میراث ماندگار
آرشیو
چکیده
متن
حدیث، دومین سند دین است که پس از قرآن، در شناختن و شناساندن اسلام و شکل گیرى و بالندگى علوم اسلامى بیشترین سهم را داشته است. حدیث، میراث ماندگار معصومان ـ ع ـ است که به شرح و تفسیر قرآن و تبیین دین مى پردازد.
پیشوایان معصوم ـ ع ـ ، مسلمانان را به فراگیرى و فهم حدیث و مذاکره و نشر آن، ترغیب بسیار کرده اند و همین امر، از ابتدا تاکنون، سبب رونق این دانش بوده است.
تلاش عالمان، محدثان و حافظان حدیث و سنت در طول تاریخ اسلام، ستودنى است. آن بزرگواران از ثبت و ضبط حدیث آغاز کردند و با ترجمه، شرح، تعلیق، جامع نویسى و گردآورى احادیث، حراست از این مجموعه را ادامه دادند. این تلاش، امروزه با تصحیح کتب حدیث، معجم نویسى، مسندنویسى، گزیده نویسى، واحد سازى مجموعه ها و ایجاد بانکهاى اطلاعات حدیثى ادامه یافته است که بحمدالله رشد و بالندگى شایسته اى دارد و تلاشهاى والاى پیشینیان را روشنتر مى نمایاند.
در حوزه علوم حدیث و دانشهاى وابسته به آن، رشته هاى متعددى چون رجال، درایه، تاریخ حدیث، مصطلحات حدیث، فقه الحدیث، غریب الحدیث و... شکل گرفت و بدین سان، ابعاد بهره ورى از آن مجموعه گرانسنگ، استوارتر و گسترده تر گشت. تلاشهاى انجام شده و به ثمر رسیده، به راستى بسیار است که باید بدان بالید و آن را پاس داشت. با این همه، باب پژوهش در این حوزه همچنان گشوده است و گرهها و دشواریها نه تنها یکسره از میان نرفته، بلکه به لحاظ شرایط ویژه فرهنگى و اجتماعى که جامعه اسلامى دارد، افزون نیز شده است.
به جرأت مى توان گفت که بسیارى از پرسشها درباره اسلام، به حدیث و سنت برمى گردد. بررسى این پرسشها و دستیابى به قواعدى روشن در فهم حدیث، کارى ضرورى است. عرضه مدوّن و سامان یافته علوم حدیث، قواعد رجالى و فقه الحدیث در عصر گسترش شبکه دانشها بایسته اى دیگر است. مطالعه جدى درباره احادیث مجعول و ارائه طُرُق روشن در شناسایى آنها، جاى تردید ندارد. بررسى احادیث متعارض و یافتن راههاى معقول جهت حل تعارض نیز کارى برجاى مانده است. تفکیک و رده بندى محتوایى احادیث و یافتن شیوه ها و قواعد متناسب، ضرورت دیگرى است؛ زیرا حدیثى که در زمینه معارف به ما رسیده، با آنچه به احکام فقهى مربوط است و یا آنچه به بیان آداب و رسوم اختصاص دارد، یکسان فهم نمى شود و قواعد برداشت از آنها هم یکى نیست. نقد و بررسى کتب حدیث و بیان سبک و روش محدثان، امرى است که اندکى مورد توجه پژوهشگران اهل سنت قرار گرفته و نیازمند تداوم و تکمیل است. در کنار این امور، معرفى محدثان و شخصیتهاى حدیثى و خدمات ارزنده آنان به حدیث، احیاى متون کهن و نسخ خطى، شرح احادیث مشکل و.... از دیگر کارهاى بایسته است.
از این رو، ضرورت انتشار مجله اى علمى ـ تخصصى که به این نیازها توجه کند و اندیشه ها را در این حوزه بگستراند و زمینه هاى نقد و بررسى و برخورد اندیشه ها را فراهم سازد و پژوهشگران وادى حدیث را با یکدیگر آشنا نموده و آنان را متشکل سازد و حلقه ارتباطى میان جامعه علمى و جامعه فرهنگى باشد، به شدّت احساس مى شود. امّا تا آنجا که سراغ گرفته شد، چنین نشریه اى وجود نداشت.
