان و هم براى محققان خارج دانشگاه قابل استفاده خواهد بود.
خوابگاه دانشگاه، تعداد قابل توجهى دانشجو را مى تواند در خود جاى دهد. فضایى هم براى ورزش دانشجویان نظیر استخر شنا و امثال آن پیش بینى شده است. براى محققانى که از خارج کشور و یا شهرهاى دیگر به تهران مى آیند خوابگاه ویژه اى اختصاص یافته تا اگر یک یا دو ماه براى تحقیق، نیازمند سکونت در آنجا باشند بتوانند از امکانات دانشکده بهره بگیرند.
بخش دیگرى براى کامپیوتر و امور نرم افزارى و بانک اطلاعات در نظر گرفته شده است و به هر حال مجموعه احداث شده مى تواند پاسخگوى نیازهاى مادى و معنوى محققان و دانشجویان دانشکده باشد.
هم اکنون کار اسکلت دانشکده به اتمام رسیده و امیدواریم به موقع آماده بهره بردارى گردد.
علوم حدیث: طلاب حوزه هاى علمیه چگونه مى توانند به دانشکده راه یابند و آیا مدرک معادل را نیز خواهید پذیرفت؟
محمدى رى شهرى: دانشکده علوم حدیث به لحاظ ویژگیهاى خاص خود، طبیعى است که بیشترین جاذبه را براى طلاب علوم دینى خواهد داشت؛ از این رو ترتیبى داده ایم تا مدرک معادل نیز پذیرفته شود تا محققان و دانشجویان حوزه هاى علمیه بتوانند از فرصت پیش آمده کمال بهره بردارى را بنمایند. همچنین دارندگان مدرک دیپلم که ویژگیهاى لازم را براى ورود به دانشگاه دارا باشند از طریق کنکور پذیرفته مى شوند.
علوم حدیث: آیا تصمیم دارید در شهرستانها و یا در خارج کشور نیز شعبه هایى احداث نمایید؟
محمدى رى شهرى: تاکنون از برخى کشورها و نیز از تعدادى شهرستانها درخواستهایى براى احداث شعب دانشکده داشته ایم که در حال بررسى امکانات و شرایط هر یک از آنها هستیم تا به فضل خداوند، همزمان با راه اندازى دانشکده در تهران، در برخى از آن مناطق نیز شعب دانشکده را افتتاح نماییم.
علوم حدیث: آیا دانشکده شبانه روزى است؟ و از خارج کشور نیز دانشجو مى پذیرد یا نه؟
محمدى رى شهرى: بنا بر این است که از خارج کشور هم دانشجو بپذیریم لیکن در زمینه شبانه روزى بودن آن، هنوز به نتیجه قطعى نرسیده ایم؛ اگر روزى قرار شود به صورت شبانه روزى اداره شود امکانات آن را داریم.
علوم حدیث: در این مدت که با احادیث و کتب حدیثى سرو کار داشته اید، چه تأثیر روحى در خود احساس مى کنید؟
محمدى رى شهرى: در زیارت جامعه آمده است: کلامکم نور و امرکم رشد. کلام معصوم ـ ع ـ خود نور است و براى طالبان و حاملان آن نیز ایجاد نورانیت مى کند. آرامشى که محقق در قرآن و حدیث به آن دست مى یازد، هرگز در سایر علوم قابل دسترسى و دستیابى نیست. گرچه من نتوانسته ام از این نورانیت بهره کافى و شایسته ببرم، لیکن به برکات فراوانى از کار پیرامون حدیث در زندگى فردى و اجتماعى دست پیدا کرده ام.
علوم حدیث: چه پژوهشهایى را در زمینه احادیث و کتب حدیثى لازم مى دانید؟
محمدى رى شهرى: همانگونه که قبلاً نیز به آن اشاره کردم، پژوهشهاى حدیثى نیز همچون خود حدیث در کشور ما به نوعى غربت گرفتار است؛ لذا کارهایى که انجام شده نسبت به آنچه که باید انجام شود بسیار ناچیز است. به نظر من چند کار اصولى در زمینه احادیث اسلامى باید انجام شود:
1 ـ احادیث عقیدتى نیازمند کار جدّى است؛ چرا که در گذشته کار زیادى درباره آنها صورت نگرفته است. مقصود من تنها کارهاى عمیق و پیچیده اى که فقط قابل استفاده در حوزه هاى علمیه باشد نیست؛ بلکه کارهایى را مى گویم که لازم است براى عرضه احادیث در مجامع علمى جهان و آشنا ساختن مردم با مبانى عقیدتى اسلام صورت پذیرد. عرضه احادیث عقیدتى، بهترین راه براى تحکیم مبانى عقیدتى در بین مردم خصوصاً نسل جوان است.
2 ـ در زمینه مسائل فقهى، نیاز به کار فراوان و جدّى داریم. در حال حاضر موسوعه اى که احادیث اهل تسنن و تشیع را کنار هم در ابواب مختلف جمع آورى کرده باشد وجود ندارد. طرح این احادیث در کنار هم براى استنباط فقیه مى تواند بسیار کارساز باشد.
3 ـ در زمینه مسائل اجتماعى و مسائل مورد نیاز جامعه در سطوح مختلف نیز نیازمند پژوهشهاى حدیثى هستیم که امیدواریم با پیشرفت کارها در دارالحدیث و افتتاح دانشکده علوم حدیث، محققان بتوانند خدمات شایسته و بایسته اى را ارائه نمایند.
علوم حدیث: تحقیق خوب و صحیح از چه ویژگیهایى برخوردار است؟
محمدى رى شهرى: تحقیق خوب در زمینه هاى مختلف با یکدیگر تفاوت دارد. کسى که در زمینه علوم حدیث به پژوهش مى پردازد لازم است اولاً به صورت جامع و همه جانبه، تمامى کتابهاى تألیف شده را نسبت به حدیث مورد نظر ملاحظه کند، صدور و عدم صدور حدیث، برداشتهایى که از این حدیث در زمان هاى مختلف توسّط علما و دانشمندان شده، همه و همه را مورد توجه قرار دهد و استنباط خود را به قرآن عرضه نماید و اظهار نظر کند.
اصل دوّم در تحقیق، ایجاد سهولت در دسترسى به مطلب است. محقق باید به گونه اى عمل کند که خواننده به راحتى بتواند مطلب مورد نیاز خود را بیابد و به آنچه ائمه و پیشوایان ما در مورد زندگى بهتر در دنیا و حسن عاقبت و سعادتمندى در آخرت بیان فرموده اند نائل آید. این کار نیاز به برنامه ریزى، سرمایه گذارى و تلاش مداوم دارد و لازم است از تکنیکهاى روز استفاده شود تا آنچه فرایند تحقیقات یک محقق است، به سادگى، با سرعت و در همه جاى جهان قابل استفاده باشد. در همین زمینه مى توان با شبکه جهانى اطلاعات ارتباط برقرار نمود، و یافته هاى خود را به جهان عرضه کرد که متأسفانه هنوز در این زمینه کار جدّى صورت نپذیرفته است.
