گفتمان شرق شناسانه

پرداخت چندوجهی و مبهم انگار تروریسم شاخص ترین جنبه رمان نام ها (1982) اثر دان دلیلو است که آن را به یکی از «آثار دشوار» وی بدل کرده، البته تروریسم محدود به سبک و زیرگونه خاص رمان نمی شود، بلکه به منزله بن مایه اصلی داستان، محتوای سیاسی آن را نیز شکل می دهد. دلیلو در این رمان با تکیه بر حجم انبوه دانش شرق شناسانه درباره شرق، آغازگر روندی نو در ادبیات پسانوگرای امریکا می شود؛ یعنی تعمیم تصویر گفتمانی «عرب های تروریست» به ایرانیان. او با این کار، راه را برای بازنمایی های شرق شناسانه موثرتر ایرانیان در ادبیات داستانی جدی امریکا باز کرد. تاکید نویسندگان در این گفتار بر برخی گسل های گفتمانی در روایت دلیلو است که ادعاهای مطرح شده درباره تروریسم در رمان را به چالش می کشند. نویسندگان ابتدا با ارائه خوانشی بینامتنی، رویکرد دوپهلوی رمان در تثبیت و تضعیف گفتمان شرق شناسانه را کاویده و سپس نشان می دهند که چگونه دلیلو با بازنمایی شرق شناسانه ایرانیان، کرانه های گفتمان تروریسم را گسترش می دهد. افزون بر این، منش دوگانه رمان در مشروعیت بخشی به گفتمان شرق شناسانه و به پرسش کشیدن ظاهری آن - برجسته ترین وجه پسانوگرای اثر- بررسی می گردد.

کنکاش­های وسیعی درباره آلفرد لُرد تِنِسِن شاعر قرن نوزدهم انگلیس تا کنون انجام گرفته است، اما سهم و تاثیر حافظ در آثار تنسن، ملک الشعرای انگلیس هر چند کم، نباید از نظر دور داشته شود. شاعری چون تنسن تحت تأثیر گفتمان شرق­شناسانه به سبب عشقی که به حافظ پیدا کرد بر آن شد تا فارسی را بیاموزد. در ادبیات تنسن ایران باستان با زیبایی هایش نفوذ دارد، از این رو منابعی را که نشان می دهند تنسن از حافظ بهره­ها برده است، نباید از نظر دور داشت، زیرا این منابع می توانند ادعای تفاهم تنسن با حافظ را در این پژوهش ثابت کنند. تنسن از مضامین شعری حافظ سود برده است این مضامین عبارتند از نسیم سحر، نسیم صبحگاهی، خصوصیات و شمایل یار، استفاده از واژه ی بلبل و مذکر قلمداد کردن آن، پرده، همصحبتی با گل، گل وبلبل، نسیم مشک، وفاداری عاشق به معشوق بعد از مرگ عاشق. دلیل آشنایی تنسن با حافظ، تأثیر گفتمان شرق­شناسانه بر شعرا و نویسندگان قرن نوزدهم بود. روش تحقیق این مقاله با استناد به مکتب فرانسوی ادبیات تطبیقی است که قایل به بررسی های تاثیرگذاری و مقایسه ای است و تمرکز در این مقاله بر اثبات تاثیر حافظ بر ملک الشعرای انگلیس است.

مطالعات بینارشته ای از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا بسیاری از رشته ها را به هم وصل می کند. مطالعات بینارشته ای که بخشی از پژوهش های ادبیات تطبیقی است، پلی ارتباطی بین رشته های علوم انسانی و هنری ایجاد می کند که بازآفرینی در شکل فیلم در این حوزه می گنجد که بین سینما و ادبیات ارتباط و نزدیکی برقرار می کند. گستره مقاله پیش رو، بررسیِ تفسیر خاصِ جان راولینز از کتاب هزار و یک شب در شکل بازآفرینی آن در فیلم هزار و یک شب (1942) است. این فیلم که به پیروی از کتاب هزار و یک شب، هزار و یک شب نام دارد، از هزار و یک شب فاصله گرفته و آن را تحریف کرده است. این تحریف و تغییر در ذات اقتباس است؛ چراکه راولینز نمی خواهد به طور کامل به داستان وفادار بماند و عملاً وفاداری را فدای تخیل خود می کند. از آنجاکه کارگردان فیلم، کارگردانی غربی است که به بازنمایی شرق می پردازد، این سؤال مطرح است که آیا این تغییر، ایدئولوژیک است و باید فیلم در حوزه شرق شناسی بررسی شود؟ آیا وی شرق را تحریف کرده است؟ نتایج تحقیق نشان می دهد راولینز شخصیت شهرزاد را به کلی تغییر داده است و وی را زنی رقاصه معرفی می کند که برای اعراب می رقصد و آنان را مسحور رقص خویش می کند. ممکن است این طور استنباط شود که راولینز شرق را تحریف کرده و تصاویر کلیشه ای و منفی ارایه کرده است و اقتباس او تصاویری خودکامه، قانون گریز، احساسی، خرافی، شهوانی و قدرت طلب از شرقیان را به تصویر کشیده است.