اکدی

نوشته های باقی مانده از دورة هزار سالة ایلامی قدیم، از حدود 2500 تا 1500 ق م. به زبان ایلامی نادر هستند، اما از شوش در دورة سوکل مخ ها؛ یعنی نیمه اول هزارة دوم ق م. چند صد سند حقوقی به جا مانده است که منبعی دست اول برای مطالعة تاریخ اجتماعی و اقتصادی ایلام فراهم می کند. مقالة حاضر در ضمن ویرایش و ترجم ة فارسی و انگلیسی دو سند مشارک ت برای سفرهای تج اری، به تحلی ل شکل و محتوای این اسن اد پرداخته و چنین مطالعة تطبیقی با قانون حمورابی که تقریباً همزمان با اسناد شوش بوده است، نکات تازه ای را دربارة مقررات کلی راجع به سفرهای تجاری نشان می دهد. به نظر می رسد که اگر خسارت ناشی از حملة دشمن یعنی حملات مسلحانه بود، طبق قواعد کلی تاجر مسوول از دست رفتن سرمایه نبوده است. از سوی دیگر، شروط مقرر در قراردادها، اعمال این قاعدة کلی را ظاهراً محدود می کرده است. علاوه براین اسناد حاضر اطلاعات تازه ای راجع به نقش اقتصادی معابد به دست می دهند.

در این مقاله با تفکیک میان تقدم و تأخر زمانی و زبان شناختی، نشان داده می شود با اینکه زبان عربی به لحاظ زمانی متأخرتر از زبان اکدی است، اما به لحاظ برخی ویژگی های زبان شناختی، کهن تر از آن است. این سخن، بدان معناست که در زبان عربی، برخی ویژگی های زبانی ای، متأثر از سامی آغازین حفظ شده اند که در اکدی از میان رفته اند. ویژگی های کهن عربی نسبت به اکدی را می توان به دو دسته ی کلیِ ویژگی های واجی و دستوری تقسیم کرد. در زمینه ی واج ها، عربی واج های سامی آغازینِ ثاء، حاء، ذال، ضاد، ظاء، عین، غین و هاء را حفظ کرده در حالی که اکدی، این واج ها را به طور کامل از دست داده است. در زمنیه ویژگی های دستوری نیز عربی متأثر از سامی آغازین، همچنان شمار مثنی را در ضمایر شخصی (چه منفصل و چه متصل) و صرف افعال به کار می گیرد، حال آنکه اکدی مدت ها پیش این ویژگی را از دست داده است . علاوه بر این، باید به تغییر نظم جمله ها در اکدی اشاره کرد که از صورت سامیِ آغازین فعل-فاعل-مفعول که همچنان در عربی رایج است به شکل سومری فاعل-مفعول-فعل تغییر یافته است.

در نوشته های کهن فارسی، واژه های «ترجمان» و «ترجمه» به چند تلفّظ آمده است و لغت نویسان نیز برای این دو ریشه هایی تراشیده اند. در این شماره از نوشتگان، (۹) مقاله ای از ایگناس جِی گِلب ترجمه شده که در آن به ریشه و نیای واژه «ترجمان» در روزگاران دورِ خاور نزدیک در زبان سومری و اکّدی پرداخته شده و صورت های مختلف این واژه در بافت کاربرد آن نقل شده است.