علوم حدیث: چه کارهایى را هم اکنون در دست پژوهش دارید؟
محمدى رى شهرى: اولین کارى که در دست پژوهش داریم و امیدواریم به زودى براى انتشار آماده شود کتابى تحت عنوان «مَنْ هُمْ اَهْلُ البیت؟» است که براى نگارش آن بیش از چهارصد متن و مصدر حدیثى مورد استفاده قرار گرفته است و تصور من این است که کتابى به جامعیّت آن و با استفاده از احادیث شیعه و سنى تاکنون در معرفى اهل بیت نوشته نشده است. این اولین اثرى است که پس از افتتاح مرکز تحقیقات دارالحدیث منتشر خواهد شد. کتابهاى دیگرى نیز پس از آن منتشر خواهد شد، مانند: «العقل و الجهل فى الکتاب والسنة»، «العلم فى الکتاب والسنة»، «الحج فى الکتاب والسنة»، «الصلوة فى الکتاب والسنة» و «کتاب الامام على ـ ع ـ » که در زمینه تألیف و تدوین این کتاب، شخصاً فوق العاده وقت گذاشته ام؛ کتابى است حقیقتاً در موضوع خود بى نظیر. در این کتاب، تمامى آنچه که در حیات على بن ابى طالب ـ ع ـ از ابتدا تا انتهاى زندگى ایشان اتفاق افتاده خلاصه شده. این کتاب عصاره صدها کتاب و هزاران حدیث درباره على بن ابى طالب ـ ع ـ است که با شیوه اى نوین نگارش یافته است و هم اکنون در حال اقدامات نهایى آن هستیم و شاید اوائل سال آینده بتوانیم آن را در سه یا چهار جلد منتشر کنیم.
علوم حدیث: چه توصیه هایى براى انتقال صحیح فرهنگ اهل بیت به مردم انقلابى کشورمان خصوصاً نسل جوان دارید؟
محمدى رى شهرى: در مرحله اول باید نیازهاى مخاطبان خود و خصوصاً نسل جوان را بشناسیم و سپس به تألیف و عرضه کار بپردازیم. متأسفانه کتابهاى دینى معمولاً بدون توجه به مخاطبان آن به رشته تحریر درمى آید. محقق، آنچه را که با استعداد و ذوق خود مناسب است ارائه مى کند. ما اگر بخواهیم فرهنگ اهل بیت ـ ع ـ را به مردم و خصوصاً نسل جوان و حتى دیگر مذاهب دنیا منتقل و منعکس کنیم لازم است نیازها و جاذبه ها را بشناسیم و از همان نقطه وارد شویم و از بهترین و ساده ترین روشها براى عرضه این فرهنگ استفاده کنیم.
علوم حدیث: در زمینه نشر احادیث شیعه و ترجمه آنها به زبانهاى مختلف و معرّفى به سایر مذاهب، چه طرحى را پیشنهاد مى فرمایید؟
محمدى رى شهرى: پیشنهاد من آن است که ما احادیث شیعه را از احادیث اهل سنت جدا نکنیم. بسیارى از احادیث ما در کتب اهل سنت با تفاوتهاى اندکى نقل شده است. چنین اقدامى در گسترش فرهنگ اهل بیت نقش بسزایى خواهد داشت. پس از تنظیم احادیث با توجه به نکته فوق، لازم است نسبت به ترجمه آنها به زبانهاى زنده دنیا اقدام شود؛ تا تمامى ملّتها بتوانند از فرهنگ غنى و انسان ساز عترت بهره بگیرند. مؤسسه فرهنگى دارالحدیث نیز در نظر دارد آثار خود را حدّاقل به پنج زبان زنده دنیا منتشر سازد. کتابهاى ارائه شده نیز حتماً باید جمع بندى، تحلیل و توضیح داشته باشند؛ چرا که بدون توضیح، گاهى گمراه کننده هستند و ممکن است خواننده را نسبت به اساس دین بى رغبت کنند.
برخى از کتب حدیثى که من مى بینم، تحقیقاً چاپ و نشر آنها زیانبار است؛ چون بدون توجه به نکاتى که براى نشر آثار اهل بیت باید به آن توجه شود به چاپ رسیده اند.
علوم حدیث: انتشار فصلنامه علمى تخصصى «علوم حدیث»، چه نقشى در گسترش فرهنگ اهل بیت ـ ع ـ در جامعه حال و آینده خواهد داشت؟
محمدى رى شهرى: به یقین جاى چنین مجله اى در حوزه هاى علمیه و محافل علمى خالى بود؛ مجله اى که بتواند علاوه بر ارائه تحقیقات محققان در زمینه هاى علوم حدیث، خط دهى در زمینه تحقیقات را نیز به عهده بگیرد، به محققان داخل و خارج کشور نقاط ضعف تحقیقات ارائه شده را بنمایاند، تحقیق خوب را معرفى کند، و آنان را به بایسته هاى پژوهش و نشر حدیث راهنمایى نماید و نیز از کارهاى تکرارى جلوگیرى کند. در حال حاضر متأسفانه در کشور ما کارهاى تکرارى فراوان انجام مى شود و چه بسا محققانى کارهایى را انجام مى دهند که در چند مرکز علمى دیگر نیز همان کار و یا مشابه آن در حال انجام است؛ هم نیروهاى انسانى به هدر مى رود و هم چه بسا از امکانات بیت المال در این زمینه مصرف مى شود که اسراف است و خلاف شرع. مجلّه خواهد توانست حلقه اتصالى بین محققان باشد و اطلاع رسانى حدیث را در تمامى زمینه ها از جمله کتابهایى که به چاپ رسیده و آنچه در دست پژوهش است به عهده بگیرد.
علوم حدیث: نکات مهم و جالبى که جناب عالى در کارهاى تحقیقاتى خویش به آنها دست یافته اید را بیان فرمایید؟
محمدى رى شهرى: پاسخگویى به این سؤال، نیاز به فرصت بیشتر و مجال دیگرى دارد و از آنجا که این موضوع (تجربیّات و یافته هاى محقّقان حدیث) داراى اهمیت فوق العاده اى است، تصور مى کنم براى آینده باید واحدهایى را در برنامه درسى دانشکده، به این مطلب اختصاص داد و بدین وسیله تجربه ها و یافته ها و روشهاى محققان را جمع آورى و از آنها براى آینده بهره بردارى کرد. در همین زمینه به چند نکته به طور خلاصه اشاره مى کنم:
نخستین نکته اى که به نظر من، در تحقیق و جمع بندى احادیث اسلامى در زمینه هاى غیر فقهى بسیار جالب بوده، هماهنگى احادیث در بسیارى زمینه هاست و همانگونه که «القرآن یُصدّق بعضُه بعضا»، در احادیث اسلامى هم وقتى به احادیث وارد شده از پیامبر ـ ص ـ و ائمه معصومین ـ ع ـ که در کتب شیعه و سنى آمده مى نگریم، درمى یابیم که یک نوع هماهنگى بین آنها وجود دارد که مکمّل یکدیگرند و شهادت به صدق مطالب بیان شده در حدیث دیگر مى دهند که خود، قرینه گویا و شاهدى بر صحت احادیث است.
نکته دوم، تحریف احادیث اسلامى به دست سیاستمداران در زمانهاى گوناگون گذشته است. روش این مرکز در تهیه شناسنامه احادیث، به سادگى احادیث ساختگى را آشکار نموده، دستکاریها و تحریفها را روشن مى سازد.
نکته سوم، ورود تعدادى حدیث به کتب روایى پس از گذشت پنج یا شش قرن از تاریخ اسلام است. وقتى ملاحظه مى کنیم که حدیثى تا شش قرن در مصادر حدیثى وجود ندارد و یکباره بدون اینکه اشاره به مصدر اصلى آن گردد، مورد استناد قرار مى گیرد، بى پایه بودن آن تا حدود زیادى مشخص مى گردد. البته این مطلب کلیّت ندارد و ممکن است گاهى مدارک و منابع در برخى دوره ها به خاطر شرایط سیاسى حاکم بر آن زمان مفقود گردیده، سپس یافت شده باشد.
