معرفت شناسی شخصی

هدف اصلی این پژوهش شناسایی شرایط و زمینه های موجود برای به کارگیری آموزش مجازی در مراکز آموزش عالی از نظر اساتید و دانشجویان دانشگاه کردستان بود. رویکرد پژوهش در این مطالعه، تلفیقی متوالی بود که در آن ابتدا داده های کیفی و بعد داده های کمی گرد آوری شد. جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان و اساتید دانشگاه کردستان بود که به ترتیب 245 و 103 نفر به عنوان نمونه در مرحله کمی انتخاب شدند. در مرحله کیفی هم اطلاعات لازم از 12 استاد گردآوری شد. ابزار گردآوری داده ها در مرحله کیفی، مصاحبه نیمه ساختار مند و در مرحله کمی پرسشنامه محقق ساخته بود که پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برابر 84% بوده است. نتایج پژوهش نشان داد که وضعیت زیرساخت فنی مورد نیاز برای تسهیلات و امکانات، مهارت اساتید و دانشجویان و طراحی آموزشی برای اجرای آموزش مجازی، از عوامل اصلی در به کارگیری آموزش مجازی در دانشگاه ها است. نتایج بخش کیفی، بررسی معرفت شناسی اساتید نسبت به آموزش مجازی، نشان داد که به طور کلی اساتید یک معرفت شناسی سنّتی نسبت به آموزش مجازی در ابعاد مختلف آن شامل تدریس، ارزشیابی، استفاده از منابع درسی و تعامل با دانشجویان دارند. در این راستا آن ها آموزش مجازی را به عنوان منبعی معتبر برای ساخت دانش و یادگیری دانشجویان ندانستند.

هدف از انجام این پژوهش ساخت و اعتباریابی پرسش نامه ای به منظور سنجش معرفت شناسی شخصی در کودکان بود. بر این اساس، 44 سؤال سه گزینه ای به روش نمره گذاری لیکرت طراحی شد. روایی صوری و محتوایی سؤالات از طریق نظرخواهی از 10 استاد متخصص مورد بررسی قرار گرفت و پایایی آن نیز از طریق اجرا با 50 نفر از دانش آموزان به روش بازآزمایی و به فاصله زمانی یک ماه، 72/0 محاسبه شد. سپس، پرسش نامه روی 472 دانش آموز (217 پسر و 255 دختر) اجرا شد و با استفاده از تحلیل عوامل با روش چرخشی از نوع واریماکس 5 عوامل با مقدار ویژه بالاتر به شرح زیر مشخص شد: سادگی دانش، قطعیت دانش، منبع دانش، نتیجه دانستن و توجیه پذیری دانستن. به منظور تعیین روایی این مقیاس از تحلیل عاملی تأییدی و برای بررسی اعتبار آن از ضرایب آلفای کرونباخ استفاده شد. نتایج تحلیل عاملی تأییدی برازش قابل قبولی برای ساختار پنج عاملی پیشنهاد شده نشان داد. همچنین، نمره کل برای همسانی درونی پرسش نامه از طریق محاسبه آلفای کرونباخ، 85/0 بود. با توجه به نتایج به دست آمده، این پرسش نامه از اعتبار و روایی مناسبی برخوردار بوده و می تواند به-عنوان ابزاری کاربردی جهت ارزیابی معرفت شناسی شخصی در کودکان استفاده شود.

