عالی قاپو

میدان نقش جهان شاخص ترین میراث معماری دوران شکوفایی اقتصادی - سیاسی شهر اصفهان در عصر صفوی است. با وجود حدود چهارصد سال تالیف و ترجمه پیرامون ویژگی های این فضای پویای تاریخی و تجدید چاپ مکرر اسناد و مدارک تاریخی مرتبط با این میدان، اسناد مصور ارزشمندی وجود دارد که تاکنون گمنام مانده است. از سوی دیگر در حوزه مرمت معماری، یکی از مهم ترین مسایل موثر در بهبود روند تحول و تداوم و کنترل اصالت اقدامات مرمتی در بناها و شهرهای تاریخی، شناخت بهتر ویژگی های منظر تاریخی آنها است.در این راستا با بهره گیری از روش توصیف تاریخی و مطالعات تطبیقی می توان ضمن گویاسازی اسناد مصور کهن از طریق مقایسه آنها با یکدیگر و منابع مکتوب به بررسی تحول و تداوم ویژگی های این فضای زنده تاریخی نسبت به وضع موجود پرداخت. از یافته های علمی تاریخی - باستان شناسی و معماری این پژوهش می توان به مطالبی که این اسناد مصور در تایید و تکمیل منابع مکتوب و تصویری ارایه می دهد، چیدمان عناصر داخل میدان (میله قپق، توپ ها)، تحول و تداوم عناصر پیرامونی (تزیینات ایوان کاخ سلطنتی، ساعت شاه و عملکرد و کالبد معماری نقاره خانه و قیصریه) و روابط اجتماعی مردمان اشاره کرد. همچنین پلکان کنار ایوان کاخ عالی قاپو در دوران صفوی و حوضی در جلو خان مسجد شیخ لطف اله در دوران قاجار که امروزه دیگر وجود ندارد ناگفته هایی از کالبد تاریخی این میدان به شمار می رود. چنین به نظر می رسد برخی دیگر از نویافته های اسناد مصور همچون احتمال وجود بادبند در میان ستون های عمارت عالی قاپو، کیفیت مسیرها و دروازه جلفا در بدنه غربی میدان پرسش هایی هستند که در آینده در دیگر اسناد و مدارک تاریخی می تواند مورد کنکاش قرار گیرد.لذا این مقاله تلاش دارد با معرفی و نقد اسناد تصویری - تاریخی ارزشمند تازه یافته و کم نظیری که مواریث فرهنگی کشور محسوب می شوند به بازشناسی و بیان ناگفته هایی در مورد ویژگی های کالبدی و کارکردی عناصر تاریخی این میدان بپردازد.

در سال های اخیر صنعت گردشگری در جهان به سرعت گسترش یافته است؛ اما علی رغم قابلیت های منحصر به فرد ایران در زمینه جاذبه های طبیعی و تاریخی، اطلاعات و آمارها حاکی از عدم موفقیت این صنعت در ایران است. به نظر می رسد یکی از دلایل این امر بی توجهی به نیازها و اولویت های گردشگران است. هدف این پژوهش بررسی اهمیت–عملکرد ویژگی های عالی قاپو و مسجد جامع اصفهان از دید گردشگران خارجی می باشد. بدین منظور پرسشنامه ای متشکل از 21 ویژگی مکان های تاریخی، برای سنجش اهمیت و عملکرد از هر ویژگی طراحی و سپس بین گردشگران خارجی بازدید کننده از مکان های مذکور توزیع شد. داده های گردآوری شده با استفاده از تحلیل اهمیت-عملکرد (IPA) و آزمون های مقایسه ای بررسی شد. این پژوهش از نوع پژوهش های کاربردی است و از نظر شیوه انجام پژوهش در زمره پژوهش های توصیفی-پیمایشی جای می گیرد. یافته های این پژوهش نشان داد که ویژگی های پاکیزگی، مناسب و راحت بودن سرویس های بهداشتی، علائم راهنمایی و چند زبانه، اطلاعات کتبی پیشینه مکان تاریخی و ارائه نقشه مربوط به مکان اهمیت بالایی برای گردشگران برخوردار است؛ ولی نتایج مربوط به عملکرد، نشان از پایین بودن رتبه این ویژگی ها درمکان های مورد مطالعه بود. همچنین، راحتی و آسانی خرید بلیط، قیمت بلیط، معماری مکان تاریخی، منحصربه فرد بودن مکان تاریخی، امنیت و رفتار افراد نسبت به گردشگران، چشم انداز و مناظر اطراف بنای تاریخی، از اهمیت بالایی برخوردار بوده و مکان ها نیز در این زمینه ها عملکرد بالایی داشته اند.

