عقل، جایگاه و کارکردهای آن در خرافه زدایی و نقد روایات با رویکردهای فرهنگی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

همچنان که سنّت پس از قرآن کریم، به عنوان دومین و اساسی ترین آبشخور فهم اسلام به شمار می رود، عقل نیز پس از این دو از دیگر منابع فهم آموزه های دینی به شمار می رود، به گونه ای که انبوهی از آیات قرآن و احادیث امامان معصوم(ع)؛ در مقام تمجید و ستایش از این موهبت الهی و حجّت باطنی انسان ها برآمده و کسانی را که از جاده ی خرد ورزی خارج می شوند، نکوهش کرده و منزلت آنان را از چهارپایان پست تر قلمداد نموده است. از آنجا که سنّت در سیر تاریخی خود با انواع آسیب های جدی به ویژه رهیافت جعل و خرافات گسترده مواجه گردید، تصفیه و پالایش آن از تحریفات و خرافه های راه یافته به مفهوم نقد روایات با استمداد از معیارهای معرفی شده از سوی دانشمندان بسیار ضروری است که در نوشتار حاضر این مهم با اتکاء به معیار عقل، مورد بررسی قرار گرفته است. لذا مفهوم شناسی عقل، تبیین جایگاه معرفتی عقل از نگاه قرآن و حدیث، پیشینه و گستره ی کاربرد عقل در آثار حدیث پژوهان، ضرورت آسیب شناسی حدیث در پرتو عقلانیت و نیز بررسی نمونه هایی از کارکرد معیار عقل در پالایش و نقد روایاتی که به نوعی مشمول رهیافت خرافات در باورهای فرهنگی- اجتماعی مردم بوده اند، از جمله محورهای مورد بحث در مقاله ی پیش رو می باشد.