زمینه های شکل گیری دو اصطلاح «بار امانت» و «عهد امانت» در ادبیات عرفانی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

«امانت الهی»، مفهومی آسمانی است که از آیه هفتاد و دوم سوره احزاب گرفته شده است، و یکی از مسائل عمیق عرفانی و کلامی در بین مسلمانان محسوب می شود. این مفهوم از مفاهیم و استشهادات قرآنی پربسامد در آثار عرفای مسلمان است که در طول زمان و در بستر ادبیات عرفانی، دستخوش تحولاتی شده و رسوباتی به خود گرفته است. از جمله می توان به شکل گیری دو اصطلاح عرفانی «بار امانت» و «عهد امانت» اشاره کرد که عرفا با تفسیر و تلقی خاص خود از آیه امانت، جعل و استعمال کرده اند. این دو اصطلاح، بعدها از محدوده آثار صوفیانه و عرفانی فراتر رفته، و به یکی از مبانی و مضامین عمده مابعدالطبیعی شعر عاشقانه فارسی تبدیل شده اند. از ظاهر آیه قرآن چنین برنمی آید که امانت، «بار» یا «عهد» باشد. بررسی زمینه ها و قراین شکل گیری این دو تعبیر در ادبیات عرفانی نشان می دهد که این دو اصطلاح، تعابیری غیرقرآنی، انتزاعی و محصول برخی از زمینه ها و عوامل خارجی است.