فصلنامه علمى ـ تخصصى علوم حدیث، که به همّت بانیان فرهیخته مؤسسه فرهنگى دارالحدیث و در پى این احساس نیاز، پاگرفت و اینک با همدلى و همکارى دانشورانى فرزانه قدم به عرصه مطبوعات مى گذارد، مى کوشد تا در حدّ توانْ این نیازها را برآورده کند، و خود را در خدمت به «ثقل اصغر» سهیم سازد.
این نشریه، با توجه به خلأهاى یاد شده و با الهام از رهنمودهاى مقام معظم رهبرى حضرت آیة الله خامنه اى ـ مد ظله ـ (در پیام ارجمندشان به مناسبت افتتاح دارالحدیث)، آرمانها و اهداف زیر را دنبال مى کند:
1 ـ گسترش و نشر فرهنگ سنت و حدیث؛
2 ـ تبیین جایگاه حدیث و سنت در اسلام شناسى؛
3 ـ رسیدن به قواعد روشن در مسیر فهم سنت و حدیث؛
4 ـ ارائه معیارهایى روشن براى پالایش حدیث؛
5 ـ معرفى و احیاى میراث حدیثى شیعه و اهل سنت.
براى دستیابى بدین آرمانها، این فصلنامه، ارباب معرفت و صاحبان قلم را در زمینه هاى یاد شده زیر به همکارى فرا مى خواند:
یک. تاریخ حدیث: بررسى تاریخ حدیث از آغاز تا دوره کمال و نمایاندن مراحل، شرایط و انگیزه هاى تدوین حدیث در هر دوره، امرى ضرورى و ارزشمند است. در پرتو چنین پژوهشهایى مى توان میزان درستى و نادرستى احادیث، اعتبار کتب حدیثى و نیز چگونگى فهم حدیث و برداشت از آن را نشان داد. در این وادى، کاستیهاى فراوان به چشم مى خورد. در مثل، از «اصول اربعمأة» ـ که در تاریخ حدیث شیعه، فصلى به شمار مى رود ـ اطلاعات اندکى در دست است؛ از عنوان و نام گرفته تا ارزیابى و نقد؛ با اینکه مى دانیم کتب دوره هاى بعد برپایه همین «اصول» سامان یافته است.
دو. علم رجال و ارزیابى اسناد حدیث: وجود جعل و دس در احادیث، گذشت زمان و فاصله گرفتن از عصر حضور، ضرورت بررسى صحت احادیث را به دنبال دارد. وجود گرایشهاى چندگانه درباره بررسى سند و مطرح شدن شیوه هاى جدید با عنوان «متدولوژى تحقیق تاریخى»، این ضرورت را دوچندان مى کند. نگاه بیرونى به وضع کنونى دانش رجال و ارائه راههاى متعدد در بررسى سند، مى تواند در تکامل علم رجال مفید باشد.
سه. فقه الحدیث: تفسیر نصوص دینى به طور اعم، و قرآن و حدیث به صورت عام، و حدیث به نحو اخص، مطالعه و پژوهشى جدى را طلب مى کند. آنچه بر این طلب مى افزاید، طرح مباحث جدید در تفسیر متون دینى در میان متکلمان و فیلسوفان دین است. آگاهى بر این مباحث، و نقد و بررسى و سپس گزینش و به کار گیرى آنها در تفسیر متون دینى، نیز در همان پایه از مطلوبیّت قرار دارد.
به جز آن، قواعد عام فهم حدیث، چون تعارض اخبار، تقیه در حدیث، نقل به معنا، دلالت فعل، نسخ، پرسش و پاسخها... و قواعد خاص ابواب حدیث، چون: معارف، عبادات، اخلاقیات، آداب، احادیث تفسیرى، طب و بهداشت، ادعیه و زیارات و... نیازمند پژوهش است.
چهار. محدثان و کتب حدیثى: پژوهش در کتب حدیث و نشان دادن اسلوب و سبک محدثان هم نیازمند پژوهش است. مطالعه در اوضاع سیاسى ـ اجتماعى آنان و نشان دادن مواضع کلامى و عقیدتى آنها مى تواند در نقد و بررسى کتب حدیثى مؤثر افتد.
