هدف : ماهیت و عملکرد مجاهدان مشروطه خواه در تحولات شمال غرب کشور طی سال های جنگ جهانی اول بررسی شده است روش/ رویکرد پژوهش : داده ها از منابع کتاب خانه ای گردآوری و تحلیل شده است. یافته ها و نتیجه گیری: مجاهدان با آغاز جنگ جهانی اول از عثمانی به آذربایجان بازگشتند. آنها اهداف مختلفی دنبال کردند و عملکردهای مختلف از خود نشان دادند. به لحاظ ماهیت و عملکرد، مجاهدان به دو طیف وطن پرستان و عُمّال عثمانی تعلق داشتند. عمال عثمانی در عقیده و یغماگری قوای عثمانی را همراهی می کردند. ایشان نه تنها از رسالت آزادی خواهانه خود و از اصول و ارزش های مشروطه عدول کردند، بلکه دوشادوش قوای عثمانی به غارت گری و تعدی پرداختند.