نکته مهم دیگر، مسأله تقطیع احادیث توسط محدثان بزرگ ما، بدون اشاره به کیفیّت آن تقطیع است. مثلاً سید بن طاووس حدیثى را کامل آورده، در حالى که در کتاب دیگر، همان حدیث به گونه اى تقطیع شده که خواننده متوجه تقطیع نمى شود؛ وقتى ما این احادیث را کنار هم قرار مى دهیم قسمتهاى حذف شده روشن مى شود. دریافت این نکات، محققان را در شناخت بسیارى از واقعیّتها عمیقاً یارى خواهد داد.
علوم حدیث: از شما به خاطر حوصله اى که نمودید و وقتى که در اختیار ما قرار دادید، سپاسگزاریم.
محمدى رى شهرى: بنده هم متقابلاً تشکّر مى کنم و از خداوند منّان مى خواهم تا در نظام اسلامى به همه ما توفیق خدمت خالصانه و شایسته را در زمینه گسترش هر چه بیشتر فرهنگ اسلام ناب عنایت فرماید.
محمدى رى شهرى: بنده محمد محمّدى نیک، معروف به محمدى رى شهرى، نام پدرم اسماعیل و متولد شهررى و سمنانى الاصل هستم. جد پدرى من که از مریدان و دوستان عالم ربانى و مجاهد نستوه مرحوم شیخ محمدتقى بافقى بود (که در زمان رضاخان به شهررى تبعید شد)، حدود یکصد و سى سال عمر کرد و در حال خواندن قرآن کریم از دنیا رفت. مادرم از شمیران تهران و از اولاد امامزاده «شکر آب» از نواده هاى موسى بن جعفر ـ ع ـ است. مرقد این امامزاده در شکر آب آهار شمیران واقع شده و به امامزاده شکر آب معروف است. مادرم قبل از انقلاب و پدرم نیز پس از پیروزى انقلاب اسلامى در حادثه تصادف از دار دنیا رفتند.
پس از پایان تحصیلات ابتدایى، پدرم به خاطر شرایط خاص دوران ستمشاهى و بیم آن که شاید ورود من به دبیرستان و دانشگاه، بنیه دینى مرا تضعیف کند، مرا از ادامه تحصیل در دبیرستان بازداشت و از آنجا که وى فردى متدین و علاقه مند به روحانیت بود، با تشویق و اصرار ایشان، پس از تحصیلات ابتدایى، تحصیلات حوزوى را در مدرسه علمیه برهان آغاز کردم و پس از یک سال به قم رفتم. سال 44 در مشهد به اتّهام توزیع اعلامیه اى که با امضاى مبلغان اصفهان به مناسبت شهادت مرحوم بخارایى و یاران او صادر شده بود، بازداشت شدم. دلیل اصلى این بازداشت نیز حساسیتى بود که ساواک نسبت به طلاب حوزه علمیّه قم داشت و چون این اطلاعیه در مشهد پخش شد، و کسى را هم نتوانسته بودند دستگیر کنند، به تصوّر اینکه این کار توسط من انجام گرفته، مرا بازداشت و زندانى کردند. دو ماه یعنى چهل و پنج روز در ساواک و پانزده روز در زندان شهربانى زندانى بودم. حدود یک سال پس از آزادى از زندان، یعنى در سال 45، در دادگاه تجدید نظر حاضر نشده، مخفیانه به نجف رفتم. سیزده ماه نجف بودم و در سال 46 به تهران بازگشتم؛ در این سال آیة الله مشکینى به مشهد تبعید شدند که من نیز همراه ایشان به مشهد رفتم. هیجده ماه در مشهد بودم، سپس به قم برگشته، و تا سال 57 مشغول تحصیل و تدریس بودم. پس از پیروزى انقلاب، در مسؤولیتهاى ریاست دادگاه انقلاب ارتش، وزیر اطلاعات و دادستان کل کشور، در نظام مقدس جمهورى اسلامى ایران خدمتگزار بوده ام و هم اکنون مسؤولیت دادستانى ویژه روحانیت و نمایندگى ولى فقیه و سرپرستى حجاج را به عهده دارم. ضمناً تولیت آستان مقدس حضرت عبدالعظیم حسنى ـ علیه السلام ـ نیز از طرف مقام معظم رهبرى به این جانب واگذار گردیده است.
علوم حدیث: چه آثارى تاکنون تألیف فرموده اید؟ و چه کتابهایى را در دست تألیف دارید؟
محمدى رى شهرى: اولین اثر خود را در سال 1392 ه* .ق. با نام «بحثهایى درباره خدا» به رشته تحریر در آورده و منتشر کردم؛ پس از آن آثار دیگرى به این شرح داشته ام:
1 ـ میزان الحکمة، که در سال 63 و در ده جلد منتشر شد و البته اخیراً در چهار جلد با قطع وزیرى با ویژگیهایى که در مقدّمه آن ذکر شده در حال انتشار است ـ 2 ـ مبانى شناخت ـ 3 ـ مبانى خداشناسى ـ 4 ـ فلسفه وحى و نبوت ـ 5 ـ عدل در جهان بینى توحیدى ـ 6 ـ فلسفه امامت و رهبرى ـ 7 ـ بحث آزاد در اسلام ـ 8 ـ اخلاق مدیریت در اسلام ـ 9 ـ جشن تکلیف (در سه قطع براى جوانان، پسران و دختران) ـ 10 ـ تداوم انقلاب اسلامى تا انقلاب جهانى حضرت مهدى ـ 11 ـ رمز تداوم انقلاب در نهج البلاغه ـ 12 ـ آگاهى و مسؤولیت ـ 13 ـ شهادت در نهج البلاغه ـ 14 ـ فرازهایى از سیستم قضایى اسلام ـ 15 ـ خاطرات سیاسى. اینها کتابهاى دیگرى است که توسط این جانب تألیف یافته و تعدادى از آنها نیز به عربى و برخى به انگلیسى ترجمه شده است.
اخیراً کتابى به نام «رهبرى در اسلام» در تبیین مبانى امامت عامّه و ولایت فقیه نگاشته ام که به زودى منتشر خواهد شد. نوشته هاى دیگرى نیز مانند: آب حیات، اسلام ناب و اسلام آمریکایى، جرائم امنیتى، خودسازى در اسلام، اخلاق اطلاعاتى و... در دست تألیف دارم. البته این نوشته ها غیر از کتابهایى است که ان شاء الله تعالى در سال جارى با همکارى محققان دارالحدیث منتشر خواهد شد.
علوم حدیث: اهمیّت و جایگاه سنت را در تبیین معارف دینى چگونه ارزیابى مى کنید؟
محمدى رى شهرى: حدیث، کلید فهم قرآن کریم، تنها راه براى آشنا شدن با نظرات و رهنمودهاى پیشوایان اسلام و بزرگترین میراث پیامبر ـ ص ـ و اهل بیت عصمت و طهارت در کنار قرآن کریم است. جوامع اسلامى در صورتى مى توانند با اسلام حقیقى آشنا شوند و به سرچشمه زلال معارف اسلامى نائل آیند که از این دو میراث گرانقدر در کنار هم بهره بردارى کنند. از این رو مرحوم کلینى ـ رحمة الله علیه ـ در مقدّمه کتاب شریف کافى، حدیث را برابر با علم دین مى داند؛ زیرا بدون توجه به احادیث، آشنایى با معارف اسلامى امکان پذیر نخواهد بود و دین شناسى بدون حدیث شناسى ممکن نیست.
بر این اساس، آنچه در پیام مقام معظم رهبرى به مناسبت افتتاح مؤسسه فرهنگى دارالحدیث در تبیین جایگاه حدیث در معارف اسلامى آمده که: «حدیث، مادرِ بسیارى از علوم اسلامى یا همه آنهاست» مبالغه آمیز نیست.
