شهرستان فیروزکوه

مقاله حاضر با هدف ارزیابی کیفی شاخص های طرح توسعه گردشگری و بر اساس مطالعه موردی شهرستان فیروزکوه، تنظیم گردیده است. اطلاعات به شیوه پیمایشی، گردآوری و با روش توصیفی- تحلیلی ارزیابی شده اند. جامعه آماری شامل کلیه گردشگرانی بود که به قصد تفریح، سفر و بازدید به شهرستان فیروزکوه مسافرت کرده اند. حجم نمونه نیز با توجه به تعداد انبوه گردشگران، با استفاده از فرمول کوکران 278 نفر برگزیده شد. به منظور ارزیابی شاخص ها، پرسشنامه ای طراحی گردید که متشکل از 16 سؤال بسته و 3 سؤال باز چندگزینه ای بود که در آن، موارد جذب گردشگر، مورد سنجش قرار گرفت. به منظور ارزیابی توان ها و پتانسیل ها و همچنین نقاط ضعف داخلی و تهدیدات خارجی گردشگری فیروزکوه، از مدل SWOT استفاده شد. بر اساس فرضیه های مطرح شده و تحلیل SWOT درخصوص این سؤال اساسی که طرح های گردشگری شهرستان کدامند و چه تأثیری بر توسعه گردشگری شهرستان دارند، نتایج مطلوبی حاصل گردید که نشان می دهد برگزاری جشنواره های مختلف در شهرستان فیروزکوه می تواند به عنوان یکی از شاخصه های اثرگذار در طرح های توسعه گردشگری در آن شهر مطرح شوند و از نقاط قوت فیروزکوه به حساب می آید. موقعیت جغرافیایی شهرستان فیروزکوه توانسته است سهم قابل توجهی را در ارزیابی کیفی شاخص ها و طرح های توسعه گردشگری به خود اختصاص دهد که از دیگر نقاط قوت فیروزکوه محسوب می شود. ساخت کمپ های تفریحی در کنار چشمه های آب معدنی فیروزکوه، به عنوان یکی از طرح های موفق در توسعه گردشگری در آن شهر می تواند استراتژی و فرصتی برای از بین بردن نقاط ضعف در گردشگری باشد. شناسایی دقیق اماکن گردشگری طبیعی و تاریخی نیز می تواند به عنوان یکی از شاخص های مطرح در توسعه گردشگری شهرستان فیروزکوه علاوه بر اینکه به افزایش گردشگران آن شهر کمک نماید، استراتژی و فرصتی دیگر برای کاهش تهدیدات و استفاده از نقاط قوت در گردشگری فیروزکوه محسوب شود.

امروزه با توجه به تغییر دیدگاه ها به مقوله گردشگری بخصوص گردشگری روستایی، توجه به ابعاد اقتصادی گردشگری بیش از پیش افزایش پیدا کرده است. رشد خود جوش گردشگری در مناطق روستایی طی سال های اخیر تاثیرات زیادی بر اقتصاد جوامع روستایی داشته است. نوشتار حاضر به دنبال بررسی نقش گردشگری در درآمدزایی روستاهای شهرستان فیروزکوه است.  به منظور تدقیق مساله مورد پژوهش 8 روستا از روستاهای این شهرستان بصورت هدف مند انتخاب شده اند. به منظور گردآوری اطلاعات از روش های اسنادی و میدانی استفاده شد و لذا پس از تدوین چارچوب نظری پژوهش عملیات میدانی از طریق تکمیل پرسش نامه جامعه محلی و کارشناسان انجام گرفت. برای تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS و انجام آزمون t، آزمون لون، ANOVA و والش به مقایسه متغییر های پژوهش در تمامی روستاهای مورد بررسی پرداخته شده است. محاسبه پایایی ابزار اندازه گیری از روش آلفای کرونباخ بوده و ضریب پایایی 0.9 بدست آمده است. روایی پرسشنامه ها نیز بر اساس مطالعات قبلی و نظر کارشناسان مورد تأیید است. بعلاوه با استفاده از روش مطالعات میدانی و تعیین نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها به شیوه SWOT به ارائه راهبرد در جهت توسعه گردشگری مناطق روستایی فیروزکوه پرداخته است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد گردشگری در روستاهای جلیزجند، بادرود، خمده و مزداران می تواند بر افزایش درامد در روستا نقش موثری داشته باشد، همچنین بیشترین درآمدزایی در روستای جلیزجند و کمترین درآمدزایی مربوط به روستای بادرود می باشد، اگرچه گردشگری در روستاهای مورد بررسی موجب افزایش درآمد شده است ولی به گفته بیش از 70 درصد از پاسخ دهندگان، گردشگری موجب ایجاد سود زیاد برای گروه اندکی از افراد شده است و البته توسعه گردشگری در این روستاها منجربه فصلی شدن درآمد اهالی نیز شده است. به عبارت دیگر درآمد اهالی در فصول مساعد گردشگری بیشتر از فصول دیگر می باشد.