مطالعه تحول معرفت شناسی شخصی در کودکان سنین پایین، به عنوان خلأ پژوهشی، در سال های اخیر توجه متخصصان را به خود معطوف ساخته است. نتایج مطالعات نشان می دهد که تحول باورها در کودکی را می توان در ارتباط با نظریه ذهن موردمطالعه قرار داد. این در حالی است که کسب توانایی در عملکرد اجرایی نیز در ارتباط با باورها و نظریه ذهن قابل بررسی است. هدف پژوهش حاضر بررسی تحول باورها در ارتباط با نظریه ذهن و عملکرد اجرایی در کودکان پیش دبستانی است. روش پژوهش مقطعی است. بدین منظور، تعداد 110 کودک 6 ساله با روش نمونه گیری در دسترس از پیش دبستانی های شهر تهران انتخاب شدند. برای هر کودک دو تکلیف باور غلط (وایمر و پرنر، 1983؛ پرنر، لیکمن و وایمر، 1987)، دو تکلیف معرفت شناسی شخصی (بور و هوفر، 2002) و آزمون دسته بندی کارت های ویسکانسین در نظر گرفته شد. یافته ها نشان داد که  بین معرفت شناسی شخصی، نظریه ذهن و عملکرد اجرایی رابطه معنادار مثبت وجود دارد. همچنین، نتایج تحلیل رگرسیون گام به گام نشان داد که معرفت شناسی شخصی از طریق نظریه ذهن و کارکردهای اجرایی قابل پیش بینی است. بر این اساس، در گام اول، تقریباً 56% از واریانس معرفت شناسی شخصی از طریق نظریه ذهن تبیین شد. در گام دوم، نظریه ذهن و کارکردهای اجرایی 73% از واریانس معرفت شناسی شخصی را تبیین کردند. بنابراین، با ورود متغیر کارکردهای اجرایی به تحلیل، ضریب تعیین از 56% به 73% درصد افزایش یافت.

بررسی معرفت شناسی شخصی نشان می دهد که تلفیق ابعاد عینیت و ذهنیت دانستن، بنیانی برای دستیابی به درک معرفت شناختی سطح بالاست. انتظار می رود که افراد در ابتدا عینیت گرا باشند و در مراحل بالاتر تحول باورها به ذهینت گرایی نائل شوند و در نهایت، به تلفیقی از عینیت گرایی و ذهنیت گرایی ارتقاء یابند. از سوی دیگر، طبق نظر پژوهشگران، تحول باورها را باید در ارتباط با حیطه های خاص مورد بررسی قرار داد. فرضیه مطرح این بود که این تحول در یک توالی نظام دار در جنبه های توجیه پذیری مختلف (تجربه، عقیده، استدلال فردی و صلاحیت) اتفاق می افتد. این فرضیه با یک نمونه 64 نفری از دانش آموزان پایه سوم تا پایه ششم ابتدایی از مدارس تهران آزمون شد. روش پژوهش توصیفی و علی مقایسه ای بود و شرکت کنندگان به سوالات داستان های منسفیلد و کلینچی (۲۰۰۲) پاسخ دادند. نتایج نشان داد که بین پایه های تحصیلی مختلف از نظر عینی نگری و ذهنی نگری تفاوت معنادار وجود دارد، به طوری که دانش آموزان پایه های سوم و چهارم بیشتر در سطح عینی نگری و پایه های پنجم و ششم بیشتر در سطح ذهنی نگری بوده اند. همچنین، عامل تجربه 27 درصد از واریانس عینی نگری و عوامل تجربه و عقیده 30 درصد از واریانس ذهنی نگری را تبیین کردند. بر اساس نتایج پژوهش، به نظر می رسد که معرفت شناسی شخصی عاملی تحولی است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان توجه به مؤلفه های معرفت شناسی شخصی در برنامه درسی علوم تجربی دوره دوم ابتدایی انجام شد. روش پژوهش توصیفی و از نوع پیمایشی و تحلیل محتوا بود. جامعه آماری پژوهش، شامل کتب درسی علوم تجربی پایه های چهارم، پنجم و ششم در سال تحصیلی 98-1397 بود و از آنجا که ضرورت بررسی تمامی محتواها وجود داشته است، نمونه گیری وجود نداشته و کل جامعه مورد مطالعه قرار گرفت. همچنین، در مرحله پیمایش 22 نفر از اساتید و متخصصان رشته های علوم تجربی، ادبیات فارسی و روان شناسی به صورت هدفمند به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از پرسش نامه معرفت شناسی شخصی کودکان و سیاهه ثبت داده استفاده شد. برای تحلیل داده ها از شاخص های آمار توصیفی مانند فراوانی و درصد و نیز ضریب بار عاملی استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که در پایه چهارم، بیشترین تأکید بر سادگی دانش (107 مورد) و کمترین تأکید بر قطعیت دانش (3 مورد) بوده است. در پایه پنجم، بیشترین تأکید بر توجیه پذیری دانستن (65 مورد)، نتیجه دانستن (60 مورد) و قطعیت دانش (30 مورد) و کمترین تأکید بر سادگی دانش (30 مورد) بوده است و در پایه ششم، توجیه پذیری دانستن (50 مورد) و نتیجه دانستن (40 مورد) بیشترین تأکید را داشته و سادگی دانش (5 مورد) کمتر مورد تأکید بوده است. به طور کلی، 6 / 63 درصد از محتوای کتاب های درسی علوم تجربی پایه های چهارم تا ششم به مؤلفه های معرفت شناسی شخصی اختصاص یافته است.

