وحی تشریعی

در مکتب اسلام، اعتقاد به خاتمیت به معنای به اتمام رسیدن ارسال انبیا، از جانب خداوند برای هدایت بشر می باشد و آخرین فرستاده الهی به عنوان پیامبر که شریعت مبین اسلام را بنا نهاد، حضرت محمد مصطفی| می باشد و پس از ایشان هیچ پیامبر دیگری ظهور نخواهد کرد. ازطرف دیگر باب نیازمندی بشر به هادیان الهی همچنان باز است و با توجه به محدودیت های معرفتی انسان، نمی توان او را به طور کامل مستغنی از آموزه های الهی و عالم بالا دانست. اینجاست که بحث ولایت و امامت که استمرار حرکت خاتم الانبیا و برطرف کننده نیاز بشر می باشد شکل می گیرد. حکمت متعالیه تفکر فوق را در چارچوب فلسفی و عقلی تبیین می کند. بر این اساس شبهه برخی روشنفکران که امامت را مغایر خاتمیت می دانند، بی اثر و بی نتیجه می نماید.

ارتباط خداوند با انسان، صرفاً از طریق وحی تشریعی بر پیامبران نیست؛ بلکه بر غیر پیامبران هم وحی می شود که از آن به وحی تسدیدی یا وحی تأییدی یا الهام، تعبیر شده است. این پژوهش که به روش توصیفی – تحلیلی، انجام شده در صدد پاسخ به این پرسش  است که اولاً انواع وحی الهی چیست و ثانیاً تفاوت وحی تسدیدی با سایر اقسام وحی چیست؟ نتایج  پژوهش، گویای این است که در «وحى تسدیدی»، خداوند، هر بنده مؤمنی را که قصد و نیت انجام کارهای خیر دارد، در انجام کار خیر از طریق الهام تأیید می کند. این وحی که شامل حال پیامبران، امامان معصوم و اولیای الهی است، از نظر ماهیت، تفاوتى با الهام ندارد و به عبارت دیگر، وحی تسدیدی، همان الهام به انجام عمل است؛ اما بین وحی تسدیدی با وحی تشریعی و تحدیث، تفاوت های دقیقی وجود دارد.

شیوه عبادت مریم (س) که آیه 43 سوره آل عمران از آن خبر می دهد، همواره در طول تاریخ تفسیر قرآن مورد بحث بوده است. طبق این آیه فرشتگان مریم را به قنوت، سجده و رکوع با رکوع کنندگان امر می کنند. دو پرسش مهم در مورد این آیه قابل طرح است: یک این که آیا انجام این عبادت تشریعی جدید است و دیگر آن که چنین عبادتی ریشه در تاریخ سنت یهود دارد یا نه. نوشته حاضر کوشیده است علاوه بر به نمایش گذاشتن تعارضات آرای مفسران در این باب، با رویکردی تحلیلی-تاریخی این نقطه مبهم در تاریخ تفسیر قرآن را بکاود و با رجوع به متن مقدس یهودیان و مهم ترین تفسیر آن ، یعنی تلمود، به پاسخی قانع کننده دست یابد. نتیجه حاصل از این کاوش عبارت است از این که به گواهی تاریخ یهود، عبادت مذکور در آیه نمازی متداول میان یهودیان و مختص به مردان بوده که به شکل جمعی برگزار می شده است. قرآن هم از آن عبادت گزارش تاریخی می دهد و بنابراین ، مریم امر شده تا همان نماز را به همراه دیگران برپای دارد. از این روی، همراهی مریم با مردان در این نماز تشریع جدیدی بوده است.

وحی در اسلام جایگاه ویژه ای دارد و بالاترین سطح آن، وحی تشریعی است که تنها شامل پیامبران می شود. اما وحی در سطحی پایین تر به معنای الهام های مبارکی است که خداوند در دل آماده برخی انسان ها و بندگان شایسته خود قرار می دهد. بدون شک، با نزول وحی از نوع اول، چشمه های معرفت و حقایق به سرعت به انبیای الهی منتقل می شود. حال این پرسش مطرح می شود: آیا ذکر وحی در آیه «اِذْ أَوْحَینَا إِلی أُمِّک مَا یوحَی» (طه: 38) می تواند نشان دهنده این باشد که یک بانوی صالحه نیز می تواند از طریق وحی غیرتشریعی (با وساطت ملائکه یا به شیوه ای دیگر) با خدا ارتباط برقرار کند؟ پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی، دیدگاه فریقین را در خصوص نوع وحی به یک بانو بررسی کرده و به این نتایج دست یافته است: زن بودن نباید دلیلی برای کاهش ارزش وحی به بانوان صالحه ای مانند مادر موسیG باشد و نباید آن را در مرتبه پایینی از وحی همانند وحی به یک حیوان (مانند زنبور عسل) تنزل داد، چنان که برخی با تعصبات کلامی معتزله چنین کرده اند. با تأمل دقیق در مفاد آیات قرآن و روایات مرتبط، می توان دریافت که واژه «وحی» به معنای الهام، اعم از القاء در قلب یا سخن گفتن ملائکه با افراد خاص، منحصر به انبیاء نیست؛ بلکه هر بنده ای که دل پاکی داشته باشد می تواند از این طریق با خدا ارتباط پیدا کند. تنها وحی به معنای اصطلاحی (یعنی وحی تشریعی) است که مختص پیامبران است.