کارکرد پیشوندها و پیش واژک های فعلی در فرهنگنامه قرآنی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

پیشینه کاربرد فعل با پیشوند و پیش واژک در زبان های ایرانی به دوره باستان می رسد. برخی از این پیشوندها و پیش واژک های فعلی در فارسی میانه متروک شده و برخی از آنها به صورت جزیی مُرده در ساختمان فعل باقی مانده اند. فارسی دری نیز این پیشوندها و پیش واژک ها را از فارسی میانه وام گرفته است. در فرهنگنامه قرآنی، فرهنگ برابرهای فارسی قرآن بر اساس 142 نسخه خطی کهن، تعداد زیادی از فعل ها با پیشوند و پیش واژک به کار رفته اند. فراوانی فعل های فارسی در فرهنگنامه  قرآنی، بویژه فعل های پیشوندی، بیانگر توانایی بالای زبان فارسی در ساخت واژه است. بررسی پیشوندها و پیش واژک های فعلی برای آشنایی با شیوه های واژه سازی در زبان فارسی و نمایاندن ظرفیت و چگونگی ساخت فعل در این زبان ضرورت دارد و به شناخت روند تکامل افعال ساده به فعل های ترکیبی و پیوندی از دوره فارسی باستان تا دوره مورد مطالعه این پژوهش، فارسی دری، کمک می کند. این جستار به شیوه تحلیلی - توصیفی و با مطالعه کتابخانه ای، با بررسی برابرهای فعلی واژگان قرآن کریم در فرهنگنامه قرآنی، نخست به استخراج پیشوندها و پیش واژک های فعلی این دوره از رشد و تکوین زبان فارسی می پردازد، سپس با آوردن نمونه، انواع آنها را دسته بندی نموده و ساختار، کاربرد، معنی و جامعه آماری این نوع از وندهای اشتقاقی و تصریفی را تجزیه و تحلیل می کند. هدف از این پژوهش، بازنمایی سیر تحول و کارکرد پیشوندها و پیش واژک های فعلی و ارائه بسامد افعال کهن مهجور، کم کاربرد و پویای پیشوندی در زبان فارسی است. نتایج به دست آمده، غلبه فعل های پیشوندی را بر ساخت های دیگر فعل در متن اصیل فرهنگنامه قرآنی نشان می دهد.