زمینه: در دهه های اخیر معرفت شناسی شخصی یا ماهیت دانش بشری با مفاهیمی مانند فراشناخت و نظریه ذهن که معتقد است مردم بر اساس باورهای ذهنی و نیّات درونی، افکار، احساسات و باورهای خود، رفتار دیگران را تفسیر می کنند، توسط روانشناسان مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است. امّا در زمینه درک کودکان از ماهیت دانش و دانستن و تأثیر فراشناخت و نظریه ذهن بر معرفت شناسی آنان شکاف تحقیقاتی وجود دارد. هدف: هدف از این مطالعه بررسی تأثیر فراشناخت بر معرفت شناسی شخصی و نقش میانجی گر نظریه ذهن یا همان بررسی نیّات درونی و درک علّت رفتار، ذهن، تفکر، باور و دانستن در دانش آموزان پایه های سوم تا ششم ابتدایی است. روش: این مطالعه بر اساس هدف، بنیادی و ازنظر نحوه جمع آوری داده ها در حوزه مطالعات توصیفی از نوع همبستگی قرار دارد. نمونه مورد بررسی 303 (101 پسر و 202 دختر) دانش آموز دوره ابتدایی در پایه های سوم تا ششم شهر خرم آباد بودند که به روش نمونه گیری خوشه ای مرحله ای انتخاب شدند و به پرسش نامه مهارت های فراشناختی (اسپرلینگ و همکاران، 2001)؛ آزمون نظریه ذهن استرینمن (1994) و پرسشنامه معرفت شناسی شخصی کودکان (تنها و همکاران، 1396) پاسخ دادند. داده ها با استفاده از روش مدل معادلات ساختاری تجزیه وتحلیل شد. یافته ها: بر اساس نتایج به دست آمده، مدل پیشنهادی از برازش مناسب با داده ها برخوردار بود. بر این اساس، مسیر مستقیم فراشناخت بر نظریه ذهن و معرفت شناسی شخصی معنی دار بود (0/01 P<)، همچنین، مسیر مستقیم نظریه ذهن بر معرفت شناسی شخصی معنی دار بود (01/0 P<). اثر غیرمستقیم فراشناخت بر معرفت شناسی شخصی از طریق نظریه ذهن نیز معنی دار بود (0/01P<). نتیجه گیری: فراشناخت، نظریه ذهن و معرفت شناسی شخصی دارای نقاط تلاقی تئوریکی هستند، امّا لزوم پرداختن به مطالعات میدانی بیشتر ضمن روشن تر کردن ابعاد بیشتری از این ارتباط، می تواند در محیط های آموزشی دارای کاربردهای عملی تر باشد. شماره ی مقاله: ۱۱

مطالعه باور دانش آموزان درباره ماهیت دانش و دانستن به عنوان یکی از سازه های مؤثر در یادگیری در سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل تشکیل دهنده معرفت شناسی شخصی در بین دانش آموزان دوره ابتدایی با تأکید بر روش کیفی از نوع گروه های کانونی انجام شد. بدین منظور، 72 کودک در سنین 12-7 سال به روش نمونه گیری هدفمند از مدارس شهر تهران انتخاب و در گروه های 6 نفری مورد مصاحبه نیمه ساختار یافته قرار گرفتند. نتایج نشان داد که معرفت شناسی شخصی شامل مؤلفه های سادگی دانش، قطعیت دانش، منبع دانش و توجیه پذیری دانستن می شود. بنابراین، عوامل فرهنگی با رویکرد اسلامی حاکم بر ساختار مدارس دیدگاه های دانش آموزان را تحت تأثیر قرار داده است و عوامل اکتشافی با ساختار عاملی فرهنگ غربی متفاوت بوده است.