علوم حدیث: حدیث چه نقشى در شناخت مکتب و ابعاد گوناگون دین دارد؟
محمدى رى شهرى: جمع و حمل و فهم و شرح احادیث اسلامى و به طور کلى پژوهشهاى حدیثى در تاریخ اسلام به طور عام و در تاریخ شیعه به طور خاص، یکى از فصول مهم تاریخ اسلام است.
نگارش حدیث در قرن اوّل و دوّم و تا اوائل قرن سوم هجرى به طور غیر رسمى انجام مى شد و کتابت حدیث رسماً ممنوع بود و از این رو عمده نوشته هاى حدیثى مربوط به بعد از رفع این ممنوعیت است. دانشمندان و محدثان شیعه در دوره خطرناک منع حدیث، نقش مهمّى در حفظ و حراست احادیث ایفا نمودند. آنان با توصیه پیشوایان خود، با رنجهاى فراوان، نسبت به کتابت حدیث و حفظ آثار پیامبر ـ ص ـ و خاندان او همّت گماشتند و اگر این فداکارى نبود، ما امروزه راهى براى شناخت اسلام اصیل و نقد روایات موجود نداشتیم. چرا که در طول سالهاى متمادى، جاعلان حدیث، روایاتى را در مجموعه احادیث رسیده از پیامبر ـ ص ـ و ائمه معصومین ـ ع ـ وارد ساختند که ساختگى بودن بسیارى از آنها جز از طریق کارى که دانشمندان پیرو اهل بیت در آن دوره حساس و خطرناک انجام دادند، امکان پذیر نبود. براى شناخت اسلام و قرآن، هیچ راهى مطمئن تر از راه اهل بیت نیست؛ چرا که «اهل البیت ادرى بما فى البیت». در واقع، علما ومحدثان شیعه در طول تاریخ، اسلام شناسى از طریق اهل بیت را به مردم ارائه کرده اند و مى کنند.
نکته قابل توجه آن است که چه در دوره منع کتابت و نشر حدیث و چه بعد از آن، اصولاً کارها و نوشته ها جنبه فردى داشته و کارى به صورت جمعى و تشکیلاتى و با در نظر گرفتن تمامى نیازهاى جامعه، صورت نگرفته است. البته برخى از علما و خصوصاً مرحوم علّامه مجلسى ـ رضوان الله تعالى علیه ـ در این زمینه تلاشهاى فراوانى داشته اند؛ لیکن در عین حال نتوانستند تشکیلاتى به وجود بیاورند که پاسخگوى نیازهاى جهان اسلام باشد و همراه با زمان رشد کند و گسترش یابد. هنوز هم پس از گذشت چهارده قرن، جاى چنین اقدام سازمان یافته و تشکیلاتى در رابطه با تنظیم، تبویب، شرح و پالایش و تحقیق در مسائل مربوط به حدیث خالى است. البته در گذشته این عذر براى گذشتگان بود که حکومتها عمدتاً مانع یک اقدام اصولى و تشکیلاتى در این زمینه بودند، ولى پس از تأسیس جمهورى اسلامى ایران، دانشمندان شیعه هیچ عذرى پیش خدا ندارند.
علوم حدیث: جناب عالى از چه زمان به پژوهشهاى حدیثى روى آوردید؟ علل و انگیزه و زمینه هاى آن را بیان فرمایید:
محمدى رى شهرى: من از همان آغاز دوره طلبگى و از زمانى که توانستم کتابهاى روایى را بخوانم و بفهمم، جاذبه زیادى در وجود خود نسبت به احادیث اسلامى خصوصاً احادیث اعتقادى، اخلاقى و عرفانى احساس مى کردم، و از همان زمان این احساس در من وجود داشت که حدیث، جایگاه شایسته خود را در حوزه هاى علمیه پیدا نکرده و جایگاهى را که باید داشته باشد، دارا نیست. بهترین سرمایه اى که حوزه هاى علمیه براى خودسازى، ارشاد و سازندگى دیگر افراد جامعه مى توانند داشته باشند، قرآن و احادیث اسلامى است. و همان طور که در روایات آمده، بهترین وسیله تبلیغ مکتب اهل بیت ـ ع ـ ، آشنا کردن مردمان به سخنان زیبا و شیرین و دلنشین آنهاست. متأسفانه در حوزه هاى علمیه، بهاى لازم به این سرمایه گرانبها داده نمى شود. این احساس موجب شد که تلاش بیشترى در زمینه آشنا کردن مردم خصوصاً نسل جوان با احادیث اسلامى داشته باشم.
در سال 46 که در نجف بودم، با مراجعه به مجموعه هاى حدیثى، احادیثى را که به نظرم جالب مى رسید یادداشت مى کردم، ولى هرگز فکر نمى کردم این یادداشت بردارى از احادیث، روزى به مؤسسه فرهنگى دارالحدیث و تنظیم موسوعه بزرگ احادیث اسلامى و دانشکده علوم حدیث منتهى شود. سال 47 در زندان مشهد به فکر افتادم احادیث یادداشت شده را به صورت الفبایى تنظیم کنم و همانجا کار را شروع کردم. پس از آزادى از زندان ـ که دومین زندان من بود ـ تصمیم گرفتم براى کار اساسى روى احادیث اسلامى در ابعاد غیر فقهى، وقت کافى بگذارم. کار را از کتاب شریف بحارالانوار آغاز کردم و تمامى آن را تقریباً دوبار خواندم و یادداشت برداشتم و همینطور بسیارى از متون حدیثى را مرور کردم که نتیجه آن، کتاب «میزان الحکمة» است که در دسترس همگان قرار دارد و امیدوارم توفیق تکمیل آن را با همکارى همکاران دارالحدیث داشته باشم.
علوم حدیث: کارى که هم اکنون در ارتباط با میزان الحکمه انجام مى پذیرد، به چه شکل است و چه تفاوتهایى با میزان الحکمه قبلى دارد؟
محمدى رى شهرى: در چند سال گذشته، با کمک محققان مرکز تحقیقات دارالحدیث، پژوهشى دقیقتر و عمیقتر را آغاز کرده ایم که نسبت به میزان الحکمه قبلى تفاوتهاى اساسى و مهمى دارد که به چهار ویژگى آن اشاره مى کنم:
نخست: جامعیت کار است؛ به این معنى که هر آنچه را در زمینه موضوع مورد تحقیق وجود دارد استخراج مى کنیم. در کار جدید، براى تحقیق درباره هر موضوع، کلیّه کتابهاى مربوط و موجود در کتابخانه تخصصى دارالحدیث مورد استفاده قرار مى گیرد. و به خاطر همین ویژگى است که کار، علاوه بر جامعیت، خود نوعى کتابشناسى حدیثى را نیز به همراه دارد و پژوهشگر با تمامى کتابهایى که در خصوص آن موضوع خاص تألیف شده، آشنا مى شود. در این زمینه، تمامى امکانات کامپیوترى و نرم افزارى حدیثى مورد بهره بردارى است.
دوّم: در کار جدید، علاوه بر نقل حدیث، جمع بندى احادیث نیز وجود دارد. در آغاز هر عنوان، مدخلى ذکر شده که جمع بندى احادیث باب در آن آمده، و علاوه بر آن، هر کجا نیاز به بیان، تحلیل و توضیح بوده، توضیح داده شده است.
سوّم: در کار جدید، در زمینه عقاید و تاریخ اسلام، تاریخ پیشوایان اسلامى، و جنگهاى اسلامى، کار گسترده اى انجام دادیم که در «میزان» قبلى وجود نداشت. به عنوان نمونه، کارى که در زمینه زندگانى امام على ـ ع ـ انجام شده، به اندازه نیمى از میزان الحکمه قبلى است و امیدوارم بتوانیم در سال آینده آن را به چاپ برسانیم.
