نگاه سیاسی- تعلیمی به حکایت شتر و شیر پرهیزگار در مرزبان نامه (مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

چکیده

مرزبان نامه از جنبه های مختلف در تاریخ تمدن ایران و جوامع اسلامی اهمیّت داشته است. این کتاب نگرش به انسان و اجتماع را در جامعه سنّتی مدّنظر قرار داده است. بیشتر داستان های مرزبان نامه تمثیلی و به زبان جانوران بیان شده است. دلیل عمده استفاده از شخصیّت های حیوانی احتمالاً محتوای سیاسی و اجتماعی می باشد. داستان های مرزبان نامه عملکرد قدرت در جوامع را نشان می دهند. با تجزیه و تحلیل حکایت می توان ساختار فرهنگ سیاسی و تأثیر آن را بر رفتارهای فردی و اجتماعی بررسی کرد. فرهنگ سیاسی حاکم در جامعه با روابط انسانی در ارتباط است. در این حکایت، شخصیّت های تمثیلی، شخصیّت های جانشین شونده محسوب می شوند، یعنی حیوان جانشین فکر، خُلق و خو و مفاهیم مورد نظر نویسنده و آورنده داستان شده است. در این پژوهش شیر به عنوان نماد قدرت، در رأس هرم قدرت قرار می گیرد و نیرویی که سبب می شود شیر در چنین جایگاه و مرتبه ای قرار گیرد، زورمندی، قدرت و تسلّط او بر دیگران است. حاکم یا فرمانروا در سلسله مراتب قدرت، باید وظایف و مسئولیّت ها را به اشخاصی واگذار نماید که شایستگی، لیاقت و توانایی لازم برای انجام آن کارها را داشته باشند، و همانند خرس در بدو ورود به دربار شیر بر هم زننده نظم و امنیّت نباشند. از زاویه تعلیمی هم می توان به زیان ظلم و ستم و عاقبت ستمکاران ستم پیشیه و زیاده خواهان محال اندیش که در پی حفظ جان، موقعیّت سیاسی و مرتبه ای برای خود هستند اشاره کرد.