شبکه مضامین عوامل ایجاد فقر در جامعه اسلامی از منظر آیات قرآن و احادیث اهل بیت(علیهم السلام) (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

فقر از جمله مهم ترین معضلات جامعه بشری است که جایگاه ویژه ای در میان مسائل اقتصادی و اجتماعی جوامع بشری دارد. یکی از ضرورت های نظری پژوهش در این حوزه، شناسایی عواملی است که عدم رعایت و اهتمام بدان ها موجب ایجاد و گسترش فقر در جامعه می شود. بدیهی است که پرداختن به این عوامل به منظور پیشگیری به مراتب ضروری تر و حیاتی تر از پرداختن به عوامل نابودکننده برای مبارزه با فقر است. اگر با عوامل پیشگیری آشنا شده و آنها را در زندگی فردی و اجتماعی خود مدنظر قرار دهیم، در نتیجه با فقر و گسترش آن مواجه نشده و نیازی به مبارزه با آن نیز وجود نخواهد داشت. در دین مبین اسلام به عنوان آخرین و کامل ترین دین، آموزه های متعددی به منظور پیشگری از ایجاد و گسترش فقر بیان شده که لازم است با روشی متن محور، نظام مند و دقیق، شناسایی و تبیین شود. به همین دلیل در این مقاله تلاش شده با استفاده از روش «تحلیل مضمون» به مطالعه گسترده ایات اقتصادی قرآن کریم و نیز روایات مرتبط با موضوع در مجامع حدیثی پرداخته و از ره آورد تحلیل مضمونی و ترسیم شبکه مضامین گسترده آنها، عوامل مؤثر در ایجاد و گسترش فقر در جامعه اسلامی را از منظر قرآن کریم و اهل بیت(ع) تبیین نمائیم. یافته های تحقیق نشان می دهند که در آموزه های دینی مجموعاً 30 مضمون کلیدی و مهم به عنوان عوامل مؤثر بر ایجاد فقر در جامعه اسلامی اشاره شده که در دو دسته عوامل خُرد و کلان طبقه بندی شده و هرکدام نیز به دو دسته عوامل معنوی معیشتی و عوامل اجتماعی حکومتی تقسیم می شوند.