مراحل تفسیر

قرآن محکمترین و معتبرترین سند ماندگار اسلام است. برای دست یافتن به آموزه‌های قرآن راه شناخته شده تفسیر ترتیبی است که سوره‌ها و آیات قرآن را براساس چینش کنونی مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد و در صدها تفسیر از آغاز تاکنون دنبال شده است. با این حال همگان اذعان دارند که به رغم مزایایی، این روش برای ترسیم نظرگاه‌های نهایی قرآن فاقد کارآیی است. تنها شیو‌ه‌ای که می‌تواند این نیاز را تأمین کند، تفسیر موضوعی است. تفسیر موضوعی که بر دسته‌بندی آیات و جمع‌بندی مدلول‌های آنها مبتنی است گرچه به صورت محدود سابقة طولانی دارد، با رویکرد جامع و فراگیر و عطف توجه به گسترة موضوعات قرآن شیو‌ه‌ای نو و جوان است؛ چنانکه بازپژوهی مبانی، شیوه و مراحل آن نیز در گام‌های نخستین قرار دارد.

تفسیر موضوعی باهدف کشف دیدگاه های قرآن در مسائل مختلف اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی و ... به مثابه روشی نو در فن تفسیر به شمار می آید و اصطلاح جدیدی است که در قرن اخیر و در پرتو نهضت رجوع به قرآن کریم به بار نشسته است. هرچند در پیشینه تاریخی آن، به شکل های دیگری مطرح بوده است. آیت الله جوادی آملی ازجمله مفسرانی است که در این زمینه، تلاش علمی نموده و از آثار قلمی وبیانی ایشان مجموعه نفیس «تفسیر موضوعی قرآن کریم» تدوین و عرضه شده است. این نوشتار جهاد علمی این مفسر را در ابعاد مختلف روش تفسیر موضوعی محور تحقیق خود قرار داده تا ضمن معرفی این مجموعه وارائه مدلی برای رویکرد موضوعی به تفسیر آیات، گامی در جهت دستیابی به روش صحیح تفسیر موضوعی بردارد.

فهم و تفسیر ویژه قرآن کریم از رهگذر اصول تفسیر قرآن میسر هست. تالیفات و پژوهش های انجام شده در زمینه اصول تفسیر قرآن (روش-شناسی تبیین مراحل تفسیر اجتهادی)، به دلیل مشخص و منقح نبودن زوایای روش شناسی و تبیین مراحل تفسیر قرآن برای برخی از آن نویسندگان، دارای نقاط ضعف، کاستی ها و کجروی های غیرقابل قبولی می باشد.در همین راستاپژوهش حاضر با هدف« نقد و بررسی روش شناسی مراحل تفسیر اجتهادی قرآن در کتب اصول تفسیر قرآن»در تلاش است با روش توصیفی –تحلیلی بر پایه اطلاعات کتابخانه ای ، بر اساس الگو و چارت منتج از روش تحقیق پیشرفته،به نقد و بررسی ده کتاب از کتب شیعه و اهل سنت که داعیه دار تبیین اصول تفسیر قرآن به مخاطب هستند، بپردازد و لغزشگاه های مؤلفان این گونه کتب را استخراج و دسته بندی کند .در این پژوهش پیوست اول نقد و بررسی ساختار مؤلف و پیوست دوم، ساختار اجزای تحقیق(ترتیب اجزا) را بر اساس روش تحقیق پیشرفته در حوزه معارف قرآنی نشان می دهد که بر اساس آنها روش شناسی و تبیین مراحل تفسیر اجتهادی قرآن در کتب مذکور مورد نقد و بررسی قرار گرفته اند.بر اساس دستاوردهای این پژوهش: تعدادی از این کتب در هدفی که در مقدمه یا کلیات بیان کرده بودند راه خطا رفته و عنوان کتاب با معنون آن مطابقت ندارند و مطالب بدون نظم خاصی در کتاب آنها آورده شده است. همچنین میان مطالب علوم قرآنی و تفسیر دچار خلط شده اند.