خط عربی

فارسی دری زبانی است که از اواخر دوره ساسانی تا امروز، زبان فرهیختگان ایرانی بوده و نه تنها درمدائن و سواحل اروند رود؛ بلکه در دور دست ترین شهرهای خراسان و ماوراءالنهر بدان سخن می گفته اند. با وجود دلائل کافی برای اثبات این مدّعا بیشتر پژوهشگران و نویسندگان تاریخ ادبیات برآنند که فارسی دری گویش یا لهجه ای بوده است محدود و منحصر به چند ناحیه در خراسان و ماوراءالنهر و به وسیله پادشاهان آن ولایات؛ بویژه سامانیان در سراسر ایران گسترش یافته و پس ازتحوّل و تکامل تدریجی به زبان رسمی همه اقوام ایرانی در گفتار و نوشتار تبدیل شده است. عنوان دری نیز حاکی از نسبت آن به دربارهای نواحی شرقی ایران است. در حالی که فارسی دری زبان دربار ساسانی و نام آن صرفاً از انتساب به دربار و شهر مدائن است.

حضور اعراب در ایران و دوام این حضور تا حدود سه قرن در این سرزمین، تأثیرات فوق العاده ای بر زبان و ادبیات ایرانیان و اعراب گذاشته است که اغلب پژوهش گران این امر را از زاویه ای منفی بازکاوی کرده اند؛ اما در این مقاله سعی بر آن است با دلایل کافی و از زاویه ای مثبت نشان داده شود که اگرچه شعر و ادبیات فارسی نمود بارزی در این دوران (قرون نخستین هجری) ندارد، نمی توان این مسئله را دلیلی بر سکوت و خاموشی مطلق ادبیات ایران در نظر گرفت؛ چرا که در این دوران زبان و ادبیات ایران به تدریج و در حرکتی پویا و به ظاهر ناپیدا روندی رو به رشد را طی کرده است؛ به گونه ای که زمینه شکوفایی شعر و ادبیات فارسی در قرن های بعد در همین زمان پایه ریزی می شود. در این دوران اگرچه خط و زبان پهلوی به تدریج جایگاه خود را از دست داد، با گذر زمان و به موازات بروز توانمندی های ایرانیان، زبان فارسی متولد شد و با استفاده گسترده از خط عربی به عنوان ابزاری بسیار کارآ و آسان (نسبت به سایر خطوط) که در سایة پذیرش دین مبین اسلام و استقبال شدید مردم از این آیین الهی، در بخش های زیادی از ایران رواج یافته بود، با حمایت سردمداران حکومت های نیمه مستقل، به زبان ملی ایرانیان تبدیل گردید. در واقع در این دوران ارتباط ایرانیان با اعراب با پشت سر گذاشتن فراز و نشیب های بسیار، از یک سو باعث وحدت زبانی میان ایرانیان و تمسّک آن ها به زبانی نو و گسترش فراگیر آن شد و از سوی دیگر با حضور طبقة خاصی از ایرانیان در گسترة شعر عرب، خدمات ارزنده ای به زبان و فرهنگ عربی عرضه شده و زبان عربی دورانی از رشد و شکوفایی را تجربه کرد.

موضوع تغییر خط فارسی یا عربی، به ویژه پس از انقلاب و به واسطه ظهور تکنولوژی های جدید مانند اینترنت، مورد توجه ویژه ای قرار گرفته است. آنچه برای مخالفان اصلاح و تغییر خط  مهم است موضوع «نسبت خط و مسلمانی ایمان داران به اسلام» یا به عبارت دیگر، قطع ارتباط مسلمانان از معارف اسلام است؛ زیرا معارف اسلام فعلا به خط عربی فارسی در اختیار مسلمانان است. نویسنده در نوشتار حاضر درصدد است موضوع «نسبت خط عربی و مسلمانان» را مطرح سازد. در این راستا، نخست به ارائه اطلاعاتی پیرامون جمعیت مسلمانان و آرایش آن ها و نیز جمعیت استفاده کننده از خط عربی بین مردم جهان می پردازد. در ادامه با شمارش مشکلات پیش روی مسلمانان و خط عربی، تأثیر این خط را در پیشرفت اسلام اظهار می دارد. نسبت مسلمانی (تدین و ایمان) مسلمانان به خط عربی و نیز تأثیر خط در درجه اسلام و مسلمانی و نیز مناسبات اسلامی، از دیگر مباحث مطرح در نوشتار می باشد. نویسنده در نهایت، مطالب خود را با بیان پژوهش در تأثیر تغییر خط در ترکیه به پایان می رساند.