معماری و تزیینات بنا، از جمله هنرهای مهم در عهد صفوی بوده است. هنرمندان و معماران، آثار بسیار نفیسی را در این دوره بر جای گذاشته اند که همه به دستور پادشاهی هنردوست به اجرا درآمده است. کاخ «عالی قاپو» - که یکی از بناهای مهم این دوره می باشد- در غرب میدان نقش جهان اصفهان، واقع و دارای تزیینات و گچ بری های بسیار چشم گیری است که در طبقه ششم، اتاق صوت آن به اوج خود می رسد. عمارت عالی قاپو، همواره مورد توجه هنرمندان بوده و تاریخ نویسان بسیاری، از هنرهای به کار رفته در این کاخ، یاد کرده اند. در این پژوهش، نقش و علت ساخت گچ بری های موجود در اتاق صوت، به طور جامع مطالعه شده است، چیزی که در پژوهش های دیگر در لابه لای تألیفات، به صورت پراکنده به آن، اشاره کرده اند. پرسش های اصلی این پژوهش، عبارتند از: 1) علت اصلی ساخت این گچ بری ها در دیواره و سقف اتاق صوت چه بوده است؟ 2) این گچ بری ها دارای چه ویژگی و نقوشی هستند؟ روش این پژوهش، تاریخی-تحلیلی است و با استفاده از مطالب کتاب خانه ای و اسنادی جمع آوری شده است. با بررسی و تحلیل نقوش تنگ بری و همین طور مصالح و شیوه کارکرد آن ها، این نتیجه گرفته می شود: گچ بری های اتاق صوت برگرفته از فرم های ظروفی، مانند تُنگ، جام و صراحی است و نقوش به کار رفته در این اتاق، الهام گرفته از  موتیف های گیاهی و حیوانی می باشد.

تأمین رضایت گردشگران باعث بهره مندی مقصد گردشگری از منابع حاصل از حوزه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شده و در نتیجه، چرخه تکاملی و سیکل فزاینده ای ایجاد خواهد شد که موجب توسعه پایدار گردشگری خواهد شد. مدیران با استفاده از این اطلاعات، می توانند ویژگی ها را اولویت بندی کرده و منابع را به شیوه ای اثربخش و کارا در جهت افزایش کلی رضایت اختصاص دهند. لذا هدف از انجام این پژوهش، سنجش میزان رضایتمندی گردشگران از تجربه بازدید بنای تاریخی عالی قاپو است. برای پاسخ به این سؤال که کدام یک از عوامل اثر بیشتری در میزان رضایتمندی گردشگران داشته و آیا این میزان رضایت در بین گردشگران داخلی تفاوتی داشته یا خیر، اولویت بندی میزان رضایتمندی در ابعاد متفاوت، حمل ونقل و دسترسی، دانش و برخورد کارکنان، کیفیت و امکانات محیطی، معماری و جذابیت تاریخی بنا، محل استقرار و فضای پیرامونی بنا، تمایل به بازدید مجدد بنا و سطح رضایتمندی گردشگران داخلی و خارجی موردبررسی قرار گرفت. پژوهش حاضر بر اساس هدف کاربردی و بر اساس ماهیت و روش توصیفی تحلیلی است و برای گردآوری اطلاعات از روش های کتابخانه ای و میدانی مبتنی بر پرسش نامه استفاده شده است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران به تعداد 268 نفر مشخص گردید. ابزار اصلی گردآوری داده ها، پرسش نامه محقق ساخته ای با 42 متغیر است که پایایی آن با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ به میزان 74/0 تأیید قرار گرفت. برای پاسخگویی به فرضیات پژوهش، داده های جمع آوری شده با استفاده از آزمون T تک نمونه ای، T زوجی، آزمون فریدمن و کای اسکوئر در نرم افزار SPSS تحلیل شد. طبق یافته ها بالاترین سطح رضایت مربوط به متغیر برخورد و دانش کارکنان و پس از آن معماری و جذابیت های تاریخی بناست. رضایت از محل استقرار و فضای پیرامونی، حمل ونقل و دسترسی و سرانجام کیفیت محیطی و امکانات داخلی در مرتبه های بعدی قرار می گیرند. رضایت گردشگران خارجی در همه گزینه ها از رضایت گردشگران داخلی پایین تر بوده است

حرکت پیاده، طبیعی ترین، قدیمی ترین و ضروری ترین شکل جابجایی انسان در محیط است و پیاده روی هنوز مهم ترین امکان برای مشاهده مکان ها، فعالیت ها و احساس شور و تحرک زندگی و کشف ارزش ها و جاذبه های نهفته در محیط به شمار می رود. برنامه ریزی برای توسعه فضاهای پیاده در شهرها و همچنین ممنوعیت ورود خودروها به فضاهای شهری پرتردد محور اصلی برنامه ریزی های شهری است. ضرورت توجه به جوامع بشری و کاهش تعاملات و ارتباطات انسانی به خصوص در زمینه پایداری اجتماعی از یک سو و پیچیدگی و گسترش مباحث مربوط به آسایش انسان به دلیل ارتباط دو سویه از سوی اقلیم و اجتماع انسانی و عدم وجود مبانی مدون در این زمینه از سوی دیگر، سبب کاهش حضور انسانی و احساس عدم آسایش در فضاهای عمومی گردیده است. لذا پژوهش حاضر با هدف بررسی مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر آسایش انسانی و میزان ارتباط آن در جهت ارتقای پایداری اجتماعی عابرین پیاده، به صورت کاربردی با رویکرد کمی-کیفی و روش تحقیق توصیفی-تحلیلی با استفاده از ابزار پرسشنامه و تحلیل نرم افزاری انجام گردیده است. جامعه آماری تحقیق، ساکنان شهر اردبیل و حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 300 نفر می باشد. با تبیین مفاهیم و مولفه های نظری مربوط به متغیرهای تحقیق و ارائه مدل مفهومی در پاسخ به سوال اصلی پژوهش، نتایج حاصل از آزمون داده ها مبین این موضوع است که وجود آسایش بر افزایش سطح پایداری اجتماعی در فضاهای شهری در سطح اطمینان 95% با شدت همبستگی"قوی "و رابطه معنادار تأثیرگذار می باشد.