شهرستان فیروزکوه به دلیل وجود رشته کوه البرز، آب و هوای خوش ، طبیعتی دلپذیرنظیر چشمه سارها ، آبشارها و غارها ، اماکن تاریخی و مذهبی و همچنین واقع شدن در مسیر ارتباطی سه استان تهران، مازندران و سمنان، ازموقعیت سوق الجیشی بالایی برخوردار است . علیرغم پتانسیل های گردشگری موجود، این شهرستان متاسفانه تاکنون نتوانسته آن گونه که باید در جذب گردشگر موفق باشد . بنابراین هدف ، شناسایی پتانسیل های کار آفرینی در شهرستان فیروزکوه،افزایش مشارکت محلی، گسترش گردشگری بالاخص گردشگری سلامت ، حفظ منابع طبیعی و بناهای تاریخی و کاهش فقرروستایی می باشد.شرایط حاکم بر شهرستان فیروزکوه و روستاهای آن از جمله: ناکافی یا نامناسب بودن زیرساخت ها، ضعف ارتباطات ، عدم ارتباط موثر با مردم جهت رفع مشکلات و معضلات آنان ، فرصت های شغلی کم، عدم دسترسی کافی به امکانات برای روستاییان و درآمد پایین باعث افزایش مهاجرت به تهران و استانهای همجوار گردیده است.از طرفی به دلیل عدم توسعه یافتگی، این شهرستان با پدیده بیکاری فصلی مواجه بوده که خود منجر به فقر ساکنان منطقه گردیده است . به نظر میرسد شناسایی پتانسیل های کار آفرینی در قالب توسعه گردشگری، ابعاد اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی را در شهرستان فیروزکوه در برمی گیرد. از آنجایی که توسعه گردشگری به شکل سنتی برای محیط های طبیعی ،اجتماعی و اقتصادی آثار منفی دربر دارد لذا ادامه رویه های غلط موجب بروز آسیب های جدی به محیط می گردد.درپایان بایستی خاطر نشان ساخت توسعه گردشگری منجر به کاهش فقر و بیکاری بالاخص در مناطق روستایی شهرستان فیروزکوه و حتی مناطق همجوار میگردد . ضمنا می توان از طریق مشارکت مردم بومی، علاوه بر بهبود و رشد اقتصادی، امکان حفاظت و نگهداشت منابع طبیعی روستایی و محیط زیست را نیز فراهم آورد و از تأثیرات مخرب گردشگری در این مناطق کاست.

