تحلیل گفتمان حدیثی شیعه؛ مطالعه موردی کتاب الحجه در کافی (مقاله پژوهشی حوزه)

چکیده

نقش خوانش های گوناگون میراث حدیثی شیعه در شکل دهی به کنش کاربران گفتمان های شیعی و کشمکش های گفتمانی بر سر تفسیری صحیح از این میراث، بازاندیشی جوامع حدیثی را بسیار ضروری ساخته است. بررسی کتاب الحجه از مجموعه حدیثی کافی به عنوان یک نمونه برای این بازاندیشی با بهره گیری از روش تحلیلِ انتقادیِ گفتمان، موضوع مقاله حاضر است. بر اساس پیش فرض این روش، هر متن فقط برساخته بافتار تاریخی خود نیست و می تواند با یک کنش بیناگفتمانی به یک راهبرد گفتمانی آفرینشگر تبدیل شود و نقشی برسازنده نسبت به بافتار تاریخی خود اجرا کند.  کاربست این روش برای تحلیل کتاب الحجه نشان می دهد که شیخ کلینی (د.329ه.ق) به منظور یافتن راهی برای برون رفت از بحران های جامعه شیعه در عصر غیبت صغرا که با فراگیر شدن عقل گرایی شیعی هم زمان بود، دست به کنشی بینا گفتمانی زد. بر این اساس، او در کنار پذیرش دیدگاه حدیث گرایان قم درباره علم ائمه(ع)، می کوشید از برداشت متهم به تقصیر آنان فاصله بگیرد و با برجسته ساختن باورهای معطوف به وحیانی و الهامی بودن منابع علم ائمه(ع)، حیاتی تازه به عقل شیعی در آن شرایط بحرانی دهد.