چهارم: شیوه تدوین و نگارش میزان الحکمه جدید با میزان قبلى تفاوت اصولى دارد. در شیوه جدید، احادیث، نمایه گزارى شده، و عناوین فرعى گاه به چند شاخه فرعى کوچکتر تقسیم مى شود و همگى قابل انتقال به کامپیوتر است و در نتیجه کار را براى محققان آسانتر مى کند. در یک جمله مى توان گفت عصاره و شهد تمامى احادیث اسلامى شیعه و سنى در زمینه هاى مختلف (بجز مسائل فقهى) در این مجموعه آمده است و اگر توفیقى باشد امیدوارم این کار در پنج سال آینده به اتمام برسد.
علوم حدیث: میزان الحکمه جدید حدوداً چند جلد خواهد شد؟
محمدى رى شهرى: پیش بینى ما این است که حدود 50 جلد وزیرى (از قرار هر جلد هزار صفحه) خواهد شد.
علوم حدیث: ازچه زمان درصدد ایجاد مرکزى به نام مؤسسه فرهنگى دارالحدیث برآمدید؟
محمدى رى شهرى: پس از چاپ میزان الحکمه در سال 63 و به دلایلى که در مقدمه کتاب به آن اشاره کرده ام، احساس مى کردم که کار کاملى نیست؛ لیکن به این دلیل نسبت به چاپ آن اقدام نمودم که اگر همین مقدار هم به چاپ نمى رسید، شاید براى همیشه به صورت دستنویس باقى مى ماند. مرحوم شهید مطهّرى ـ رحمة الله علیه ـ قبل از پیروزى انقلاب اسلامى مى فرمودند این نوشته ها مناسب است چاپ شود. روشى که دانشمندان غرب هم دارند این است که هر وقت نوشته اى قابل استفاده است، آن را چاپ مى کنند و بعد اگر فرصتى شد، در چاپ بعدى نسبت به اصلاح کتاب اقدام مى شود و اگر چنین فرصتى فراهم نیامد، لااقل آنچه چاپ شده مورد استفاده محققان قرار خواهد گرفت. در سال 60 که ترورها آغاز شد، به فکر افتادم که ممکن است زحمات انجام شده از بین برود، لذا در صدد چاپ آن برآمدم. پس از چند سال، برخى از فضلا و طلاب حوزه علمیه را براى تکمیل میزان الحکمه دعوت کردم و با همکارى آنها از اواسط سال 66 ، کار تکمیل میزان الحکمه به طور رسمى آغاز گردید. آیین نامه اى براى این کار تدوین کردیم و به تدریج و با استفاده از تجربیات گذشته، راههاى جدیدى به روى ما گشوده شد؛ به تدریج احساس کردم اگر کار بخواهد به صورت اساسى پیگیرى شود، به چند تشکیلات مستقل امّا مرتبط با یکدیگر نیاز هست:
1 ـ کتابخانه تخصّصى: بدون در اختیار داشتن همه کتابهایى که توسّط محدثان و محققان شیعه و سنى در زمینه حدیث و علوم مربوط به آن نوشته شده، تحقیق گسترده امکان پذیر نیست و چنین کتابخانه اى در کشور وجود نداشت. لذا در صدد ایجاد کتابخانه تخصصى حدیث برآمدم. البته در گذشته ظاهراً کتابخانه هاى تخصصى حدیث در برخى کشورها وجود داشته (مثل کتابخانه هاى «دارالحدیث اشرفیه» و «دارالحدیث ضیائیه» در دمشق).
مرحوم علّامه مجلسى نیز کتابخانه اى داشته که گرچه به عنوان کتابخانه تخصّصى علوم حدیث شناخته نشده ولى بى تردید یکى از غنى ترین کتابخانه هاى تخصصى حدیث بوده و متأسفانه پس از رحلت وى، به لحاظ اینکه کتابخانه شخصى بوده، به بازماندگان ایشان به ارث رسیده، و آن کتابخانه مهم و پرارزش رفته رفته از بین رفته است و اکنون بسیارى از نسخه هاى اصیل و ارزشمندى که در اختیار علامه بوده، دیگر وجود ندارند.
به هرحال ایجاد کتابخانه تخصّصى حدیث، اوّلین دستمایه براى کارهاى گسترده حدیثى است که خوشبختانه به همّت برادران مسؤول و خصوصاً جناب آقاى قاضى عسکر که مسؤولیت این کار را پذیرفته اند تشکیل شده و هم اکنون مؤسسه فرهنگى دارالحدیث، کتابخانه تخصّصى آبرومندى در علوم حدیث دارد که در کار تحقیقات، نمونه و بى نظیر است. محقّقانى که تاکنون از کتابخانه بازدید داشته اند این اقدام را تحسین نموده اند و امیدوارم با تلاشهایى که صورت خواهد گرفت این کتابخانه روز به روز غنى تر شود.
2 ـ نیاز دوّم، مسئله تحقیقات پایه در علوم اسلامى بود؛ یعنى ارائه خدمات جانبى نرم افزارى و سخت افزارى براى تحقیقات کاربردى و مؤسسات و مجامع علمى. در رفع این نیاز، معاونتى تحت عنوان معاونت تحقیقات پایه ایجاد نمودیم. این معاونت براى دستیابى به هدف فوق، 14 وظیفه دارد که در شرح وظایف آن ذکر شده است.
3 ـ نیاز سوّم، تحقیقات کاربردى بود که محققین باید روى عناوین مختلف عقیدتى، اخلاقى، تاریخى، اقتصادى، فرهنگى، سیاسى و... کارکرده، و حاصل تحقیقاتشان را به صورت یک پروژه ارائه نمایند که «میزان الحکمه» جدید اولین کار تحقیقات کاربردى است، و اکنون بیشترین فرصت فراغت این جانب در انجام بخشیدن به این مهم صرف مى شود.
4 ـ دانشکده علوم حدیث، مهمترین قسمت را در این چهار بخش تشکیل مى دهد و سه رکن قبلى یعنى کتابخانه تخصّصى، تحقیقات پایه، و تحقیقات کاربردى در حقیقت سرمایه هاى دانشکده علوم حدیث اند که امیدواریم بتوانیم بر اساس اهدافى که در اساسنامه دانشکده به آنها اشاره شده، در آینده نزدیک شاهد افتتاح دانشکده باشیم.
اگر این چهار رکن اساسى در کنار هم قرار بگیرند مى توان انتظار داشت که در آینده اى نه چندان دور، شاهد رشد و بالندگى علوم حدیث در کشورمان و حتى در خارج کشور باشیم.
علوم حدیث: پس از اتمام کار میزان الحکمه، چه کار تحقیقاتى علمى را در دستور کار خود دارید؟
محمدى رى شهرى: ان شاء الله پس از خاتمه یافتن کارى که تحت عنوان میزان الحکمه صورت مى پذیرد، چند کار مهم را در دستور کار خود داریم:
طرح اوّل، تهیه لیست غیر تکرارى از مجموعه احادیث اسلامى اعم از شیعه و سنى است. من همان زمان که بحارالانوار را مطالعه مى کردم به نظرم رسید اگر روایات تکرارى را برداریم، شاید بتوان حدود بیست جلد بحار را حذف کرد. در دیگر کتب حدیثى هم مسئله به همین شکل است. ما براى آسان سازى کار براى محققان، لازم است احادیث تکرارى را همراه با نام کتابهایى که این احادیث در آنها آمده است و نیز تفاوت نقلها را مشخص کنیم.
طرح دوّم، تهیه شناسنامه حدیث است که پس از حذف روایات تکرارى، براى هر حدیثى شناسنامه اى تنظیم خواهیم کرد که توضیح خواهم داد.
طرح سوّم، اجراى همین دو طرح درباره احادیث فقهى است.