ژئوتوریسم، گونه ای از گردشگری مسئولانه با هدف توسعه اقتصادی – اجتماعی مقصدهای گردشگری و تقویت ارزش های علمی مکان های زمین شناختی و خدمات گردشگری است که بر حفاظت از میراث زمین و مردمی کردن علوم آن تاکید دارد. لازمه توسعه یک مقصد ژئوتوریستی، شناخت ارزش های آن و تبیین توانها و موانع و ارائه برنامه ریزی مطلوب در جهت مدیریت آن است. منطقه ویژه گردشگری تنگه واشی در شهرستان فیروزکوه، با داشتن پدیده های مختلف زمین شناسی و ارزش های علمی و مکمل، از مقصد مهم ژئوتوریسم در سطح محلی و بعضا ملی محسوب می شود. با توجه به نزدیکی به شهر تهران و توسعه خدمات گردشگری و احتمال خطر تخریب ژئوسایت، ضرورت یک ارزیابی جامع ژئوتوریستی منطقه و ارائه یک مدل به منظور مدیریت بهینه و معقول آتی مقصد، ضروری است. به همین منظور در این پژوهش با استفاده از روش ارزیابی ژئوتوریسم محوطه های تنوع زمینی که توسط بریلها در سال 2015 ارائه شد. در این هدف، گام برداشته شد. در ابتدا از طریق مطلعات نظری و میدانی و گروه کارشناسان، ارزش های ژئوتوریسم بر پایه مدل مذکور ارزیابی شده و ارزش نهایی ژئوسایتها در چهار بخش علمی، آموزشی، گردشگری و خطر اضمحلال مورد سنجش قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که تنگه واشی در بخش ارزش های گردشگری و اموزشی شرایط مطلوبی دارد اما از نظر علمی با ضعف و کمبود رو به رو بوده و همچنین با خطر نسبی اضمحلال مواجه است. به همین منطور کاربری مطلوب گردشگری تنگه واشی، کاربری اقتصادی با تاکید رویکرد علمی – حفاظتی است. با توجه به نتایج پژوهش، مدل مطلوب برای مدیریت ژئوتوریسم تنگه واشی، استفاده از توانهای دسترسی و کانون جمعیتی استان و تقویت ارزش های مکمل و تنوع زمین شناختی و تقویت خدمات گردشگری و حفظ تواتنمندی تفسیر در کنار اعمال حفاظت فیزیکی و ترویج علمی، مشارکت روستایی و کنترل های قانونی است.

مطالعه ی ادبیات توسعه و برنامه ریزی روستایی نشان می دهد که مردم و جوامع روستایی باید به صورت سازمان یافته و در چارچوب تشکل های مدنی مشخص درآیند تا بتوانند از توانایی ها، استعدادها و خلاقیت های خویش به صورت مطلوب استفاده کرده و آن ها را مدیریت نمایند که این مهم در قالب کارآفرینی بروز می کند. نظر به این که گردشگری به عنوان صنعتی روبه رشد که دائماً با تغییر تقاضای بازار رو به روست، بستری مناسب برای کارآفرینی به شمار می رود و فراهم کردن زمینه ای مناسب برای توسعه ی کارآفرینی گردشگری در نواحی روستایی می تواند کمک مؤثری به توسعه ی گردشگری و توانمندسازی جوامع روستایی محسوب گردد. پژوهش حاضر به هدف شناسایی مؤثرترین عامل در توسعه ی کارآفرینی گردشگری در مناطق روستایی انجام شده که از لحاظ ماهیت و روش، توصیفی و پیمایشی و از نظر هدف در گروه پژوهش های کاربردی جای می گیرد. جامعه ی آماری تحقیق صاحبان کسب وکار و مسئولان (دهیاران و اعضای شورای اسلامی روستا) در سه روستای جلیزجند، خمده و هرانده شهرستان فیروزکوه هستند. برای گردآوری اطلاعات از ابزار پرسشنامه و به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون واریانس و آزمون تعقیبی توکی استفاده شد. نتایج نشان داد که از دیدگاه هر دو گروه مطالعاتی (مسئولان و کارآفرینان) عامل اقتصادی با میانگین از اهمیت بیشتری در توسعه ی کارآفرینی گردشگری برخوردار است.