پنج. نقد و بررسى راویان: در کنار بحثهاى کلى علم رجال، پرداختن به شخصیت راویان و تبیین مواضع فکرى آنها در نقد و بررسى احادیث بسیار راهگشاست. از این رهگذر مى توان به سرِّ بسیارى از جرح و تعدیلها در کتب رجال پى برد و آنها را به نقد کشید.
شش. بررسى و شرح حدیث: گزینش برخى احادیث و روشن ساختن اعتبار و نیز تأمل در محتوا و مفهوم آنها، یکى دیگر از محورهایى است که این نشریه دنبال مى کند.
هفت. معرفى و احیاى نسخ خطى: معرفى نسخ خطى یى که تاکنون به چاپ نرسیده اند و نیز تحقیق و نشر برخى نسخ خطى کم حجم نیز یکى از مقولاتى است که نشریه بدان اهتمام مى ورزد.
هشت. رایانه و حدیث: ضرورت استفاده از تکنولوژى رایانه اى در علوم، جاى انکار ندارد. این صنعت، در خدمت به حدیث و ارزیابى هاى رجالى، بسى سودمند است. معرفى و نشان دادن راههاى به کارگیرى این صنعت و نیز نشان دادن نتایج پژوهشهایى که با این ابزار به ثمر رسیده، بخش دیگرى از قلمرو مجله است.
نُه. کتابشناسى: کتابشناسى جوامع روایى، محدثان و راویان، احادیث، ادعیه، زیارات و... در خدمت به پژوهشگرانْ سودمند است و نشریه از آن استقبال مى کند.
ده. نقد و معرفى: نقد و معرفى کتبى که در حوزه علوم حدیث نشر یافته اند و نیز پایان نامه ها، ترجمه ها، شرحها و تعلیقه ها و... از دیگر بخشهاى مجله خواهد بود.
«و تلک عشرة کاملة».
در پایان، پنهان نمى کنیم که با استمداد از ذات احدیّت و چشمْ داشت به فیض بى دریغ حضرات معصومین ـ ع ـ ، امید به همدلى، همیارى، پیشنهاد و نقد اهل نظر بسته ایم و ادامه حرکت را در گروِ آن مى دانیم.
________________________________________
1 - الکافى، ج 1، ص 41: قال رسول الله [ص]: تذاکروا و تلاقوا وتحدّثوا، فانّ الحدیثَ جلاءٌ للقلوب.
پیشوایان معصوم ـ ع ـ ، مسلمانان را به فراگیرى و فهم حدیث و مذاکره و نشر آن، ترغیب بسیار کرده اند و همین امر، از ابتدا تاکنون، سبب رونق این دانش بوده است.
تلاش عالمان، محدثان و حافظان حدیث و سنت در طول تاریخ اسلام، ستودنى است. آن بزرگواران از ثبت و ضبط حدیث آغاز کردند و با ترجمه، شرح، تعلیق، جامع نویسى و گردآورى احادیث، حراست از این مجموعه را ادامه دادند. این تلاش، امروزه با تصحیح کتب حدیث، معجم نویسى، مسندنویسى، گزیده نویسى، واحد سازى مجموعه ها و ایجاد بانکهاى اطلاعات حدیثى ادامه یافته است که بحمدالله رشد و بالندگى شایسته اى دارد و تلاشهاى والاى پیشینیان را روشنتر مى نمایاند.
در حوزه علوم حدیث و دانشهاى وابسته به آن، رشته هاى متعددى چون رجال، درایه، تاریخ حدیث، مصطلحات حدیث، فقه الحدیث، غریب الحدیث و... شکل گرفت و بدین سان، ابعاد بهره ورى از آن مجموعه گرانسنگ، استوارتر و گسترده تر گشت. تلاشهاى انجام شده و به ثمر رسیده، به راستى بسیار است که باید بدان بالید و آن را پاس داشت. با این همه، باب پژوهش در این حوزه همچنان گشوده است و گرهها و دشواریها نه تنها یکسره از میان نرفته، بلکه به لحاظ شرایط ویژه فرهنگى و اجتماعى که جامعه اسلامى دارد، افزون نیز شده است.