علوم حدیث: طرح تهیه شناسنامه براى احادیث را تشریح نموده، اهداف خود را از این طرح بیان فرمایید:
محمدى رى شهرى: در زمینه تنظیم شناسنامه حدیث، نکات فراوانى را مى توان بیان داشت که من تنها به چند مطلب مهم اشاره مى کنم:
مجموعه اطلّاعات مورد نیاز براى شناسنایى هر حدیث، ابتدا در کامپیوتر ثبت مى شود. اینکه آیا حدیث سند دارد؟ چه کسانى در سلسله سند قرار دارند؟ سند صحیح است یا نه؟ تا چه حد قابل اعتماد است؟ متن در چه زمان و در کدام کتاب آمده و نقل شده است؟ چه قسمتهایى از حدیث در طول تاریخ به تدریج از حدیث حذف شده است؟ و چه قسمتهایى به آن اضافه شده است؟ معارض دارد یا نه؟ تا به آنجا که... چه نکاتى از این حدیث استفاده مى شود؟
بسیارى از علوم، ریشه در احادیث اسلامى دارند که تمامى اینها نمایه گزارى خواهند شد تا هر کس در رشته مورد علاقه خود بتواند به خوبى از آنها استفاده نماید. بر اساس این طرح، هر حدیثى بین یک تا بیست صفحه شناسنامه پیدا مى کند و محقق به جاى مراجعه به کتابهاى گوناگون، با دیدن یک صفحه یا بیشتر خواهد توانست به تمامى مطلب دست یابد و از آنجا که کار، بسیار پیچیده و تخصّصى است، محققانى که از هم اکنون در زمینه هاى مختلف مشغول به کارند، به تدریج با تخصّصى که پیدا مى کنند ان شاء الله کار تهیه شناسنامه حدیث را آغاز خواهند کرد. کار نهایى و خصوصاً نمایه گزارى را نیز به خواست خدا خود بر عهده خواهم داشت که کارى فنى و حساس است؛ باید کلماتى کوتاه و گویا را انتخاب کرد تا محقق به سهولت و راحتى بتواند مطلب خود را دریافت و آن را دنبال کند.
علوم حدیث: چه اقدامى تاکنون براى تهیه شناسنامه احادیث صورت گرفته است؟
محمدى رى شهرى: هم اکنون کار مطالعاتى در حال انجام است؛ ولى تا طرح میزان الحکمه به پایان نرسد، امکان شروع آن طرح وجود ندارد.
علوم حدیث: کتابخانه تخصصى علوم حدیث از چه زمان و با چه هدفى تأسیس شد و هم اکنون چند عنوان کتاب دارد؟
محمدى رى شهرى: کتابخانه در تاریخ 22/8/74 همزمان با ولادت حضرت فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ با پیام مقام معظم رهبرى حضرت آیة الله خامنه اى افتتاح شد و اکنون استفاده از آن براى همه کسانى که بتوانند از کتابها استفاده نمایند آزاد است. بخش خواهران و بخش برادران از یکدیگر جداست و امکان استفاده براى آنها فراهم شده است. لیکن در حال حاضر از امانت دادن کتابها معذوریم که امیدواریم در آینده بتوانیم امکاناتى براى امانت دادن کتابها نیز فراهم آوریم.
تاکنون کتابخانه حدود هفت هزار عنوان کتاب در گردش دارد که محققان از آنها استفاده مى کنند. حدود دو هزار عنوان نیز در دست آماده سازى است که به تعداد قبلى اضافه خواهد شد. این نه هزار عنوان، حدود چهارده هزار جلد است و علاوه بر این، شش هزار جلد کتاب نیز براى دانشکده علوم حدیث خریدارى شده که پس از افتتاح دانشکده به کتابخانه آن منتقل مى شود. بر اساس برآوردى که داشته ایم، در آینده، کتابخانه مرکزى بالغ بر یکصد و پنجاه هزار جلد کتاب در زمینه علوم مربوط به حدیث خواهد داشت.
علوم حدیث: کارهاى کامپیوترى که تاکنون دارالحدیث انجام داده چیست؟ چه کارآیى هایى دارد؟ و چه برنامه هایى در دستور کار دارید؟
محمدى رى شهرى: کار جالب و ارزنده اى که دارالحدیث در دو سه سال اخیر انجام داده، برنامه نرم افزارى «کنزالعمّال» است که تحقیقاً از همه کارهایى که تاکنون در ایران در زمینه احادیث انجام گرفته کاملتر و بهتر است. علاوه بر همه ویژگیهایى که این برنامه دارد، دسترسى به احادیث در آن آسان تر و سریعتر از دیگر برنامه ها صورت مى پذیرد. همچنین تلاش شده تا این برنامه عیوب برنامه هاى مشابه را نداشته باشد و کارآیى آن نیز براى محققان بیشتر باشد. خصوصیات این برنامه در جزوه اى جدا به چاپ رسیده که علاقه مندان مى توانند به آن مراجعه نمایند.
برنامه کامپیوترى کردن «میزان الحکمه» را نیز در دستور کار خود داریم که قسمتى از کار انجام شده و امید است به زودى در اختیار علاقه مندان قرار گیرد.
برنامه دیگر، ارائه نرم افزار احادیث غیر تکرارى است که مقدّمه اى براى تهیه شناسنامه احادیث خواهد بود.
همچنین قسمتى از مرکز تحقیقات دارالحدیث، بانک حدیث است که تمامى نرم افزارهاى حدیثى در این بخش گردآورى شده و محققان مى توانند از آنها بهره بگیرند؛ تصوّر نمى کنم مرکز دیگرى تمامى این امکانات را فراهم آورده باشد.
علوم حدیث: از چه زمان اقدام به گزینش دانشجو خواهید کرد و دانشکده علوم حدیث از چه زمان آغاز به کار مى کند؟
محمدى رى شهرى: قرار است ان شاء الله براى مهر ماه سال 1376 دانشکده شروع به کار نماید. طبیعى است که از هم اکنون برنامه ریزى جهت گزینش دانشجو در حال انجام است و در موعد مقرر از طریق رسانه هاى گروهى به اطلاع همگان خواهد رسید.
علوم حدیث: مکان دانشکده کجاست و امکاناتى که براى آن در نظر گرفته اید در چه سطحى است؟
محمدى رى شهرى: در حال حاضر مرکز دانشکده در شهررى و کنار مرقد مطهر حضرت عبدالعظیم حسنى ـ ع ـ با حدود بیست هزار متر زیر بنا در حال احداث است. تمامى امکانات مورد نیاز دانشکده در طرح اولیه پیش بینى شده است. سه کتابخانه در آنجا ایجاد خواهد شد: 1 ـ کتابخانه نسخ خطّى ـ 2 ـ کتابخانه تخصصى دانشکده ـ 3 ـ کتابخانه عمومى ـ تخصصى.
مرکزى در ارتباط با علم نجوم در کنار دانشکده احداث مى شود که هم براى دانشجویان و هم براى محققان خارج دانشگاه قابل استفاده خواهد بود.
خوابگاه دانشگاه، تعداد قابل توجهى دانشجو را مى تواند در خود جاى دهد. فضایى هم براى ورزش دانشجویان نظیر استخر شنا و امثال آن پیش بینى شده است. براى محققانى که از خارج کشور و یا شهرهاى دیگر به تهران مى آیند خوابگاه ویژه اى اختصاص یافته تا اگر یک یا دو ماه براى تحقیق، نیازمند سکونت در آنجا باشند بتوانند از امکانات دانشکده بهره بگیرند.
بخش دیگرى براى کامپیوتر و امور نرم افزارى و بانک اطلاعات در نظر گرفته شده است و به هر حال مجموعه احداث شده مى تواند پاسخگوى نیازهاى مادى و معنوى محققان و دانشجویان دانشکده باشد.
