بررسی منتقله بودن روایت ذبیح بودن اسحاق (ع) در تفسیر مجمع البیان (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

نوشتار پیش رو پژوهشی است درباره یکی از مصادیق روایات معروف به "منتقله" که به مسأله ذبیح الله اختصاص دارد. اکثر دانشمندان اهل تسنن روایت ذبح اسحاق (ع) را قبول کرده اند. طبرسی گرچه روایت مورد بحث را نقل کرده اما به نظر می رسد آن را نپذیرفته است. آنچه که در این خصوص مورد غفلت واقع شده ، عدم وجود روایت ذبح اسحاق منقول از مجمع البیان در مصادر اولیه حدیثی شیعه و قلّت آن در منابع متأخر شیعه است؛ بلکه روایاتی نیز در کتب حدیثی شیعه و در مواردی در کتب اهل تسنن وجود دارد که مخالف آن و بیان کننده ذبیح الله بودن اسماعیل (ع) است. وجود نقل هایی معدود در کتب عامه متقدم مانند ماوردی و نقل بدون سند (مرفوع)، منتقله بودن آن را از کتب عامه توسط امین الاسلام طبرسی محتمل می سازد. بنابراین روایت مورد بحث از امام علی (ع) صادر نشده است؛ بلکه به سبب اغراض سیاسی و تکیه بر سخنان امثال کعب الاحبار چنین نسبتی به ایشان داده شده است.