ابن طقطقی

اندرزنامة اردشیر که طولانی تر از نسخه کنونی بوده، شاهان ساسانی و پس از ترجمه به زبان عربی، حکام مسلمان نصب العین خویش قرار دادند. این اندرزنامه در قرن های نخستین اسلامی با نام «عهد اردشیر» شهرت داشته و گویا در همان زمان نیز نسخة کاملی از آن موجود نبوده است. بسیاری از کتاب های اندرزنامه ای و دستورالوزرایی که بعدها در تمدن اسلامی نوشته شده است، بن مایه ای از ادبیات تعلیمی عهد ساسانی دارند. سیاست نامه ها یکی از بارز ترین نمونه های ادبیات تعلیمی است. یکی از کتاب هایی که به صورت اندرزنامه ای نوشته شده و در حقیقت به نوعی توصیه بر ملکداری و حکومت داری صحیح می باشد، کتاب تاریخ فخری است. البته شایان توجه است که فصل اول این کتاب به صورت اندرزنامه ای می باشد و سایر فصول آن، شامل تاریخ عمومی است. البته اهمیت این کتاب بیشتر به علت همان فصل اول آن می باشد که در خصوص اصول کشورداری است. این تحقیق که بر اساس مطالعات کتابخانه ایی و رویکرد توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته، به جایگاه عهد اردشیر در دورة اسلامی و مطالعة وجوه مشترک میان عهد اردشیر که منسوب به اردشیر بابکان است و کتاب تاریخ فخری که متعلق به قرن 6 و 7 هجری است، می پردازد.

با آغاز سده هشتم هجری، هم زمان با تحول در نظام مذهبی ایلخانان، زمینه گسترش بیشتر اندیشه شیعی فراهم گردید و دانشمندان شیعه در راستای دفاع از اندیشه خویش، آثار بسیاری را در حوزه های مختلف پدید آوردند؛ از جمله این تلاش ها، تدوین آثاری در انساب علویان و سادات بود که نویسندگانی چون: ابن طقطقی (709ق)، ابن فوطی (723ق)، ابن معیّه (776ق) و ابن عنبه (828ق) آن را بر عهده گرفتند. در این پژوهش که به شیوه توصیفی و تحلیلی و با استناد به منابع تاریخی، رجالی و کتابخانه ای سامان یافته، به این سؤال پاسخ داده می شود که نقش مورخان شیعه در تدوین کتب انساب در سده هشتم چه بوده و با چه هدفی صورت گرفته است؟ یافته های پزوهش، نشانگر آن است که انساب نگاری شیعیان در این قرن، همچون دیگر ادوار، با هدف بازشناسی ذریه رسول خد(ص) با توجه به شرافت این خاندان و تفاوت آنها با دیگر مسلمانان در برخى حقوق و احکام شرعى، انجام شده است

شعر و تاریخ دو حوزه جدا از هم هستند و درک سازگاری این دو در یک اثر مشکل است؛ خاستگاه اولی خیال است و خاستگاه دومی عالم واقع. اما شعر به عنوان یکی از ابزارهای سودمند و سازنده، حضور گسترده ای در متون تاریخی دارد و نقش و کارکردهای فراوانی نظیر ادبی، تاریخی، استنادی و تفسیری ایفا می کند و تاریخ نگاران برای بیان مقاصد خود از آن بهره می-گیرند. پژوهش پیش رو در صدد بررسی تطبیقی و تبیین کارکردهای مختلف شعر در تاریخ بیهقی و تاریخ الفخری فی الآداب السلطانیه ابن طقطقی است و از این رهگذر می کوشد میزان بهره گیری هر یک از این تاریخ نگاران را از شعر بسنجد و اهداف و کارکردهای آن را در این دو متن تاریخی تحلیل و تبیین نماید. برآیند پژوهش نشان می دهد که شعر در تاریخ بیهقی و تاریخ فخری - مانند کارکرد آن در متون منثور به طور کلی- جنبه ادبی و آرایه ای دارد. همچنین کارکرد تفسیری در این دو متن مورد استفاده قرار گرفته و کارکرد تاریخی و استنادی کم تر مورد توجه این دو مورخ بوده است.