هم اکنون کار اسکلت دانشکده به اتمام رسیده و امیدواریم به موقع آماده بهره بردارى گردد.
علوم حدیث: طلاب حوزه هاى علمیه چگونه مى توانند به دانشکده راه یابند و آیا مدرک معادل را نیز خواهید پذیرفت؟
محمدى رى شهرى: دانشکده علوم حدیث به لحاظ ویژگیهاى خاص خود، طبیعى است که بیشترین جاذبه را براى طلاب علوم دینى خواهد داشت؛ از این رو ترتیبى داده ایم تا مدرک معادل نیز پذیرفته شود تا محققان و دانشجویان حوزه هاى علمیه بتوانند از فرصت پیش آمده کمال بهره بردارى را بنمایند. همچنین دارندگان مدرک دیپلم که ویژگیهاى لازم را براى ورود به دانشگاه دارا باشند از طریق کنکور پذیرفته مى شوند.
علوم حدیث: آیا تصمیم دارید در شهرستانها و یا در خارج کشور نیز شعبه هایى احداث نمایید؟
محمدى رى شهرى: تاکنون از برخى کشورها و نیز از تعدادى شهرستانها درخواستهایى براى احداث شعب دانشکده داشته ایم که در حال بررسى امکانات و شرایط هر یک از آنها هستیم تا به فضل خداوند، همزمان با راه اندازى دانشکده در تهران، در برخى از آن مناطق نیز شعب دانشکده را افتتاح نماییم.
علوم حدیث: آیا دانشکده شبانه روزى است؟ و از خارج کشور نیز دانشجو مى پذیرد یا نه؟
محمدى رى شهرى: بنا بر این است که از خارج کشور هم دانشجو بپذیریم لیکن در زمینه شبانه روزى بودن آن، هنوز به نتیجه قطعى نرسیده ایم؛ اگر روزى قرار شود به صورت شبانه روزى اداره شود امکانات آن را داریم.
علوم حدیث: در این مدت که با احادیث و کتب حدیثى سرو کار داشته اید، چه تأثیر روحى در خود احساس مى کنید؟
محمدى رى شهرى: در زیارت جامعه آمده است: کلامکم نور و امرکم رشد. کلام معصوم ـ ع ـ خود نور است و براى طالبان و حاملان آن نیز ایجاد نورانیت مى کند. آرامشى که محقق در قرآن و حدیث به آن دست مى یازد، هرگز در سایر علوم قابل دسترسى و دستیابى نیست. گرچه من نتوانسته ام از این نورانیت بهره کافى و شایسته ببرم، لیکن به برکات فراوانى از کار پیرامون حدیث در زندگى فردى و اجتماعى دست پیدا کرده ام.
علوم حدیث: چه پژوهشهایى را در زمینه احادیث و کتب حدیثى لازم مى دانید؟
محمدى رى شهرى: همانگونه که قبلاً نیز به آن اشاره کردم، پژوهشهاى حدیثى نیز همچون خود حدیث در کشور ما به نوعى غربت گرفتار است؛ لذا کارهایى که انجام شده نسبت به آنچه که باید انجام شود بسیار ناچیز است. به نظر من چند کار اصولى در زمینه احادیث اسلامى باید انجام شود:
1 ـ احادیث عقیدتى نیازمند کار جدّى است؛ چرا که در گذشته کار زیادى درباره آنها صورت نگرفته است. مقصود من تنها کارهاى عمیق و پیچیده اى که فقط قابل استفاده در حوزه هاى علمیه باشد نیست؛ بلکه کارهایى را مى گویم که لازم است براى عرضه احادیث در مجامع علمى جهان و آشنا ساختن مردم با مبانى عقیدتى اسلام صورت پذیرد. عرضه احادیث عقیدتى، بهترین راه براى تحکیم مبانى عقیدتى در بین مردم خصوصاً نسل جوان است.
2 ـ در زمینه مسائل فقهى، نیاز به کار فراوان و جدّى داریم. در حال حاضر موسوعه اى که احادیث اهل تسنن و تشیع را کنار هم در ابواب مختلف جمع آورى کرده باشد وجود ندارد. طرح این احادیث در کنار هم براى استنباط فقیه مى تواند بسیار کارساز باشد.
3 ـ در زمینه مسائل اجتماعى و مسائل مورد نیاز جامعه در سطوح مختلف نیز نیازمند پژوهشهاى حدیثى هستیم که امیدواریم با پیشرفت کارها در دارالحدیث و افتتاح دانشکده علوم حدیث، محققان بتوانند خدمات شایسته و بایسته اى را ارائه نمایند.
علوم حدیث: تحقیق خوب و صحیح از چه ویژگیهایى برخوردار است؟
محمدى رى شهرى: تحقیق خوب در زمینه هاى مختلف با یکدیگر تفاوت دارد. کسى که در زمینه علوم حدیث به پژوهش مى پردازد لازم است اولاً به صورت جامع و همه جانبه، تمامى کتابهاى تألیف شده را نسبت به حدیث مورد نظر ملاحظه کند، صدور و عدم صدور حدیث، برداشتهایى که از این حدیث در زمان هاى مختلف توسّط علما و دانشمندان شده، همه و همه را مورد توجه قرار دهد و استنباط خود را به قرآن عرضه نماید و اظهار نظر کند.
اصل دوّم در تحقیق، ایجاد سهولت در دسترسى به مطلب است. محقق باید به گونه اى عمل کند که خواننده به راحتى بتواند مطلب مورد نیاز خود را بیابد و به آنچه ائمه و پیشوایان ما در مورد زندگى بهتر در دنیا و حسن عاقبت و سعادتمندى در آخرت بیان فرموده اند نائل آید. این کار نیاز به برنامه ریزى، سرمایه گذارى و تلاش مداوم دارد و لازم است از تکنیکهاى روز استفاده شود تا آنچه فرایند تحقیقات یک محقق است، به سادگى، با سرعت و در همه جاى جهان قابل استفاده باشد. در همین زمینه مى توان با شبکه جهانى اطلاعات ارتباط برقرار نمود، و یافته هاى خود را به جهان عرضه کرد که متأسفانه هنوز در این زمینه کار جدّى صورت نپذیرفته است.
علوم حدیث: چه کارهایى را هم اکنون در دست پژوهش دارید؟
محمدى رى شهرى: اولین کارى که در دست پژوهش داریم و امیدواریم به زودى براى انتشار آماده شود کتابى تحت عنوان «مَنْ هُمْ اَهْلُ البیت؟» است که براى نگارش آن بیش از چهارصد متن و مصدر حدیثى مورد استفاده قرار گرفته است و تصور من این است که کتابى به جامعیّت آن و با استفاده از احادیث شیعه و سنى تاکنون در معرفى اهل بیت نوشته نشده است. این اولین اثرى است که پس از افتتاح مرکز تحقیقات دارالحدیث منتشر خواهد شد. کتابهاى دیگرى نیز پس از آن منتشر خواهد شد، مانند: «العقل و الجهل فى الکتاب والسنة»، «العلم فى الکتاب والسنة»، «الحج فى الکتاب والسنة»، «الصلوة فى الکتاب والسنة» و «کتاب الامام على ـ ع ـ » که در زمینه تألیف و تدوین این کتاب، شخصاً فوق العاده وقت گذاشته ام؛ کتابى است حقیقتاً در موضوع خود بى نظیر. در این کتاب، تمامى آنچه که در حیات على بن ابى طالب ـ ع ـ از ابتدا تا انتهاى زندگى ایشان اتفاق افتاده خلاصه شده. این کتاب عصاره صدها کتاب و هزاران حدیث درباره على بن ابى طالب ـ ع ـ است که با شیوه اى نوین نگارش یافته است و هم اکنون در حال اقدامات نهایى آن هستیم و شاید اوائل سال آینده بتوانیم آن را در سه یا چهار جلد منتشر کنیم.
