کلام نقلی

معصومان علیهم السلام در بسیاری از دعاهایشان، اسامی و صفاتی از خداوند را همراه با درخواستشان آورده اند. این روش چنان پراستفاده و جزو سیره همه اهل بیت علیهم السلام بوده که می توان آن را یکی آداب مورد تأکید در دعا دانست. به نظر می رسد که میان درخواست ها و صفاتی که در کنار آن می آید، رابطه ای وجود دارد. برای پیداکردن این روابط گام نخست را می توان با «گزاره یابی» برداشت؛ به این معنی که فهرستی از صفات و اسامی الهی همنشین با درخواست ها، تهیّه شود. پژوهش پیشِ رو درصدد گردآوری این صفات و حاجات از کتاب «عدّه الدّاعی» است. این کار از جنبه موضوع و ساختار نو بوده و راه را برای تطبیق حاجت ها با صفات الهی همنشین آن باز می کند. مقاله کنونی در دو بخش اسامی و صفات الهی همنشین با حاجت ها و استعاذه ها را در قالب جدول ارائه می کند.

یکی از مباحث کلامی درباره معصومان^ امکان شهود آنان بعد از وفاتشان است. به ظاهر شهود معصومان وفات یافته در بیداری و احتضار، هم بر اساس قوانین تشریعی و تکوینی خداوند میسّر است و هم بر اساس رخ داد آن در خارج؛ یعنی، هم امکان ذاتی دارد و هم امکان وقوعی. ادله و شواهد متعدد روایی، امکان وقوع شهود را پشتیبانی می کنند. قوی ترین دلیل روایی مسلّم نزد غالب اندیشمندان فریقین، روایات معراجیه در معتبرترین جوامع است. طبق این روایاتِ مستند به قرآن، علاوه بر شرکت کردن نبی مکرم در گردهمایی پیامبران در بیت المقدس، در آسمان ها نیز با برخی از آنان ملاقات و گفت وگو داشت. روایات مربوط به شهود تعدادی از معصومان توسط محتضر، نزد شیعه متواتر است. اثبات امکان وقوعی شهود، پیام آور استمرار حیات، آگاهی برخی از فعالیت ها و مسؤلیت های معصومان و در نتیجه، اثبات کننده معقول بودن توسل به آنان پس از وفاتشان است. مأموریت این پژوهش کتابخانه ای، گزارش ادله و شواهد روایی امکان وقوعی شهود در بیداری و احتضار است.

روایات متعدّد و معتبر، گویای وقوع شهود معصومان وفات یافته، در حالت خواب است. گاهی شاهدان، از خود معصومان هستند و گاهی از غیر معصومان؛ اعم از نیکان و بدان. تعدادی از روایات، حکایت گر راهکار دیدار نبی مکرّ صلی الله علیه و آله یا یکی از معصومان و یا یکی از وفات یافتگان است. این روایات به همراه روایاتِ مؤکّدِ حقیقی بودن دیدار معصومان در خواب، شواهد خوبی برای اثبات امکان شهود معصومان وفات یافته است. کیفیت شهود در خواب، از مسائلی است که اندیشمندان اسلامی را به تحلیل وادار کرده و فرضیه هایی را مطرح کرده اند. مقاله حاضر به گزارش و تحلیل این روایات می پردازد. ارائه ادلّه و شواهد روایی با نظم و تحلیلی نو و موجز، از نوآوری های این پژوهش توصیفی تحلیلی است.