به جرأت مى توان گفت که بسیارى از پرسشها درباره اسلام، به حدیث و سنت برمى گردد. بررسى این پرسشها و دستیابى به قواعدى روشن در فهم حدیث، کارى ضرورى است. عرضه مدوّن و سامان یافته علوم حدیث، قواعد رجالى و فقه الحدیث در عصر گسترش شبکه دانشها بایسته اى دیگر است. مطالعه جدى درباره احادیث مجعول و ارائه طُرُق روشن در شناسایى آنها، جاى تردید ندارد. بررسى احادیث متعارض و یافتن راههاى معقول جهت حل تعارض نیز کارى برجاى مانده است. تفکیک و رده بندى محتوایى احادیث و یافتن شیوه ها و قواعد متناسب، ضرورت دیگرى است؛ زیرا حدیثى که در زمینه معارف به ما رسیده، با آنچه به احکام فقهى مربوط است و یا آنچه به بیان آداب و رسوم اختصاص دارد، یکسان فهم نمى شود و قواعد برداشت از آنها هم یکى نیست. نقد و بررسى کتب حدیث و بیان سبک و روش محدثان، امرى است که اندکى مورد توجه پژوهشگران اهل سنت قرار گرفته و نیازمند تداوم و تکمیل است. در کنار این امور، معرفى محدثان و شخصیتهاى حدیثى و خدمات ارزنده آنان به حدیث، احیاى متون کهن و نسخ خطى، شرح احادیث مشکل و.... از دیگر کارهاى بایسته است.
از این رو، ضرورت انتشار مجله اى علمى ـ تخصصى که به این نیازها توجه کند و اندیشه ها را در این حوزه بگستراند و زمینه هاى نقد و بررسى و برخورد اندیشه ها را فراهم سازد و پژوهشگران وادى حدیث را با یکدیگر آشنا نموده و آنان را متشکل سازد و حلقه ارتباطى میان جامعه علمى و جامعه فرهنگى باشد، به شدّت احساس مى شود. امّا تا آنجا که سراغ گرفته شد، چنین نشریه اى وجود نداشت.
فصلنامه علمى ـ تخصصى علوم حدیث، که به همّت بانیان فرهیخته مؤسسه فرهنگى دارالحدیث و در پى این احساس نیاز، پاگرفت و اینک با همدلى و همکارى دانشورانى فرزانه قدم به عرصه مطبوعات مى گذارد، مى کوشد تا در حدّ توانْ این نیازها را برآورده کند، و خود را در خدمت به «ثقل اصغر» سهیم سازد.
این نشریه، با توجه به خلأهاى یاد شده و با الهام از رهنمودهاى مقام معظم رهبرى حضرت آیة الله خامنه اى ـ مد ظله ـ (در پیام ارجمندشان به مناسبت افتتاح دارالحدیث)، آرمانها و اهداف زیر را دنبال مى کند:
1 ـ گسترش و نشر فرهنگ سنت و حدیث؛
2 ـ تبیین جایگاه حدیث و سنت در اسلام شناسى؛
3 ـ رسیدن به قواعد روشن در مسیر فهم سنت و حدیث؛
4 ـ ارائه معیارهایى روشن براى پالایش حدیث؛
5 ـ معرفى و احیاى میراث حدیثى شیعه و اهل سنت.
براى دستیابى بدین آرمانها، این فصلنامه، ارباب معرفت و صاحبان قلم را در زمینه هاى یاد شده زیر به همکارى فرا مى خواند:
یک. تاریخ حدیث: بررسى تاریخ حدیث از آغاز تا دوره کمال و نمایاندن مراحل، شرایط و انگیزه هاى تدوین حدیث در هر دوره، امرى ضرورى و ارزشمند است. در پرتو چنین پژوهشهایى مى توان میزان درستى و نادرستى احادیث، اعتبار کتب حدیثى و نیز چگونگى فهم حدیث و برداشت از آن را نشان داد. در این وادى، کاستیهاى فراوان به چشم مى خورد. در مثل، از «اصول اربعمأة» ـ که در تاریخ حدیث شیعه، فصلى به شمار مى رود ـ اطلاعات اندکى در دست است؛ از عنوان و نام گرفته تا ارزیابى و نقد؛ با اینکه مى دانیم کتب دوره هاى بعد برپایه همین «اصول» سامان یافته است.
