نسخه اصل

شناخت نسخه های خطی اصل یکی از عوامل اصلی در جریان گردآوری وتصحیح متون است .از اینرو محققان تلاش گسترده ای در به دست آوردن نسخه های خطی اصل دارند تا بتوانند جریان علمی عصر مولف را بهتر شناخته وشیوه ی تفکر مولف را ازاصل دستنوشته اودریابند.بدین جهت فهرست نویسان با توجه به علایم ونشانه های متعدد ،سعی درشناسایی نسخه های اصل داشته ودارند. درتحقیق حاضر سعی برآن شده تابخشی ازاین نشانه ها که ازفهرست های نسخ خطی وبررسی مستقیم نسخ بویژه نسخه های خطی کتابخانه مرکزی ،به دست امده بررسی وارائه شود.

گلستان سعدی ازکتبی أست که در قرن هفتم به مدارس و مکتبها راه یافته است. این کتاب به وسیلةءتجار ایرانی که درکشور چین به تجارت مشغول بوده اند به آن سرزمین برده شده و مورد استفادهء فرزندان ایرانیان قرار گرفته است. این نسخه ها نسبت به نسخه های داخل کشورکه صدها بار به دست نویسندگان وارد و ناوارد استنساخ گردیده تا حدی از تعرض و افزایش وکاهش مصون مانده است. بدین سبب برای رسیدن به نسخهءاصلی را نزدیکتر و مطمئن تری هستند. در این مقاله نسخه ای بسیار قدیمی و برتریهای ان معرفی می شود.

نسخه های اصل، یکی از موثق ترین و مستندترین منابع اولیه در پژوهش های تاریخی است.هرگونه خدشه در اصالت این منابع، مسیر پژوهش ها را به انحراف می کشاند.احراز اعتبار، و تشخیص اولیه یا ثانویه بودن این منابع، نخستین شرط تحقیقات پژوهشی است.دست یابی به روش های شناسایی اعتبار نسخه های اصلِ وابسته به تاریخ، هدف این نوشتار است.بهره برداری از اطلاعات مآخذ(منابع و مطالعات)، به عنوان یکی از روش های تشخیص اصالت نسخه های اصل، در این تحقیق، مورد بررسی قرار می گیرد.این پژوهش، از طریق نقد بیرونی یا سندی نسخه های مورد بررسی درصدد تبیین موضوع است.این روش با توصیف، مقایسه و تحلیل محقق می شود.نتیجه مطالعه بر روی نسخه های مورد بررسی در این پژوهش نشان می دهد، الگوی ارائه شده، یعنی الگوی استفاده از اطلاعات مآخذ، در تعیین اعتبار نسخه های اصل غیرتاریخی نیز کاربرد دارد.بهره گیری از اطلاعات مآخذ در شناسایی برخی نسخه های اصل، شرطی لازم به شمار می آید؛ اما شرطی کافی نیست.تعیین اعتبار نسخه های اصل، نیازمند توجه محقق، به مجموعه ای از عوامل و روش های تشخیصی است.روش شناسی نسخ اصل را تشکیل می دهد.روش هایی که با وارسی دقیق و مطالعه نسخه ها در جستجوی قراین گوناگون به دست می آید.

یکی از داستان های عامه فارسی، فیروزشاه نامه به روایت محمد بیغمی است. ذبیح الله صفا قسمتی از این داستان را با نام داراب نامه در سال 1341-1339 تصحیح و منتشر نمود که بدون هیچ تغییری در سال 1381 تجدید چاپ شد. قسمت دیگری از این داستان را ایرج افشار و مهران افشاری با نام فیروزشاه نامه در سال 1388 تصحیح و به زیور چاپ آراسته نمودند. گرچه تصحیح هر دو قسمت با دقت انجام پذیرفته است، در آن ها پاره ای لغزش ها دیده می شود. چون روایت بیغمی، افزون برجنبه های هنری و ادبی، فواید زبانی بسیار دارد و در بررسی تاریخ اجتماعی ایران در سده های گذشته، مفید است بایسته است که متن آن حتی الامکان بدون لغزش در اختیار دلدادگان داستان های عامه فارسی و پژوهندگان این حوزه قرار گیرد. در این مقاله با توجه به ضبط نسخه های اصل و رجوع به منظومه ها و دیوان های شاعرانی که ابیاتی از آن ها در فیروزشاه نامه نقل شده است و مقابله عبارات تکراری و قالبی کتاب، صورت درست این لغزش ها نشان داده است.