ربط و نسبت بین کلام و حدیث در علم «کلام نقلی» مورد دقت و کاوش قرار میگیرد. روششناسی علم کلام به طور عام و کلام نقلی به طور خاص از مباحث نوینی است که در آثار اندکی بدان پرداخته شده است. اهمیت پژوهشهای روشی، آنگاه دانسته میشود که به مهمترین دستاورد آنها یعنی «کشف طریق استنباط و اصول آن»، توجه کافی شود. نزد سید بن طاوس نقل مهمترین منبع دینشناسی است. او به عنوان محدثی کم نظیر مباحث اعتقادی را بیشتر بر اساس ادله نقلی بررسی کرده است و در این زمینه نیز از روشهای استنادی و استنباطی خاصی مانند توجه به اصول لفظی، اعتبار مضمونی نه رجالی، فهم ترکیبی قرآن و حدیث ، تأویل مخالف قطعی دین و... بهره میگیرد. در نوشتار حاضر دو رکن اصلی کلام نقلی یعنی روش استناد به حدیث اعتقادی و روش فهم الحدیث در اندیشه سید بن طاوس بیان گردیده و سپس به نمونههای کاربست ادله نقلی در علم کلام اشاره شده است.

از قرون نخستین اسلامی تاکنون، رسائل و کتاب های بسیاری درباره مسأله جانشینی پیامبر’، امامت اهل بیت و نیز مناقشات درباره آن، به ویژه در میان شیعیان، نوشته شده است. به عقیده شیعیان، در آیات متعدّدی از قرآن مجید، بیان و اثبات امامت ائمّه طاهرین وجود دارد. در دوره کنونی، بسیاری از نوشته های پیرامون امامت، به آیات قرآن و از جمله آیه ابتلای ابراهیم (بقره، 124)، به عنوان مهم ترین دلیل قرآنی بر اثبات امامت و برخی از مختصّات آن، پرداخته اند. با توجّه به اهمّیت آیه ابتلا در موضوع امامت و تفاسیر مختلفی که درباره آن ارائه شده، لازم است تحقیقات بیشتر و جدیدتری درباره این آیه صورت گیرد. پژوهشگران علاقه مند به این حوزه، نیازمند مأخذ شناسی آثار پیرامون آیه ابتلا به ویژه شناخت آثار دهه های اخیر هستند. در نگاشته حاضر، 3۶ اثر جدید درباره آیه ابتلا شناسایی و معرّفی گردیده است. در آخر این تحقیق، عناوین و موضوعات جدیدی، برای انجام پژوهش های تازه درباره این آیه پیشنهاد شده است.

منابع رجالی، برخی از اصحاب ائمه:را با توصیفات نیکویی مانند «فقیه» ستوده اند. با نیم نگاهی به میراث حدیثی امامیه، در می یابیم که این افراد به رغم تلاش های فقهی در کنار شخصیت هایی مانند هشامَین، تلاش کلامی نیز داشتند. این مقاله با گذری به ژرفای تاریخ تفکر امامیه بر آن است تا فعالیت اعتقادی این گروه را کاویده و نشان دهد که اینان متکلم نیز بودند. آغاز فعالیت های این افراد از مدرسه کوفه و تداوم آن تا مدرسه قم، نشان از جریان گسترده کلامی ای در حوزه امامیه دارد. بررسی گوشه ای از تلاش های دل بستگان این جریان در قالب مولفه های کلام ورزی، مانند طرح پرسش های اعتقادی، انجام مناظره و نگارش نگاشته هایی با عناوین اعتقادی، تلاش های کلامی افراد این جریان را نمایان ساخته است.منابع رجالی، برخی از اصحاب ائمه:را با توصیفات نیکویی مانند «فقیه» ستوده اند. با نیم نگاهی به میراث حدیثی امامیه، در می یابیم که این افراد به رغم تلاش های فقهی در کنار شخصیت هایی مانند هشامَین، تلاش کلامی نیز داشتند. این مقاله با گذری به ژرفای تاریخ تفکر امامیه بر آن است تا فعالیت اعتقادی این گروه را کاویده و نشان دهد که اینان متکلم نیز بودند. آغاز فعالیت های این افراد از مدرسه کوفه و تداوم آن تا مدرسه قم، نشان از جریان گسترده کلامی ای در حوزه امامیه دارد. بررسی گوشه ای از تلاش های دل بستگان این جریان در قالب مولفه های کلام ورزی، مانند طرح پرسش های اعتقادی، انجام مناظره و نگارش نگاشته هایی با عناوین اعتقادی، تلاش های کلامی افراد این جریان را نمایان ساخته است