گ‍ن‍ج‍ه

مقاله نگارش یافته با موضوع نقش خاندان زیاد اغلی قاجار در تاسیس و استقرار خان نشین گنجه به بررسی تحولات سیاسی موجود در منطقه قفقاز که از بازه زمانی تشکیل دولت صفویه تا استقرار حاکمیت قاجاریه در ایران را در بر می گیرد، می پردازد. خاندان ها و قبایل حکومتگر در ناحیه قفقاز و همچنین نفوذ قدرت های خارجی چون عثمانی و روسیه در این منطقه از جمله موضوعات مهم و مورد توجه حکومت های مرکزی ایران محسوب می شد. در این پژوهش با رویکرد توصیفی سعی در پاسخ به این پرسش بر خواهیم آمد که نقش خاندان زیاد اغلی قاجار در مبارزه با تهاجم های نیروهای خارجی چون دولت عثمانی و روسیه و کشمکش های این خاندان در دوره های بعدی با سایر خان نشین های مجاور چه بوده است. در پایان نیز به چگونگی سقوط سیاسی این خان نشین به دلیل مقاومت در مقابل قوای مهاجم روسیه تزاری در دوره اول جنگ های ایران و روس اشاره خواهد شد.

کمبود منابع در حوزه تاریخ اجتماعی ایران و به ویژه قفقاز، آگاهی تاریخی ما را محدود کرده است. در این میان، با توجه به جایگاه برجسته ای که اسناد در بین منابع مکتوب دارند، تکیه گاه مناسبی برای پژوهش های تاریخی محسوب می شوند و تکمیل یافته های تاریخی مورخان، ارزش تحقیقی و استنادی را به آنها می بخشد. قفقاز از دوره باستان تاکنون، به علت موقعیت راهبردی، مورد توجه حکومت های ایران و حتی فرامنطقهای قرار گرفته است. ظرفیت ها و پتانسیل های متنوع تجاری منطقه قفقاز، بستر مناسبی را برای رونق اقتصادی این ناحیه مهیا کرده است. در پژوهش حاضر سعی بر آن است تا پس از معرفی اجمالی نسخ خطی دفاتر تحریر عثمانی در دو مقطع «1001 تا 1003 ق و 1142 تا 1143.ق/ 1595 – 1593 م و 1733 - 1732 م»، بر اساس نسخ خطی منحصربه فرد «لوای گنجه»، اوضاع اجتماعی و اقتصادی ایالت گنجه و قراباغ بررسی شود. مقاله به صورت توصیفی - تحلیلی سازمان یافته است، بر اساس دستاوردهای پژوهش، نوع تقسیم ایالات به نواحی مختلف جمعیت شناسی، میزان و انواع مالیات ها، تولیدات کشاورزی، ترکیب قومی، انواع فعالیت های اقتصادی، میزان درآمد مالیاتی و سیر تحولات سیاسی منطقه، در مقاطع مختلف مشخص و تا حد امکان علل اقتصادی و اجتماعی مهاجرت ها و تغییرات اجتماعی تشریح شده است.