دو. علم رجال و ارزیابى اسناد حدیث: وجود جعل و دس در احادیث، گذشت زمان و فاصله گرفتن از عصر حضور، ضرورت بررسى صحت احادیث را به دنبال دارد. وجود گرایشهاى چندگانه درباره بررسى سند و مطرح شدن شیوه هاى جدید با عنوان «متدولوژى تحقیق تاریخى»، این ضرورت را دوچندان مى کند. نگاه بیرونى به وضع کنونى دانش رجال و ارائه راههاى متعدد در بررسى سند، مى تواند در تکامل علم رجال مفید باشد.
سه. فقه الحدیث: تفسیر نصوص دینى به طور اعم، و قرآن و حدیث به صورت عام، و حدیث به نحو اخص، مطالعه و پژوهشى جدى را طلب مى کند. آنچه بر این طلب مى افزاید، طرح مباحث جدید در تفسیر متون دینى در میان متکلمان و فیلسوفان دین است. آگاهى بر این مباحث، و نقد و بررسى و سپس گزینش و به کار گیرى آنها در تفسیر متون دینى، نیز در همان پایه از مطلوبیّت قرار دارد.
به جز آن، قواعد عام فهم حدیث، چون تعارض اخبار، تقیه در حدیث، نقل به معنا، دلالت فعل، نسخ، پرسش و پاسخها... و قواعد خاص ابواب حدیث، چون: معارف، عبادات، اخلاقیات، آداب، احادیث تفسیرى، طب و بهداشت، ادعیه و زیارات و... نیازمند پژوهش است.
چهار. محدثان و کتب حدیثى: پژوهش در کتب حدیث و نشان دادن اسلوب و سبک محدثان هم نیازمند پژوهش است. مطالعه در اوضاع سیاسى ـ اجتماعى آنان و نشان دادن مواضع کلامى و عقیدتى آنها مى تواند در نقد و بررسى کتب حدیثى مؤثر افتد.
پنج. نقد و بررسى راویان: در کنار بحثهاى کلى علم رجال، پرداختن به شخصیت راویان و تبیین مواضع فکرى آنها در نقد و بررسى احادیث بسیار راهگشاست. از این رهگذر مى توان به سرِّ بسیارى از جرح و تعدیلها در کتب رجال پى برد و آنها را به نقد کشید.
شش. بررسى و شرح حدیث: گزینش برخى احادیث و روشن ساختن اعتبار و نیز تأمل در محتوا و مفهوم آنها، یکى دیگر از محورهایى است که این نشریه دنبال مى کند.
هفت. معرفى و احیاى نسخ خطى: معرفى نسخ خطى یى که تاکنون به چاپ نرسیده اند و نیز تحقیق و نشر برخى نسخ خطى کم حجم نیز یکى از مقولاتى است که نشریه بدان اهتمام مى ورزد.
هشت. رایانه و حدیث: ضرورت استفاده از تکنولوژى رایانه اى در علوم، جاى انکار ندارد. این صنعت، در خدمت به حدیث و ارزیابى هاى رجالى، بسى سودمند است. معرفى و نشان دادن راههاى به کارگیرى این صنعت و نیز نشان دادن نتایج پژوهشهایى که با این ابزار به ثمر رسیده، بخش دیگرى از قلمرو مجله است.
نُه. کتابشناسى: کتابشناسى جوامع روایى، محدثان و راویان، احادیث، ادعیه، زیارات و... در خدمت به پژوهشگرانْ سودمند است و نشریه از آن استقبال مى کند.
ده. نقد و معرفى: نقد و معرفى کتبى که در حوزه علوم حدیث نشر یافته اند و نیز پایان نامه ها، ترجمه ها، شرحها و تعلیقه ها و... از دیگر بخشهاى مجله خواهد بود.
«و تلک عشرة کاملة».
در پایان، پنهان نمى کنیم که با استمداد از ذات احدیّت و چشمْ داشت به فیض بى دریغ حضرات معصومین ـ ع ـ ، امید به همدلى، همیارى، پیشنهاد و نقد اهل نظر بسته ایم و ادامه حرکت را در گروِ آن مى دانیم.
________________________________________
1 - الکافى، ج 1، ص 41: قال رسول الله [ص]: تذاکروا و تلاقوا وتحدّثوا، فانّ الحدیثَ جلاءٌ للقلوب.
تبلیغات
