دیوارنوشته

انسان ماهیتی تعاملی دارد و همیشه کوشیده است در گذر زمان طرز فکر، انتظارات و یا جهان بینی خود را به بشر عرضه کند. از آنجا که در گذشته وسایل ارتباط جمعی به آسانی در دسترس همه افراد نبوده است، «دیوارنوشته ها» ابزار قدرتمندی برای انتقال اندیشه ها و تمایلات به شمار می رفتند. در این پژوهش می کوشیم الگوهای رایج معنایی و گرایش ها را در دیوارنوشته های فارسی و انگلیسی بررسی کنیم تا با رفتارشناسی و جامعه شناسی این دو فرهنگ بیشتر آشنا شویم. یافته های تحقیق نشان می دهند که دیوارنوشته ها از نظر زبانی الگوی مشخصی را دنبال می کنند و نظام مند هستند؛ به طوری که می توان آن ها را با نقش های هفت گانه زبانی هلیدی مطابقت داد. منظور از نظام مند بودن، قابل بررسی بودن آن ها در چارچوب زبان شناسی و فرهنگی است. نتایج تحقیق نشان داد تفاوت هایی در اهداف زبانی و گرایش دیوارنوشته ها در زبان فارسی و انگلیسی وجود دارد. در دیوارنوشته های فارسی، نقش های «ابزاری»، «تخیلی» و «تعاملی»، بیشتر هستند. نتایج پژوهش هایی که در حوزه انسان شناسی انجام شده اند مهر تأییدی بر وجود این ویژگی ها در جوامع شرقی است. در دیوارنوشته های انگلیسی نیز نقش های «فردی» و «تنظیم کننده» نسبت به زبان فارسی بیشتر هستند که این تفاوت ها نیز مربوط به شاخص های فرهنگی دو زبان است. نقش های زبانی هلیدی ابزار مناسبی برای بررسی گرایش های دیوارنوشته ها به شمار می رود.

دیوارنویسی پدیده ای اجتماعی با پیشینه ای بس طولانی است. اما دیوارنوشته ها در دوران تمدن مدرن، در نقش یک رسانه مطرح بوده اند. در این مقاله کوشیدیم که دیوارنوشته ها را از دیدگاه زبان شناختی بررسی کنیم. در این پژوهش ویژگی های کامل 2929 دیوارنوشته از محله های گوناگون شمال، جنوب، شرق، غرب، و مرکز تهران ثبت و سپس استخراج و بررسی شده اند. پس از بررسی دیوارنوشته ها مشخص شد: نوشته های زبانی 76/92 درصد و نوشته های تصویری 23/7 درصد کل دیوارنوشته های شهر تهران را دربرمی گیرد. از کل دیوارنوشته های زبانی شهر تهران،72/9 درصد برآمده از گفتمان رسمی و 27/90 درصد برآمده از گفتمان غیررسمی است. پس از بررسی موضوع نوشته های رسمی و غیررسمی، نوشته های رسمی بیشتر محتواهای تربیتی، سیاسی و مذهبی داشتند. درحالی که در نوشته های غیررسمی، اسامی افراد با 08/25 درصد بیشترین موضوع را داشتند. در خصوص اسامی به کار رفته، اسامی مذکر بسیار بیشتر از اسامی مؤنث بودند. در مقایسه نظام نوشتاری (خط)، خط فارسی با 16/79 درصد و خط انگلیسی با 83/20 درصد کل دیوارنوشته های زبانی شهر تهران را شامل می شوند. موضوع دیوارنوشته های انگلیسی بیشتر به خودابرازی (اسامی، علایق و نفرت ها) گرایش دارند. موضوع های اجتماعی مانند تبلیغات اقتصادی، اطلاع رسانی، تربیتی و مذهبی سهم اندکی در نوشته های به خط انگلیسی دارند. درواقع دیوارنویس ها، خط انگلیسی را در نقش رمزگان ابراز خود استفاده می کنند. در مقابل، خط فارسی برای پیام رسانی اجتماعی به کار رفته است.

با گذشت زمان، منابع تاریخ نگاری گسترده و متنوع شده اند و این تغییر با یافته های جدید و مهم تر از آن تغییر نگرش به تاریخ نویسی و منابع آن، به وجود آمده است. انقلاب اسلامی ایران که با پشتوانه ای سیاسی و اجتماعی در بهمن 1357 ش به وقوع پیوست بیش از هر رویداد تاریخی در دوران معاصر ایران منابعی از تاریخ مکتوب و شفاهی را بازتولید کرده است. بخشی از آن اسناد، عکس ها و نامه ها و گفت وگوهای افراد مختلفی است که در این رویداد سهیم و یا شاهد و راوی این اتفاق بوده اند. دیوارنوشته ها یکی از منابع مهم برای تحلیل و شناخت ماهیت مبارزات و رخداد انقلاب اسلامی به شمار می روند که به جای تولید نوشته های تحلیلی، شامل نوشته ها و تصاویر کوتاه می باشند و بررسی آنها به مثابه بازتاب ایدئولوژی، نگرش سیاسی و اجتماعی مبارزات مردمی، کنشگری احزاب و تبیین ماهیت انقلاب اسلامی، مسئله مقاله حاضر است. در واقع بررسی نوشته های دیواری به عنوان منبعی شفاهی و مکمل تاریخ نگاری دوره معاصر که براساس روش توصیفی تحلیلی تدوین گردیده است، موضوع و شیوه مقاله پیشِ روست. همچنین این مقاله به دنبال پاسخ به این پرسش است که دیوارنوشته ها که در دوران منتهی به انقلاب در تمام شهرهای ایران فراگیر شدند، چگونه پیام انقلاب را از سوی گروه های مختلف اجتماعی و سیاسی انتقال دادند؟ ضمن اینکه تأکید مقاله بر دیوارنوشته ها و مضامین آنهاست که براساس تصاویر موجود در مجموعه عکس های جمع آوری شده عکاسان و منابع آرشیوی و اسناد از طریق صفحات الکترونیکی آنها قابل دسترسی و مشاهده بوده است.