ابن فهد حلی

احمد بن فهد حلی از دانشمندان بزرگ شیعه است که برخی نویسندگان وی را به سبب انتساب بعضی شاگردان و تألیفات به ایشان، صوفی، یا متمایل به تصوف معرفی کرده اند. بررسی استادان، شاگردان و تألیفات وی برای اثبات درستی یا نادرستی چنین ادعایی مسئله اصلی این پژوهش است. این انتساب، زمانی بیشتر تقویت میشود که توجه داشته باشیم که یکی از بنیان گذاران دولت شیعی مشعشعیان، یعنی محمد بن فلاح، شاگرد وی بوده و برای مشروعیت بخشیدن به حاکمیت خود، موجب ترویج چنین فرضیه ای شده است. به رغم قلّت اطلاعات درباره این مسئله در منابع، روش نگارنده، روش کتابخانه ای با بررسی آخرین تحقیقات در زمینه است.

کتاب التحصین و صفات العارفین از ابن فهد حلی در موضوع خلوت گزینی و گوشه نشینی است. نویسنده در نوشتار حاضر در راستای نقد یکی از ترجمه های این اثر، ابتدا اشاره ای مختصر به ساختار و ترجمه های آن دارد. در ادامه، یکی از ترجمه های کتاب مذکور را با عنوان «خلوت گزینی یا التحصین» که توسط علی نریمانی و انتشارات ذوالقربی در سال 1388 به چاپ رسیده است را در بوته نقد و بررسی قرار می دهد. وی در راستای این هدف، نخست عباراتی از متن کتاب را نقل و سپس، ترجمه متن را بیان و ترجمه صحیح آن را همراه با توضیحی در این زمینه متذکر می شود.

یکی از پرحجم ترین محورهای موجود در دعاهای مأثور، «درخواستِ حاجت» و «پناه بردن» است. آن چه مورد درخواست معصومان قرار گرفته، ذیل علم، عصمت و امامت ایشان قرار داشته و از این رو، نشان دهنده راه کمال است. در برابر، چیزی که ایشان از آن به خداوند پناه برده اند، مانع وصول به کمال بوده و پناهگاه هایی که بدان ها پناه برده شده، قابلیت اعتماد و اتّکا برای مصونیت از خطرات را دارد. شناخت این موضوعات، راه درست و نادرست را به ره جویان می نمایاند. ساختار فهرست گونه این نوشته دریافت معارف یادشده از دعاها را سرعت و آسانی می بخشد. تاکنون دیده نشده که با این نگاه و روش، دعاهای معصومان تحلیل و ارائه شود. مقاله کنونی در بخش نخست «خواستنی ها» و در بخش دوم «پناه بردنی ها» را بر اساس دعاهای کتاب عدّه الدّاعی ابن فهد حلّی فهرست کرده است.

معصومان علیهم السلام در بسیاری از دعاهایشان، اسامی و صفاتی از خداوند را همراه با درخواستشان آورده اند. این روش چنان پراستفاده و جزو سیره همه اهل بیت علیهم السلام بوده که می توان آن را یکی آداب مورد تأکید در دعا دانست. به نظر می رسد که میان درخواست ها و صفاتی که در کنار آن می آید، رابطه ای وجود دارد. برای پیداکردن این روابط گام نخست را می توان با «گزاره یابی» برداشت؛ به این معنی که فهرستی از صفات و اسامی الهی همنشین با درخواست ها، تهیّه شود. پژوهش پیشِ رو درصدد گردآوری این صفات و حاجات از کتاب «عدّه الدّاعی» است. این کار از جنبه موضوع و ساختار نو بوده و راه را برای تطبیق حاجت ها با صفات الهی همنشین آن باز می کند. مقاله کنونی در دو بخش اسامی و صفات الهی همنشین با حاجت ها و استعاذه ها را در قالب جدول ارائه می کند.