علوم حدیث: چه توصیه هایى براى انتقال صحیح فرهنگ اهل بیت به مردم انقلابى کشورمان خصوصاً نسل جوان دارید؟
محمدى رى شهرى: در مرحله اول باید نیازهاى مخاطبان خود و خصوصاً نسل جوان را بشناسیم و سپس به تألیف و عرضه کار بپردازیم. متأسفانه کتابهاى دینى معمولاً بدون توجه به مخاطبان آن به رشته تحریر درمى آید. محقق، آنچه را که با استعداد و ذوق خود مناسب است ارائه مى کند. ما اگر بخواهیم فرهنگ اهل بیت ـ ع ـ را به مردم و خصوصاً نسل جوان و حتى دیگر مذاهب دنیا منتقل و منعکس کنیم لازم است نیازها و جاذبه ها را بشناسیم و از همان نقطه وارد شویم و از بهترین و ساده ترین روشها براى عرضه این فرهنگ استفاده کنیم.
علوم حدیث: در زمینه نشر احادیث شیعه و ترجمه آنها به زبانهاى مختلف و معرّفى به سایر مذاهب، چه طرحى را پیشنهاد مى فرمایید؟
محمدى رى شهرى: پیشنهاد من آن است که ما احادیث شیعه را از احادیث اهل سنت جدا نکنیم. بسیارى از احادیث ما در کتب اهل سنت با تفاوتهاى اندکى نقل شده است. چنین اقدامى در گسترش فرهنگ اهل بیت نقش بسزایى خواهد داشت. پس از تنظیم احادیث با توجه به نکته فوق، لازم است نسبت به ترجمه آنها به زبانهاى زنده دنیا اقدام شود؛ تا تمامى ملّتها بتوانند از فرهنگ غنى و انسان ساز عترت بهره بگیرند. مؤسسه فرهنگى دارالحدیث نیز در نظر دارد آثار خود را حدّاقل به پنج زبان زنده دنیا منتشر سازد. کتابهاى ارائه شده نیز حتماً باید جمع بندى، تحلیل و توضیح داشته باشند؛ چرا که بدون توضیح، گاهى گمراه کننده هستند و ممکن است خواننده را نسبت به اساس دین بى رغبت کنند.
برخى از کتب حدیثى که من مى بینم، تحقیقاً چاپ و نشر آنها زیانبار است؛ چون بدون توجه به نکاتى که براى نشر آثار اهل بیت باید به آن توجه شود به چاپ رسیده اند.
علوم حدیث: انتشار فصلنامه علمى تخصصى «علوم حدیث»، چه نقشى در گسترش فرهنگ اهل بیت ـ ع ـ در جامعه حال و آینده خواهد داشت؟
محمدى رى شهرى: به یقین جاى چنین مجله اى در حوزه هاى علمیه و محافل علمى خالى بود؛ مجله اى که بتواند علاوه بر ارائه تحقیقات محققان در زمینه هاى علوم حدیث، خط دهى در زمینه تحقیقات را نیز به عهده بگیرد، به محققان داخل و خارج کشور نقاط ضعف تحقیقات ارائه شده را بنمایاند، تحقیق خوب را معرفى کند، و آنان را به بایسته هاى پژوهش و نشر حدیث راهنمایى نماید و نیز از کارهاى تکرارى جلوگیرى کند. در حال حاضر متأسفانه در کشور ما کارهاى تکرارى فراوان انجام مى شود و چه بسا محققانى کارهایى را انجام مى دهند که در چند مرکز علمى دیگر نیز همان کار و یا مشابه آن در حال انجام است؛ هم نیروهاى انسانى به هدر مى رود و هم چه بسا از امکانات بیت المال در این زمینه مصرف مى شود که اسراف است و خلاف شرع. مجلّه خواهد توانست حلقه اتصالى بین محققان باشد و اطلاع رسانى حدیث را در تمامى زمینه ها از جمله کتابهایى که به چاپ رسیده و آنچه در دست پژوهش است به عهده بگیرد.
علوم حدیث: نکات مهم و جالبى که جناب عالى در کارهاى تحقیقاتى خویش به آنها دست یافته اید را بیان فرمایید؟
محمدى رى شهرى: پاسخگویى به این سؤال، نیاز به فرصت بیشتر و مجال دیگرى دارد و از آنجا که این موضوع (تجربیّات و یافته هاى محقّقان حدیث) داراى اهمیت فوق العاده اى است، تصور مى کنم براى آینده باید واحدهایى را در برنامه درسى دانشکده، به این مطلب اختصاص داد و بدین وسیله تجربه ها و یافته ها و روشهاى محققان را جمع آورى و از آنها براى آینده بهره بردارى کرد. در همین زمینه به چند نکته به طور خلاصه اشاره مى کنم:
نخستین نکته اى که به نظر من، در تحقیق و جمع بندى احادیث اسلامى در زمینه هاى غیر فقهى بسیار جالب بوده، هماهنگى احادیث در بسیارى زمینه هاست و همانگونه که «القرآن یُصدّق بعضُه بعضا»، در احادیث اسلامى هم وقتى به احادیث وارد شده از پیامبر ـ ص ـ و ائمه معصومین ـ ع ـ که در کتب شیعه و سنى آمده مى نگریم، درمى یابیم که یک نوع هماهنگى بین آنها وجود دارد که مکمّل یکدیگرند و شهادت به صدق مطالب بیان شده در حدیث دیگر مى دهند که خود، قرینه گویا و شاهدى بر صحت احادیث است.
نکته دوم، تحریف احادیث اسلامى به دست سیاستمداران در زمانهاى گوناگون گذشته است. روش این مرکز در تهیه شناسنامه احادیث، به سادگى احادیث ساختگى را آشکار نموده، دستکاریها و تحریفها را روشن مى سازد.
نکته سوم، ورود تعدادى حدیث به کتب روایى پس از گذشت پنج یا شش قرن از تاریخ اسلام است. وقتى ملاحظه مى کنیم که حدیثى تا شش قرن در مصادر حدیثى وجود ندارد و یکباره بدون اینکه اشاره به مصدر اصلى آن گردد، مورد استناد قرار مى گیرد، بى پایه بودن آن تا حدود زیادى مشخص مى گردد. البته این مطلب کلیّت ندارد و ممکن است گاهى مدارک و منابع در برخى دوره ها به خاطر شرایط سیاسى حاکم بر آن زمان مفقود گردیده، سپس یافت شده باشد.
نکته مهم دیگر، مسأله تقطیع احادیث توسط محدثان بزرگ ما، بدون اشاره به کیفیّت آن تقطیع است. مثلاً سید بن طاووس حدیثى را کامل آورده، در حالى که در کتاب دیگر، همان حدیث به گونه اى تقطیع شده که خواننده متوجه تقطیع نمى شود؛ وقتى ما این احادیث را کنار هم قرار مى دهیم قسمتهاى حذف شده روشن مى شود. دریافت این نکات، محققان را در شناخت بسیارى از واقعیّتها عمیقاً یارى خواهد داد.
علوم حدیث: از شما به خاطر حوصله اى که نمودید و وقتى که در اختیار ما قرار دادید، سپاسگزاریم.
محمدى رى شهرى: بنده هم متقابلاً تشکّر مى کنم و از خداوند منّان مى خواهم تا در نظام اسلامى به همه ما توفیق خدمت خالصانه و شایسته را در زمینه گسترش هر چه بیشتر فرهنگ اسلام ناب عنایت فرماید.
تبلیغات
