ارزیابی ارتباط بین تاب آوری منطقه ای و آسیب پذیری محیطی در منطقه کرانه شرقی دریاچه ارومیه با استفاده از GIS (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

تبیین تاب آوری در برابر تهدیدات، در واقع شناخت نحوه تأثیرگذاری ظرفیت های اجتماعی، اقتصادی، نهادی، سیاسی و اجرایی در افزایش تاب آوری و شناسایی ابعاد مختلف تاب آوری در جوامع انسانی است. در این میان نوع نگرش به مقوله تاب آوری و نحوه تحلیل آن، از یک طرف در چگونگی شناخت تاب آوری وضع موجود و علل آن نقش کلیدی دارد و از طرف دیگر در کاربست سیاست ها و اقدامات کاهش خطر می تواند نقش اساسی داشته باشد. در این مطالعه منطقه کرانه شرقی دریاچه ارومیه شامل 8 شهرستان آذرشهر، اسکو، بناب، تبریز، شبستر، عجب شیر، مراغه و ملکان به عنوان محدوده مطالعاتی به منظور تدوین طرح تاب آوری منطقه ای انتخاب گردید. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و ماهیت هدف آن در نظام برنامه ریزی محلی و توسعه روستایی، کاربردی است. با بررسی مبانی نظری، رویکردی بدیع با تلفیق روش های کمی شاخص مبنا و GIS در تبیین ارتباط بین آسیب پذیری ناشی از مخاطرات محیطی و تاب آوری منطقه ای ارایه گردید. بر همین اساس دو شاخص آسیب پذیری محیطی (EVI) با کاربست 8 معیار تبیین کننده مخاطرات محیطی و شاخص کلی تاب آوری منطقه ای(RRI) با استفاده از 19 معیار در سه بعد اجتماعی، دسترسی به زیرساخت ها و همچنین بعد استحکام بنا در نواحی روستایی ارایه گردید. نتایج بدست آمده نشان داد که 62 درصد از مساحت محدوده مطالعاتی در وضعیت آسیب پذیری زیاد قرار گرفته است که الگوی توزیع فضایی آن عمدتاً در مرکز منطقه و در محدوده شهرستان های آذرشهر، عجب شیر و اسکو است. در مقابل 43 درصد از مساحت منطقه دارای ظرفیت بالای تاب آوری و 27 درصد از مساحت کل منطقه در وضعیت تاب آوری پایین قرار گرفته است. علاوه بر این، در پهنه های شناسایی شده با ظرفیت پایین تاب آوری در مجموع 168 نقطه روستایی استقرار یافته است. از این تعداد، 7 کانون بزرگ روستایی با جمعیت بیش از 3500 نفر قرار دارند که مجموعاً 31081 نفر جمعیت دارند. با توجه به اهمیت منطقه مورد مطالعه در استان آذربایجان شرقی، ضرورت توجه به رویکرد تاب آوری در نظام برنامه ریزی محلی و همچنین ترویج رویه های ارتقاء تاب آوری منطقه ای بویژه در مناطق روستایی از ملاحظات و پیشنهادات اصلی پژوهش می باشد.