بررسی فطرت انسان از منظر آیات و روایات با تاکید بر اندیشه های آیت الله محمدعلی شاه آبادی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

مقاله پیش رو به دنبال بررسی فطرت انسان به عنوان ویژگی بنیادین در موضوع انسان شناسی از منظر مکتب اسلام و اندیشمند معاصر، حکیم آیت الله شاه آبادی، مشهور به فیلسوف فطرت، با روشی توصیفی، نقلی و تفسیری می باشد. پژوهش حاضر حاکی از آنست که ریشه ی بسیاری از بحران های معرفتی، اخلاقی و مادی گرایی در طول تاریخ حیات بشری، ناشی از بحران هویت است، که آن نیز بدلیل عدم شناخت انسان از خود اصیل و واقعی اش می باشد. لذا یکی از اساسی ترین راهکارها برای رفع بحران مذکور، شناخت بنیادین و همه جانبه انسان با ویژگی های تکوینی خویش است. یافته های این پژوهش نشان می دهد، انسان پیچیده ترین و عالی ترین مخلوق خداوند است و دارای شخصیت مرکّب از دو ویژگی وهدف تکوینی مُلکی (حیوانی) و مَلکوتی (فراحیوانی) است. ویژگی فطرت بُعد ملکوتی ، هویت ذاتی و توحیدی انسان را تشکیل می دهد، که در آیات و روایات اسلامی از آن به عنوان دین حنیف، اسلام، معرفت خدا و توحید یاد می کنند و به تعبیر حکیم شاه آبادی، انسان مفطور به فطرت الهیّه است که از لوازم وجود مُدرک او می باشد و حقیقتش، علم و عشق به کمال مطلق، یعنی خداوند سبحان است. فطرت انسان بر اساس آیه فطرت و تفسیر آیت الله شاه آبادی، دارای ویژگی هایی همچون همگانی، همه گاهی، غیراکتسابی(جبری و ناخودآگاه)، ثابت، غیرقابل تغییر و تبدیل و معصومیت ازخطا و اشتباه است. بر این اساس فطرت، نقش و جایگاه هدف نهایی از رشد و کمال واقعی انسان را ایفا می کند. لذا برای او دارای ارزش و مطلوبیت ذاتی و مطلق است و اگر انسان به کمک تعالیم و آموزه های انبیاء الهی، به صورت خودآگاه و اختیاری توجه خود را به سمت و سوی آن معطوف کند و حجاب های بُعد مادی و حیوانی اش را کنار بزند، منِ توحیدی او شکوفا شده و از هویتی اصیل و الهی برخوردار می گردد، که در واقع همان مقام قرب الهی، بهشت سعادت و حقیقت الکمال او خواهد بود.